Türkiye, Birleşmiş Milletler (BM), Rusya ve Ukrayna tarafından hayata geçirilen tahıl anlaşmasında sarsıntı sürmeye devam ediyor. BM’den edinilen bilgiye göre 25 Mayıs’ta İstanbul’daki denetim ekibi sayısı 3’ten 2’ye düştü, gemi denetim süreleri arttı. Mayıs ayında ise tahıl çıkışında önceki aya göre yüzde 52 düşüş yaşandı.
Tahıl sevkiyatı anlaşması Ukrayna kriziyle ortaya çıktığı belirtilen küresel gıda krizinin çözümü için 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da Rusya, Ukrayna, Türkiye ve BM arasında imzalanmıştı.
Anlaşma, ilk olarak Kasım 2022’de 4 ay uzatılmış, 14 Mart tarihinde varılan mutabakatla 18 Mayıs 2023’e kadar 60 gün daha uzatılmıştı. Son olarak buna Türkiye ve BM’nin çabaları ile iki ay daha eklendi.17 Mayıs’ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nın ‘herhangi bir değişiklik olmaksızın’ 17 Temmuz’a kadar uzatıldığını duyurmuştu. Fakat anlaşmanın Rusya’yla ilgili bölümünde verilen taahhütlerin yerine getirilmemesi, anlaşmanın geleceğini tehlikeye atmaya devam ediyor.
Anlaşma kapsamında yer alan Rus tahıl ve gübresinin ihracatında ise Batılı ülkelerin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle çeşitli sıkıntılar yaşanıyor. Şu anda lojistik, sigorta ve ödeme konusunda engeller bulunuyor. Bu konuda Türkiye ve BM’nin en başından beri yoğun çabalarına rağmen halen net bir çözüme ulaşılamadı.
Rusya’nın talebi ise net. Rus tahıl ve gübresinin ihracatında Batılı ülkelerin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle yaşanan lojistik, sigorta ve ödeme konusundaki engellerin kaldırılmasına yönelik garanti verilmesini ve bunun resmi olarak duyurulmasını talep ediliyor.
Rus gübresinin henüz koridordan hiç ihraç edilmediği bilgisi de BM tarafından teyit edildi.
Lavrov: 17 Temmuz’a kadar tam kapasite çalışmaya başlamaması durumunda uzatılmayacak
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, tahıl anlaşmasının 17 Temmuz’a kadar tam kapasite çalışmaya başlamaması durumunda uzatılmayacağını ifade etti.
Lavrov, “Maalesef 22 Temmuz 2022’de imzalanan İstanbul paketi halâ sadece Ukrayna gıda ürünlerinin ihracatıyla ilgili olan kısmında çalışıyor. Paketin Rus amonyağı ile ilgili kısmı çalışmıyor” ifadesini kullandı.
Lavrov, Rus tarım ürünlerinin ve gübresinin Batı’nın yasadışı tek taraflı yaptırımları kapsamından çıkarmak için imzalanan Rusya-Birleşmiş Milletler Memorandumu’nun hayata geçirilmesi konusunda ilerlemenin ölmediğini söyledi.
“Bir kez daha dile getirmek zorundayım, eğer İstanbul paketi, BM Genel Sekreteri’nin belirlediği şekliyle 17 Temmuz’a kadar çalışmazsa uzatılması katiyen söz konusu olmayacak” diyen Lavrov, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Dünyanın Rus gübrelerine ve buğdayına, Amerikan şirketleri tarafından üretilen ve ikiyüzlü şekilde insani yardım sloganları arkasına saklanan Avrupalılar tarafından dampingli fiyatlarla satın alınan Ukrayna yemlik tahılına olduğu kadar ihtiyacı var.”
Peskov: Rusya’ya verilen sözler tutulmuyor
Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov da tahıl anlaşmasını uzatmaya yönelik çalışmanın sürdüğünü ancak henüz önemli bir ilerleme olmadığını, zira Rusya’ya verilen sözlerin tutulmadığını belirtti.
Anlaşmanın uzatılmasıyla ilgili çalışmaların sürdüğünü kaydeden Kremlin Sözcüsü, “Fakat, dürüst olmak gerekirse, henüz çok önemli bir ilerleme görmüyoruz. Zira bize verilen sözlerin hiçbiri yerine getirilmedi. Biz bunu esas alıyoruz” dedi.
Uşakov: Putin ve Erdoğan görüşecek
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yardımcısı Yuriy Uşakov, Rusya’nın tahıl anlaşmasından süresi dolmadan çekilmesinin mümkün olup olmadığının sorulması üstüne, “Muhtemelen hayır” yanıtını verdi.
Uşakov, Rusya Devlet Başkanı Putin’in planlanan Türkiye ziyareti sırasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile tahıl anlaşmasını ve Ukrayna’daki durumu ele almalarını beklediğini de belirtti.
Tahıl koridorunda kriz sürüyor
BM’den edinilen bilgilere göre anlaşmanın hayata geçmesinden bugüne kadar, Ukrayna limanlarından 31 milyon 902 bin ton tahıl çıktı. Bunun 625 bin 169 tonu ise Buna Afganistan, Etiyopya, Kenya, Somali, Sudan ve Yemen’deki insani yardım operasyonlarını desteklemek için Dünya Gıda Programı (WFP) tarafından kiralanan gemilerle sevk edildi.
Ancak Ukrayna tahılının çoğunlukla gelişmiş ülkelere gittiği ve Afrika ülkeleri gibi açlıkla mücadele eden ülkelere çok az ulaştığı rakamlara yansıyor.
İstanbul’daki Müşterek Koordinasyon Merkezi’nde tahıl anlaşması kapsamındaki gemilerin denetimi de Ukraynalı uzmanların çeşitli uygulamaları nedeniyle kesintiye uğruyor. Daha önce Nisan ayında 3 günlük bir kesinti yaşanmıştı. BM’den edinilen bilgiye göre taraflar denetlenecek gemiler konusunda anlaşamadıkları için 1-4 Haziran tarihleri arasında hiçbir denetim yapılmadı.
Öte yandan 25 Mayıs’tan itibaren 3 olan denetim ekibi sayısının 2’ye düştüğü de kaydedildi. BM kaynakları bu azalmanın sebebi hakkında bilgi paylaşmadı. Bunlar da bir geminin denetim süresini etkiliyor. Bir denetimin ortalama süresi Mart ayında 2 saat 32 dakikadan (174 denetim) Mayıs ayında 3 saat 27 dakikaya (97 denetim) uzadı.
Rakamlar da tahıl koridorundaki sıkıntıyı ortaya koyuyor. Örneğin 2023 Mart ayında 3 milyon 933 bin ton tahıl çıkış yaparken bu Nisan’da yüzde 29’luk azalışla 2 milyon 785 bin tona, Mayıs ayında ise yüzde 52 azalışla 1 milyon 327 bin tona düştü. 1 Haziran-15 Haziran arasında ise 1 milyon 358 bin ton tahıl çıkışı oldu.
Turan
Salcı
