1919 yılında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde kurulmuş Bakı Devlet Üniversitesi, Kafkas Müslümanları İdaresi ile beraber Azerbaycan Halk Cumhuriyeti – 100: Müslüman Doğusunda İlk Parlamentolu Cumhuriyet konulu uluslararası sempozyuma ev sahipliği yapmıştır. Üç gün devam eden sempozyum Azerbaycan Halk Cumhuriyeti`nin kurulduğu 28 Mayıs günü açılışını yapmıştır. ABD, Türkiye, Rusya, Gürcistan, Moldova, Kuveyt, Polonya, Kazakistan, Özbekistan ve başka ülkelerden 70`in üzerinde bilim adamının bulunduğu sempozyumun açılış töreninde yurt içi ve yurt dışı bilim insanlarıyla yanı sara, Azerbaycan`ın bilim ve eğitim camiasının ileri gelen temsilcileri, milletvekilleri, devlet ve hükümet resmileri katılmıştır.
Bakı Devlet Üniversitesi`nin rektörü Prof. Dr. Abel Meherremov açılış konuşmasında sempozyumun Müslüman Doğusunda ilk parlamentolu cumhuriyetin – Azerbaycan Halk Cumhuriyeti`nin kurulmasının 100 yıllığı ile bağlı olarak Azerbaycan Halk Cumhuriyeti`nin 100. Yıl Dönümü Hakkında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev`in serencamına uygun olarak düzenlendiğini, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminin Azerbaycan tarihinin parlak sayfalarından biri olduğunu, bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin AHC`nin mirasçısı olduğunu söylemiştir: 28 Mayıs 1918`de kurulmuş, toplam 23 ay yaşamış Azerbaycan Halk Cumhuriyeti zengin devlet kuruculuğu deneyimi ile milli devletçilik tarihinde silinmez izler bırakmış, milletin kalbinde istiklal duygularını güçlendirmekle cumhuriyetin gelecek bağımsızlığı üçün güvenilir zemin hazırlamıştır. Konuşmasında cumhuriyetin tarihi hizmetleri hakkında geniş bilgi veren rektör, özellikle 1919`da Bakı Devlet Üniversitesi`nin kurulmasına dikkat çekmiş ve Üniversitenin AHC`nin evlat yadigârı olduğunu bildirmiştir.
Kafkas Müslümanları İdaresi`nin başkanı, Şeyhülislam Hacı Allahşükür Paşazade Halk Cumhuriyeti`nin milletin devletçilik tarihinde geçtiği yoldan bahsederek Cumhuriyetinin kabul olunmuş bayrağının üç renkli olmasını ve İslami değerlerin burada yer almasını vurgulamıştır: Devlet bayrağı onu göstermektedir ki, cumhuriyet din-devlet ilişkilerinin dengelenmesi için elinden geleni yapmıştır. Maalesef, Nisan 1920`de XI Rus ordusu Azerbaycan`ı işgal etti ve 23 aylık varoluştan sonra AHC sukut etti. İşgalden toplam iki hafta sonra Bolşevik hükümetinin Halk Maarifi Komiserliği vicdan azatlığı hakkında kararname (decret) verdi. Kararnameye göre özel ve devlet okullarında dini eğitim ve her hangi bir dini ayinin icra edilmesi yasaklandı. Bolşevikler ruhanileri halk düşmanı ilan ederek mal varlıklarını müsadere etti, Sibirya`ya sürgün etti ve çoğunluğunu kurşuna dizdi.
Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi başkanının birinci yardımcısı, milletvekili Prof. Dr. Ziyafet Esgerov Halk Cumhuriyeti döneminde tarihi önem arz eden ve bugün milletin kaderini büyük ölçüde etkileyen kanun ve kararların kabul edildiğini, Cumhuriyetin Müslüman halklara sömürgeden kurtulmağın yolunu gösterdiğini, onlar için örnek olarak Avrupa`nın birçok ülkesinden önce kadınlara seçmek, seçilmek hakkı vermekle bunu bütün dünya demokrasisine armağan ettiğini söylemiştir.
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Kafkasşinaslık Enstitüsünün müdürü, milletvekili Prof. Dr. Musa Gasımlı, ABD`nin Princeton Üniversitesinin hocası Prof. Dr. Michael A. Reynolds Halk Cumhuriyetinin tarihine bir bakış atmış, 2018. yılın Cumhuriyet yılı ilan olunmasını yüksek değerlendirmişler.
Açılış konuşmalarından sonra ev sahibi Bakı Devlet Üniversitesinin kuruluş tarihini yansıtmış film gösterilmiş, sonra toplantı küçük bir açılış konseriyle son bulmuştur. Üç gün boyunca sempozyum işini devam ettirmiş, oturumlarda yaklaşık 30 ülkeden gelmiş katılımcılar tarafından 300`ü aşkın bilimsel sunumlar gerçekleştirilmiştir.
Doç. Dr. Naile ASKER
