Son yıllarda özellikle COVID-19 sonrası adeta zorunlu bir şekilde yaygınlaşan internet kullanımı sadece boş vakitlerimizi harcadığımız ve çeşitli işlerimizi yürüttüğümüz bir ortam olmaktan çıkarak günlük hayatımızın önemli bir kısmı üzerinde hakimiyetini genişletmektedir. Bu süreç içerisinde Metaverse kelimesini de sıklıkla duyar hale gelmekteyiz. Metaverse kelimesini açıklayacak olursak en basit tabir ile üç boyutlu (3D) sanal dünya olarak ifade edebiliriz. İnternetin devrinin başlaması ile değişen hayatımız Metaverse altyapılarının gelişmesi ile bir sonraki aşamaya taşınarak bizlere sanal bir gerçeklik sunmaktadır.
Metaverse hakkında yapılan bazı araştırma sonuçlarına baktığımızda ise, Amerika, Çin ve İngiltere’de farklı yaşlardaki insanlarla yapılan araştırma sonucu katılımcıların %93’ünün Metaverse’i geleceğin teknolojisi olarak gördüğü yönündedir. Aynı araştırma içerisinde katılımcıların sosyal hayatlarının %64’ünün teknoloji ve bilişime bağlı olduğunu ve %61’inin geçim kaynağının teknoloji ve bilişim altyapılarına bağlı olduğu bildirmiştir. Bu rakamlardan da görebildiğimiz üzere teknoloji ile iç içe yaşadığımız dünyada Metaverse kavramının fazla yadsınmadığı ve muhtemelen sunmakta olduğu imkanlar sayesinde de artan bir ölçüde toplumlar tarafından benimsenebileceğidir.
Halihazırda COVID-19 kısıtlamaları nedeniyle gezip göremediğimiz müzeler, sergiler ve daha pek çok alanın sanal ortama taşınmasından sanal dünyalarda kripto paralar ile arsalar satın alınmasına kadar uzanan pek çok alanda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Bu akıma kayıtsız kalmayan pek çok firma Metaverse teknolojilerine yatırım yaptıklarını açıklamakta ve çeşitli sanal dünyalarda sanal mağazalar dahi açmaktadır. Bu konuda en popüler firmalar arasında Facebook’un adını Meta olarak değiştirmesi, Nike, Adidas, Gucci, H&M ve Wallmart gibi dünya devi firmaların Metaverse yatırımları ve sanal şubeler açma kararları gelmektedir. Türkiye’de ise LC Waikiki benzer bir girişimi başlatmaktadır. Metaverse dediğimizde ise aslında bu tek bir sanal dünyadan ibaret olmayarak yaratılan sanal dünyalara verilen genel bir tanım olarak algılanması uygun olacaktır. Yaratılmakta olan bu sanal dünyalar içerisinde de ilgi çekebilme adına da bir rekabet ortamı bulunmaktadır. Bu konuda önde gelen Metaverse projeleri sundukları ekonomik imkanlar ile de kişilerin ilgilerini yatırımcı düzeyinde de çekmeye çalışmaktadır. Örneğin Sandbox ve Decentraland’in de içinde bulunduğu dört büyük Metaverse dünyasında sanal gayrimenkul satışlarının 2021’de 501 milyon dolara ulaştığı ifade edilmektedir. 2022’de ise bu rakamın ikiye katlanacağı tahminleri yürütülmektedir. Bunlara ek olarak aynı gerçek dünyadaki tüm tüketim ihtiyaçlarının ve daha fazlasının sanal dünyada karşılığı yaratılmakta ve hatta markalaşma sürecindeki rekabet dahi kızışmaktadır. Böylece Metaverse içerisinde kendi ekonomik sistemi de hızlı bir şekilde kurulmaktadır.
Metaverse teknolojisinin her yenilikte olduğu gibi çevre ve doğaya olan olumlu ve olumsuz
etkilerine baktığımızda farklı faktörler ile karşılaşmaktayız. Olumlu yanlarına baktığımızda Metaverse insanların evden çıkmadan sanal ortamda işlerini gerçekleştirmelerine olanak sağlayacak olması ile ulaşım kaynaklı çevre kirliliğinin azalmasına kendi katkısını sağlayacaktır. Bu konuda küresel çevre kirliliğinde ulaşımın payının %30-%35 civarında olduğu ve Metaverse’in dünya çapında yaygın bir halde kullanılması ile bu oranın %20’lere düşebileceği öngörülmektedir. Öte yandan bu teknolojik altyapının ve gerekli cihazların üretimi için gerekli olan başta çip ve diğer malzemelerin madenlerden çıkarılmasının yaratacağı olumsuz çevre koşulları ile elektrik tüketiminin artacak olması da, enerji kaynaklarının daha fazla üretimi ve tüketilmesine neden olacaktır. Kısaca ulaşım kaynaklı çevre kirliliğindeki muhtemel azalışa karşın madencilik ve enerji kaynakları kirliliği artırma potansiyeli bulunmaktadır. Dahası hareketsizliğe bağlı da farklı sağlık sorunlarına da yol açabilme ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır.
