Tahran’ın bölgedeki silah hareketlerine ilişkin korkular ortasında iki ülke arasında krize ilişkin resmi toplantılar yapıldı.
Gazze Şeridi’ndeki savaş, 7 Ekim’den önce onlarca yıldır süren durgunluğun ardından iki taraf arasında yakınlaşmaya yönelik adımlara tanık olan Mısır- İran ilişkileri de dahil olmak üzere birçok bölgesel meseleye gölge düşürüyor.
Filistin bölgesindeki savaşla bağlantılı olarak Mısır- İran temaslarının çokluğuna rağmen bu durum, Mısır’ın, özellikle Tahran’a yakın Husi grubunun Babu’l Mendeb Boğazı bölgesindeki ticari gemileri hedef alması üzerine, İran’ın kolları olarak nitelenen bölgedeki bazı grupların davranışlarına ilişkin takip ve endişe durumunu ortaya çıkardı. Bu da Süveyş Kanalı’nın güney girişini temsil eden bu stratejik bölgedeki seyrüsefer hareketine yansıyor.
Gazze Savaşı’nın başlamasından bu yana Filistin direniş gruplarının 7 Ekim’de İsrail hedeflerine yönelik gerçekleştirdiği Aksa Tufanı operasyonuna yanıt olarak İsrail’in Gazze Şeridi’nde başlattığı yoğun askeri operasyonların ardından Mısır- İran ilişkilerinin seyri, birçok toplantı ve iletişime sahne oldu. Öyle ki Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi, İranlı mevkidaşı İbrahim Reisi ile geçen Kasım ayında Riyad’da düzenlenen olağanüstü ortak Arap- İslam zirvesinin oturum aralarında ilk kez bir araya geldi.
Cumartesi günü Sisi, İranlı mevkidaşından da bir telefon alırken, Reisi, Mısır Cumhurbaşkanı’nı son cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki zaferinden ve yeniden Mısır cumhurbaşkanı seçilmesinden dolayı tebrik etti. Mısır cumhurbaşkanlığı sözcüsü tarafından yapılan açıklamaya göre görüşmede ayrıca, Gazze Şeridi’ndeki durumla ilgili gelişmelerin yanı sıra iki ülke arasında askıda kalan sorunların çözümüne yönelik takip görüşmelerine de değinildi.
Öte yandan İran Tasnim Ajansı’nın haberine göre İranlı bir cumhurbaşkanlığı yetkilisi, iki liderin Filistin’deki son gelişmeleri ve İslam birliğinin önemini ele aldıklarını belirtti. Aktarılana göre iki ülke arasındaki sorunların nihai çözümü için somut adımlar atılması konusunda mutabakata varıldı.
Diplomatik istişareler
Diplomatik istişareler sırasında iki ülke dışişleri bakanları arasında son dönemde çok sayıda temas yaşandı. Bunlardan en sonuncusu, Mısır Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre geçen pazartesi günü Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şukri’nin İranlı mevkidaşı Hüseyin Emir Abdullahiyan’dan Gazze Şeridi’ndeki durumu görüşmek ve iki ülke arasındaki ikili meselelere ilişkin görüşmeleri takip etmek için aldığı bir telefon görüşmesiydi.
İki ülke diplomatik ilişkilerini 1979’da kesmiş, ardından ilişkiler 11 yıl sonra maslahatgüzarlar ve çıkar büroları düzeyinde yeniden başlamıştı. Geçtiğimiz aylarda Mısırlı ve İranlı bakanlar arasında iki ülke arasındaki ilişkileri geliştirme olasılığını tartışmak üzere çeşitli vesilelerle toplantılar düzenlendi. Geçen Mayıs ayında İran Cumhurbaşkanı, Dışişleri Bakanlığı’na Mısır’la ilişkilerin güçlendirilmesi için gerekli tedbirlerin alınması talimatı vermişti.
Geçen Mart ayında ise Mısır hükümeti, gelen yabancı turistlerin hareketini kolaylaştırmak için bir kolaylaştırma paketini onayladı. Bu paket, İranlı turistlerin Güney Sina’daki havalimanlarına vardıklarında ülkeye girişlerinin kolaylaştırılmasına yönelik bir kararı da içeriyordu. Karar kapsamında ayrıca, İranlı turistlerin turist grupları aracılığıyla ve Mısır tarafıyla önceden seyahat koordine eden şirketler aracılığıyla vize alması da vardı. Bu, o dönemde İranlılar tarafından memnuniyetle karşılandı.
Endişeler devam ediyor
Kahire Üniversitesi’nde siyaset bilimi profesörü ve Mısır Stratejik Araştırmalar Merkezi Savunma ve Güvenlik Programı Direktörü Dr. Dalal Mahmud, Mısır’ın bölgede İran’la bağlantılı bazı davranışlara ilişkin korkularının hala mevcut olduğunu ve Gazze Şeridi’ndeki mevcut savaştan sonra azalmadığını dile getirdi. Şarku’l Avsat’a konuşan Mahmud, “Mısır, İran’ın bölgede genişleme projesi ve arzusu olan bir ülke olduğunun farkında ve bu da Mısır’ın İran’a yönelik vizyonunu her zaman temkinli kılıyor” dedi. Gazze’deki savaşla ilgili son gelişmelerin, özellikle de Husi grubunun Yemen’deki hareketlerinin, Mısır’ın korkularını doğruladığını ve onları uzaktan izlemenin ötesinde daha fazlasını yapmaya ittiğini de belirten Mahmud, “İran’ın bölgedeki çıkarlarının, Mısır çıkarlarına yönelik tehdide dönüşmemesi için Mısır’ın sahneyi yeniden okuması ve aktif iletişim kurması gerekiyor” dedi.
