Gökoğuzlar diye bilinen Gagauzlar; Gagauzya/ Gagauz yeri diye anılan Güney Moldova başta olmak üzere Ukrayna’nın Odesa ve eski bir Baserabya toprağı olan Bolgrad’dan başka Kabardina-Balkar, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye, Yunanistan ve Romanya’da yaşıyor. 11. yüzyılda Balkanlara göçle yerleştikten sonra din değiştirerek Hristiyanlığı ve egemen mezhep Ortodoks oldular. Ortodoks Hristiyan bir Türk topluluğundan Gagavuzların ilk lideri Gagauz Ortodoks Kilisesi baş papazı Türk oğlu Türk Mikail Çakır 1934’te “Basarabyalı Gagauzların İstoriyası-tarihi” kitabını yayınladı, kitabında Türk olduklarını Türk kalmak istediklerini belirtti ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’e de gönderdi. Gagauzlar’ın ve diğer hıristiyanların ruhanî başkanı Mikail Çakır bu şartlar içinde Gagauz kimliğini ve tarihini yazılı olarak ifade etmek imkânını arıyordu. Rus dinî okullarında tahsil gören Mikail Çakır, kendi anlayışına ve bilgisine dayanarak ilk defa bir Gagauz tarihi ve Gagauzca-Romence sözlük hazırlayarak yayımladığında o dönemde yeryüzündeki tek Türk devletinin dikkatlerini Gagauzların üzerine çekmeyi başardı.
Nitekim 1931’de Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Romanya Büyükelçisi olmasıyla Gagavuz Türkleri ile Türkiye arasındaki ilişkiler yeniden canlanmaya başladı. Atatürk’ün emriyle Hamdullah Suphi, ilk olarak Dobruca ve Besarabya köylerinde inceleme gezileri yaptı. Türk Ocakları eski başkanı Tanrıöver Gagauzlar’ın konuştukları Türkçe’lerinin güzelliğinden, folklorundan çok etkilenerek onları kültür bakımından geliştirme yollarını aradı. Romen hükümeti de Gagauzlar’ın Slavlaşmasını (Ruslaşmasını) önlemek amacıyla tarihî kimliklerini bulmalarını destekleyeceğini açıklayınca Tanrıöver’in işi kolaylaştı. Böylece Gagauz köylerinin bazılarında Türkçe ders veren okullar eğitime geçti. Bu okullarda öğretmenlik yapan kişilerin önemli bir kısmını Mecidiye kasabasında kurulmuş, hem medrese hem öğretmen okulu vazifesini gören Mecidiye seminerinin mezunları oluşturuyordu. Bu öğretmenler arasında Salih Recep’in (ö. 1980) adını anmak gerekir. O dönem birçok Gagavuz genci orta ve yüksek eğitim için Türkiye’ye gelir. Ayrıca 26 Gagavuz kasabası ve köyünde Türkçe öğretim yapan okullar faaliyete geçmiştir. Bu okullarda Türkiye’den getirtilen ders kitapları okutulur. Bunlarla da yetinmeyen Hamdullah Suphi bey, Gagavuzları Türkiye’ye (Trakya’ya) yerleştirerek, asimile olmaktan kurtarmak ister. Dönemin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü de Hamdullah Suphi’nin bu projesine sıcak bakar bakmasına da; 2. Dünya Savaşı patlak verince plan uygulanamaz. II. Dünya Savaşı döneminde Almanya’ya yerleşen Gagavuz gruplar olur. İşte 29 Eylül 2018’de uçmağa varan Balkan Ortodoks Türklerinin başbuğu Stefan Topal Mihailoğlu; Hamdullah Suphi Tanrıöver’in gayretleriyle Türkiye’de eğitim gören İlk kuşak Gagavuz öğretmenlerce yetiştirilmişti. “Gagavuz Halkı Hareketini” kuranlar arasında Stefan Topal Mihailoğlu’da vardır. 1989 Mayısında ilk kongresini yapan “Gagavuz Halkı” adlı hareket, güney Moldovya’da; başkenti Komrat olan, özerk Gagavuz Cumhuriyeti’ni ilan eder. Moldova’ya bağlı Gagauz (Gökoğuz) Özerk bölgesi 23 Aralık 1994’te tarihinde, Moldova’nın güneyinde üç şehir ve 30’dan fazla köyün birleşmesi ile kurulur. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Balkanlarda azınlıklar ihtilafı kapsamında, barış yoluyla çözülen ilk Özerk Bölge konumuna sahiptir.