Bu yaratılmakta olan sanal dünyalarda günlük hayatımızın birer sanal kopyası oluşturulması adına doğan yeni imkanlar çoğu kişi ve kurumların bu teknolojik yeniliğin ardında kalmama yarışına sokmaktadır. Bu noktada devletlerinde Metaverse altyapısına ilgi duyduğu ve pratik avantajlarından yararlanılması adına çalışmalar yürüttükleri bilinmektedir. Örneğin Güney Kore hükümeti “Metaverse Seul” projesine 187 milyon dolara yatırım yaparak başkenti Metaverse’e taşıyarak kamu hizmetlerinden, turizme, şehir planlamasından iş yerlerine yeni ekonomik kazanç kapıları açılmasına kadar pek çok hizmeti sağlamayı amaçlamaktadır. Projenin 2023’te tamamen hayata geçirilmesi planlanmaktadır. Çin’in Vuhan şehrindeki yerel yönetim önümüzdeki beş sene içerisinde Metaverse çalışmalarını hızlandırarak bu alandaki diğer büyük veri bankaları, bulut depolama, blokzincir gibi çalışmalar ile entegre bir şekilde yürüterek gerçek ekonomiye bu ortamların getirilerini ve avantajlarını entegre etmek istediklerini açıklamışlardır. Katalonya Özerk Yönetimide Catvers adlı bir Metaverse projesini hayata geçirerek bölgenin önemli tarihi ve kültürel yerlerini sanal dünyaya taşıyarak tanıtmaya amaçlamaktadır.
Metaverse’e ilgi duyan ülkeler arasında Türkiye’de bulunmaktadır ve bu teknolojik gelişmelerin ardında kalınmaması adına hem devlet hem de özel sektör tarafından atılan çeşitli adımlar görülmektedir. 21 Mart 2022’de Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da katıldığı ilk Metaverse Forumu’nu gerçekleştirmiştir. Foruma 2.000’e yakın akademisyen ve uzman katılmıştır. “Gelecek onu tasarlayana aittir” sloganı ile yürütülen forumda Metaverse’in kullanım alanları ve getirileri ele alınmıştır. Böylece Türkiye dünyada Metaverse teknolojik altyapısına devlet düzeyinde önem verdiğini gösteren önde gelen ülkeler arasında yerini almıştır.
Uzmanların görüşlerine göre, Metaverse öncelikle eğlence ve eğitim alanında hızla büyümesinin ardından diğer alanlarda da kullanım alanını genişleteceği yönündedir. Bu yüzden Metaverse’i internetin ete kemiğe bürünmüş 3D hali veya halefi yönünde sıkça yorumlarda yapılmaktadır. Öne çıkan bu iki alanda Türkiye’deki çalışmalara bakacak olursak, pek çok üniversitenin sanal evrene giriş teması altında Metaverse, blokzincir ve NFT (değiştirilemez jetonlar) derslerini seçmeli olarak öğrencilerine sunduğunu görebilmekteyiz. Bunlara Ankara Üniversitesi “NFT’ye Giriş” ve Yıldız Teknik Üniversitesi’nde NFT ve Metaverse dersleri örnek gösterilebilir. Genel çerçevede Metaverse’in eğitim alanındaki katkılarına bakacak olursak öğrencilerin sanal ortamda 3D cihazları sayesinde mesleki deneyim kazanmalarına olanak sağlanarak çeşitli iş kollarına önemli kazançlar getirebilecektir. Böylece öğrenciler gerçek hayattaki deneyim aşamasına geldiklerinde belirli bir bilgi ve tecrübeye sahip olarak işlerine ve eğitimlerine başlayabileceklerdir.
Öte yandan Türkiye özelinde önemli gelişmelerden birisi de Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün pilot proje olarak Amasya’daki tüm tapu ve kadastro bilgilerini dijital dünyaya uyarlayarak bir nevi Amasya’yı Metaverse’e taşımış olmasıdır. Uçak ve uydu görüntüleri ile tapu ve kadastro bilgileri birleştirilerek şehrin 3D modeli ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışma Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün Metaverse ekosistemlerine uyum sağlama yönündeki bir atılımı olarak gerçekleştirilmiş olup projenin devamında tüm Türkiye’nin de Metaverse evrenine taşınması hedeflenmektedir. Böylece sanal ortam üzerinden şehir planlama, afet yönetimi ve kentsel dönüşüm gibi alanlardaki gelecek çalışmalara büyük kolaylıklar sağlanması ve ev satın alacak kişilerin de evlerini uzaktan inceleme imkanları olacaktır. Yani Metaverse sadece bambaşka sanal dünya tecrübesi sağlamakla kalmayarak gerçek dünyadaki yaşamlarımızın çeşitli alanlarına farklı avantajlar sağlayabilecektir. Böylece gerçek hayatta deney ve deneyimi mümkün olmayan veya maliyetli olan çalışmalarımızı Metaverse üzerinde gerçekleştirerek istenilen sonuçlara ulaşılması konusunda büyük kolaylıklar ve avantajlar bizlere sunulacaktır. Özetle, gelişen teknolojiler içerisinde Metaverse ve kripto paralar gibi yenilikler bizlere yeni bir çağın başlangıcının habercileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kabul görüp görmeyeceği yönündeki tartışmalardan ziyade hayatlarımızı ne yönde etkileyeceği yönündeki araştırmalara daha fazla yönelinmesi bizler için daha faydalı olacaktır. Bu yüzden devletlerin, uluslararası kuruluşların ve firmaların bu gelişmeler ışığında gerekli çalışmaları yürüterek toplumları olumlu ve olumsuz yönlerine ilişkin bilgilendirmeleri gerekmektedir. Halihazırda pek çoğumuza yabancı olan bu kavramların yakın gelecekte hayatlarımızın aynı internette olduğu gibi birer vazgeçilmez parçası olması pek muhtemel gözükmektedir.

Zhengizkhan Zhanaltay
Avrasya Araştırma Enstitüsü, Kazakistan