Kruçev’in emriyle Suslov’un başkanlığı altında Komünist Partisinin İdeoloji Teşkilatı, Sovyetler Birliği’nde Ruslarla kaynaşmayı hazırlamak amacıyla Rus olmayan halkların millî kimliklerini kaybettirme ile ilgili kapsamlı program hazırlamıştır. Bu programda millî kimliğin kaybedilmesini gösterecek açık bir ifadeler bulunmamakta, aksine program” ulusların gelişmesi ve yakınlaşması ” başlığını taşımaktadır. Ancak, “gelişme ” gayri Rus halklara Rus kültürünün getirilmesi, “yakınlaşma” ise birleştirilmesi olarak algılanmaktadır.
Kafkas ve Orta Asya’ya uzman kadro niteliğinde Slav kökenliler tayın edilip yerleştirilmiştir. Rusya’dan göç edenlerin sayısı Estonya, Letonya, Batı Ukrayna ve Kazakistan’da yerli halkların oranına kadar çıkmıştır. Gürcistan, Ermenistan ve Baltık Cumhuriyetleri hariç tüm Birlik Cumhuriyetler kiril (Rus) alfabesine geçirilmiştir.
Genelde Müslüman olan ve Türkçe konuşan halkların soyadları sonuna da Rus soyadlarında olduğu gibi zorunlu olarak erkeklere “ov” veya “ev” bayanlara “ova” veya “eva” kullanılan ekler ekletilmiştir.
1980’lerin ortalarından sonra ülkede ekonomik krizin büyümesiyle siyasî kriz başlamış ve merkezî yönetimin gücü zayıflamıştır, bunun aksine Birlik Cumhuriyetler’in yönetimi ise güçlenmeye başlamıştır. Güç kullanarak ve zorla yapılagelen uygulamalar sonucunda ortaya çıkan etnik sorunlar, merkezî gücün zayıflaması ile patlak vermiştir. Bu da Sovyetler Birliği’nin dağılmasına yol açan başlıca faktörlerden biri olmuştur. Bunların arasındaki en büyük anlaşmazlıklar ise, Azerbaycanlılar ile Ermeniler. Gürcüler ile Abhazlar, Gürcüler ile Osetiııler, Moldovyalılar ile Slav kökenli halklar, Ahıska Türkleri ile Özbekler, Kırgızlar ile Özbekler, Ruslar ile Çeçenler ve Taciklerin kendi aralarında çıkmış olan anlaşmazlıklardır. Zamanında doğru çözüm getirilmeyen etnik sorunlar silâhlı çatışmaya ve suçsuz insanların kanının dökülmesine yol açmıştır.
Bu anlaşmazlıkların çoğu günümüzde de devam etmektedir ve çözüme ulaşmamıştır. Gorbaçov döneminde Sovyet yönetiminin etnik çatışmaları silâhlı güç kullanarak bastırmaya çalışması oradaki halkın milliyetçi duyguların daha da güçlendirmiştir. Sovyet döneminde, kültürel zenginliklerinin kaybolmasına, ana dillerinin yok olmaya yüz tutmasına çaresizlik içinde boyun eğen milletlerin gururları zedelenmiştir. Özellikle, az nüfuslu milletlerin büyük milletlerle eşit haklara sahip olma isteği çoğu zaman gözardı edilmiştir. Bu haklar, Birlik Cumhuriyetler ile merkezî hükümet tarafından bastırılmıştır. Bu uygulamalar da sosyal patlamalara zemin hazırlamıştır. Sonuçta pesimizmin ve duyarsızlığın yerini alan millî idarelerini kurmaya yönelik aktif hareketler başlamıştır.
Zarema Memetova