Merhum Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in Türk dünyası ve İslam ülkeleriyle Türkiye ilişkilerindeki kilit rolü pek bilinmez. O lafla peynir gemisi yürümeyeceğini çok iyi anlamıştı. Mühendislik eğitimi aldığından iş disiplini ve ahlakına sahipti. 29 Eylül 2018’de ölen Gagauz Türklerinin lideri Stefan Topal ile Demirel’in bağlantısı Cihanşümul Türk nizam mefkuresine gönül veren iki liderin işbirliği ve yardımlaşma esasına dayanıyordu.
Stefan Topal kimdi? Öncelikle Moldova’da özerk Gagauz Yeri’nde yaşayan yaklaşık yüz altmış bin Hıristiyan Türk’ten biri. 18 Ocak 1938’de Romanya sınırları içinde kalan Gagauz yerleşiminde doğdu. Stefan Topal Mihailoğlu’nun Türk cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’le anlaşabilmesinin nedenlerinden biri de ikisininde aynı teknik dili konuşabilmesiydi. Çünkü Demirel gibi Stefan Topal’da Mühendislik eğitimi almıştı. Özerklik ilan edilmeden önce Stefan Topal; Moldova Komünist Partisi’nde görevliydi. 1980’li yıllarda Sovyetler Birliği içinde canlanan milli hareketlilik ortamından yararlanan Gagauzlar 1987 yılında Gagauz Halkı Örgütü adlı bir teşkilat kurmuş, bu hareket 12 Kasım 1990’da Gagauz Millet Meclisi oluşturmuş ve Stefan Topal Cumhurbaşkanı seçilmişti. İşte o günlerde Stefan Topal’ın arkadaşlarından Stefan Bulgar şöyle diyordu; “- üçüncü Türk devletini kurduk. Birincisi Türkiye Cumhuriyeti, ikincisi Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, şimdi de Gagauzistan” diyordu. Stefan Topal’ın birlikte yola çıktıkları Gagauz Türk liderleri konjuktürel adımlar atmakta sakınca görmediler. Mesela; 1991’de Gorbaçov’a karşı girişilen darbeye açıkça destek vermiş, ilk destek telgrafını Moskova’ya bunlar göndermişlerdi. Fakat bu grup darbe sonuçsuz kalınca prestijini bir hayli yitirdi. Bunun üzerine Moldova hükümeti, Gagauz ileri gelenlerinden cumhurbaşkanı Stefan Topal ve Mihail Kendigelian’ı tutuklamışsa da kısa bir müddet sonra bunlar serbest bırakıldı. 1994’te Moldova Cumhuriyeti Gagauzya’nın idari yetkisini Gagauz halkına devretme kararı almış, bu çerçevede hazırlanan Gagauz Yeri’nin özel statüsü üzerine kanun tasarısı 23 aralık 1994 tarihinde kabul edilmiştir.
Süleyman Demirel’in Başbakanlık ve Cumhurbaşkanlığı döneminde Stefan Topal altı kez Türkiye’ye gelir. Bu gelişlerinden biri
1994 yılına rastlar. Ankara’ya sık gidip gelen Stefan Topal; Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinden, kendi ülkesi şartlarına göre de büyük yardımlar almaktadır. Bütün Gagauz Yeri’nin içme suyu şebekesi kurulması ve arıtma (onlar paklama diyorlar) tesislerinin yapılması da bu teknik yardımlar arasındadır. Ankara’daCumhurbaşkanı Demirel ile aralarında şöyle bir diyalog geçer; “-Söyle bakalım Topal, nüfusunuz kaç? Kaç Türk’sünüz orada?’ Stefan Topal hemen göğsünü gere gere cevap verir ‘-Yüz altmış bin…’ ‘Yanlış’ diyor Demirel. ‘Sorulduğu zaman, ‘nüfusumuz yetmiş iki milyon yüz altmış bin’ diyeceksin.’ İşte gerçek Türk milliyetçilerinin fikri. Stefan Topal ülkesine döndükten sonra Türk cumhurbaşkanı Demirel’le aralarında geçen konuşmayı yeri geldikçe Türklük gurur ve şuuru ile anlatıp durdu. Şimdi ikisi de sırlara karıştı, ruhları şad mekanları cennet olsun!
Ömür Çelikdönmez
Twitter:@oc32oc39