Mısır Stratejik Araştırmalar Merkezi Savunma ve Güvenlik Programı Direktörü, Gazze’deki savaşın devam etmesinin, Kızıldeniz’de yoğun bir Arap varlığıyla güvenlik için bölgesel düzenlemeler yapılmasını gerektirecek yansımalara sahip daha fazla gelişmenin önünü açtığını söyledi. Bunun da İran ve Husilerin ötesine geçen düzeyde aktif iletişim gerektirdiğini belirten Dr. Dalal Mahmud, “Gazze’deki savaşın gölgesinde bile Mısır’ın İran ve diğerleriyle bu iletişimi yönetebilme yeteneği, Mısır’ın İran’la bağlantılı güçlerin bölgedeki bazı hareketleri hakkındaki korkularının geçerliliğini doğruluyor” ifadelerini kullandı.
Öte yandan Şukri, 23 Ekim’de yaptığı telefon görüşmesinde İranlı mevkidaşı ile çatışmanın kapsamının genişletilmesiyle ilgili riskleri ele aldı. Şukri, İran Dışişleri Bakanı’na, çatışmanın tırmanmasının tüm bölgeyi istikrarsızlaştıracağı ve tahmin edilmesi zor sonuçlara yol açabileceği yönündeki görüşünü iletti.
Kızıldeniz’deki durum
Kızıldeniz’deki durum, özellikle Mısır ekonomisi için hayati bir arteri temsil eden Süveyş Kanalı’nın güney girişi olması nedeniyle bölgenin Mısır için taşıdığı stratejik önem göz önüne alındığında, son zamanlarda Mısır’ın beklentilerini artırdı.
Geçen hafta Mısır Dışişleri Bakanı, İngiliz mevkidaşı ile Kahire’de düzenlediği basın toplantısında “Seyrüsefer özgürlüğü ilkelerini ve bunun korunmasının gerekliliğini paylaşıyoruz” açıklamasında bulundu. Kızıldeniz’e sınırı olan ülkelerin, buranın güvenliği çerçevesinde sorumluluk taşıdığına dikkat çeken Şukri, “Kızıldeniz’de seyrüsefer serbestisi sağlamak ve Süveyş Kanalı’na erişimi kolaylaştırmak için ortaklarımızla işbirliği yapıyoruz” dedi. Samih Şukri ayrıca, “Mısır, ortaklarıyla başka çerçevelerde de işbirliği yapıyor ve biz, dolaşım özgürlüğünü sağlamanın, ürünlere erişimi sağlamanın ve tedarik zincirleri üzerindeki olumsuz etkileri önlemenin en iyi yollarını koordine etmeye ve bunlar hakkında konuşmaya devam ediyoruz” ifadelerini kullandı.
Mısır, Kızıldeniz’deki ticari nakliye trafiğinin korunmasına yardımcı olmak için kurulan çok uluslu deniz koalisyonuna katılmadı. ABD Savunma Bakanlığı Pentagon’a göre ABD’nin Refah Muhafızı adı altında oluşumunu duyurduğu koalisyon, 20 ülkeyi kapsıyor. Aynı şekilde İran Savunma Bakanı Muhammed Rıza Aştiyani, ABD’nin Kızıldeniz’de uluslararası bir güç oluşturması halinde büyük sorunlarla karşılaşacağı konusunda uyardı.
Merkezi Londra’da bulunan Orta Doğu Araştırmaları Forumu’nun siyasi araştırmacısı Ahmed Atta, Gazze Şeridi’ndeki mevcut savaşı ‘istisnai’ olarak nitelendirirken, “Tüm bölgede farklı bir coğrafi durumla sonuçlanacak” dedi. Ayrıca savaşın, bölgenin geleceği ve buradaki bölgesel ilişkilerle ilgili birçok konunun yeniden değerlendirilmesini gerektirdiğine dikkati çekti. Şarku’l Avsat’a konuşan Atta, “Mısır, bölgesel politikalarını, İran’la ilişkiler de dahil olmak üzere çıkarlarını ve yükümlülüklerini dikkate alan ulusal önceliklere göre yönetiyor. Bölgedeki mevcut koşullar, özellikle de müttefik ve İran’a yakın olarak tanımlanan grupların yaptıklarına ilişkin riskler göz önüne alındığında, Tahran’ın bu grupların kararlarını etkileme kabiliyetini reddetme konusundaki ısrarına rağmen Kahire ile Tahran arasında yakınlaşma adımlarının devam etmesi zor” şeklinde konuştu.
Siyasi araştırmacı, ‘Husi grubunun Kızıldeniz girişinde gerçekleştirdiği eylemlerin Mısır çıkarlarına zarar vermemesi gerektiğine dair özel mesajlar vermek için’ mevcut aşamada Mısır’ın çıkar önceliklerinin, İran’la diplomatik iletişim kanallarının açılmasının yoğunlaştırılmasını gerektirdiğini açıkladı. Ahmed Atta ayrıca, bu diplomatik temasların yoğunlaşmasının, mevcut anın gereklilikleri ve en başta Mısır’ın çıkarları tarafından empoze edildiğini vurguladı.
