11 Eylül 2001 İkiz Kulelerin yıkılmasının ardından Amerika NATO güçleri ile birlikte Afganistan’a özgürlük getiriyoruz diyerek başladığı kuşatma 20 yıla yakın sürenin ardından bir anda çekilmesi ve ülke yönetiminin Taliban güçlerine geçmesi bölgede büyük bir kaos sürecinin oluşmasına neden oldu.
Çin, Rusya, İran ve Pakistan’ın bölgede artan gücü daha önce kendi aralarında tasarlanan ortak strateji ile geliştiğini gösteriyor. Ortak bir konsept içerisinde oluşan bu güç mevcut Afgan hükümeti ile değil Taliban oluşumu ile birlikte hareket ediyor.
Büyük resme baktığımızda Taliban’ın başarısına ne sebep oldu?
Şimdiye kadar aldığım cevap, İran ve Çin arasında çok büyük bir anlaşma olduğu gerçeğidir.
Çin’in Taliban’ın iktidara gelmesine güçlü bir destek veren en temel bölgesel gelişmelerden birinin, İran’la silah karşılığında enerji satın almak için büyük bir anlaşma yaptığını gösteriyor.
Afgan hükümetinin yenilgisinden 2 ay önce Çin, İran ile bir anlaşma imzaladı. Anlaşmaya göre İran, önümüzdeki 25 yıl boyunca Çin’in ihtiyaç duyduğu petrolü önceden satacak ve karşılığında Çin, İran’a herhangi bir silah satışında engel olmayacağını taahhüt edecek.
Bu, İran’ın Çin’den istediği her türlü silahı satın alabileceği anlamına geliyor.
Bu anlaşma iki ülkenin en temel ihtiyaçlarını aynı anda çözüyor. İran’ın silaha çok ihtiyacı var ve Çin’in iki katı enerjiye ihtiyacı var.
İran ile anlaşma imzalanır imzalanmaz Afganistan meselesi Çinliler için bir öncelik haline geldi.
Çeşitli haberlere göre, anlaşmayı imzaladıktan sonra Çinliler, Taliban’a Afganistan coğrafyasının her bir metresi için onlara nakit ödeme sözü verdi.
Afganistan eski Cumhurbaşkanlarından Dr. Najibullah’ın bir zamanlar General Abdul Reşit Dostum’la yaptığı anlaşmanın tıpatıp aynısı.
Para akışı, köylerin, ilçelerin ve hatta vilayetlerin ve kolorduların sarsıcı yenilgisinde en önemli etkenlerden biriydi.
Afganistan’da paranın yaptığını başka hiçbir gücün yapamayacağını hepimiz biliyoruz.
Ancak bu anlaşmada çok önemli olan bir diğer önemli konu da İranlıların Çin’e petrol satışını çok düşük fiyata yapmış olmaları.
Bu fiyat dünyadaki çoğu ülkeyi şaşırtan bir fiyatta.
Rusların şu anda Çin’e petrol sattığı fiyatın üçte biri.
Çinlilerin önümüzdeki 25 yılda biriktireceği para, Amerikalıların son 20 yılda Afganistan’da harcadıkları miktarın 10 katından fazla.
Çin’in 25 yılda biriktirdiği paranın onda birini Afganistan’daki yeni güç yapısına harcarsa, yine de çok erdemli olacaktır. Sadece Fazel değil, aynı zamanda diğer birçok başarının adı da aynı anda verilecek.
ABD’nin Afganistan’daki yenilgisi ve İran ile Çin arasındaki anlaşma ile ABD’nin karşısına silah gücü olarak İran’ı, enerji gücü olarak Çin’i güçlendirmesiyle ABD ile savaş durumunda hem ekonomik hem silah gücü açısından bir ablukanın önlenmesi hedefleniyor.
Her durumda, tahmin edilebileceği gibi Afganistan’daki yeni Taliban hükümetinin, özellikle ABD destekli hükümetler gibi yolsuzluk ve lüks içinde boğulmazsa, ülkenin ekonomik durumunu iyileştirmeyi başarması çok uzun sürmeyecektir.
Ancak bu arada, bu anlaşmanın bölgesel kaybedenleri de boş boş oturmayacak.
Her şeyden önce Ruslar, Çinlilerin ve İranlıların cebine koyması gereken tüm parayı biliyor ve kaybettiklerini düşünüyorlar.
Bundan pek hoşlanmayacak, en azından baskı karşıtı güçlerin Ruslar tarafından finanse edilmesi gibi ciddi hamleler beklemeliyiz.
Hintliler enerji arz pazarında Çin’in çok gerisinde kalıyor ve böyle bir yaklaşımı önlemek için Ruslarla birlikte çalışmak zorundalar.
Pakistan’ın anlaşmadaki payı henüz bilinmiyor, ancak Çinliler boru hattını Badakhshan vilayeti üzerinden ülkelerine getirirse Pakistan kaybedenlerden biri olacak.
Dolayısıyla IŞİD’in başının yavaş yavaş bulunması sebepsiz değil. IŞİD, Pakistan’ın bu yeni oyunda ve Taliban duruşmasında haklarından mahrum bırakılmasına karşı bir sigorta poliçesidir.
Yollarının kesildiğini veya Taliban’ın dinlemediğini öğrenir öğrenmez, IŞİD’in daha fazla desteğiyle bu boru hattını bloke edecekler ve diğer kaybedenlerin çoğu onlara yardım edecek.
Sonunda, Amerikalılar pes etmeyecek. Her halükarda, er ya da geç, hesaplarını kapatmak için Taliban’a ve Çinlilere gelecekler. Özellikle Pakistan, Hindistan ve Rusya gibi ülkeler onlarla işbirliği yapmak isteyecek.
Dr. Tevfik Fevzi
