Erdoğan, gelecek hafta Mısır ile ilişkileri yeniden tesis etme çabalarının bir parçası olarak Kahire’ye gidiyor.
10 yıl öncesine kıyasla ilişkilerin eski haline getirilmesi için çabası, Mısır’da büyük bir karşılama ile karşılandı, iki ülke arasındaki çıkarların uyumunu maksimize etmeyi ve bölgesel ve ikili anlaşmazlıkları azaltmayı amaçlıyor.
Uzun zamandır beklenen bu ziyaret, her iki ülkenin de bölgedeki durumu yeniden düzenleme ihtiyacını karşıladığı bir zamanda gerçekleşiyor.
Ukrayna’daki savaş ve ABD-Çin rekabeti gibi uluslararası sistemdeki gelişmeler nedeniyle, bölgedeki güç dengesini yeniden çizme ihtiyacı ortaya çıkıyor.
Bu ziyaret ayrıca Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), İran ve İsrail arasındaki güç dengesini değiştirebilecek rekabetle bağlantılı olarak gelir.
Bu bazen Mısır ve Türkiye’nin ekonomik çıkarlarını göz ardı edebilecek Hindistan ve Avrupa arasındaki kara yolunun fikri gibi çıkarlar.
Son Gazze savaşı, Suudi Arabistan-İsrail ilişkilerinin normalleşmesi gibi bölgesel etkileşimleri karmaşık hale getirdi.
Suudi Arabistan, İsrail ve ABD arasındaki üçlü anlaşma çerçevesinde, tahtın Kraldan Veliaht Prens’e geçişinin sorunsuz olması ve gelecekteki Amerikan taahhütleri ile Suudi Arabistan’ın güvenliğini sağlamasıyla birlikte, İsrail ile ilişkilerini normalleştirme konusunda adımlar attı.
Filistin’e yönelik barış anlaşmasının şu anda ulaşılamaz olduğu bir zamanda, gelecekte bir Filistin devletine yönelik ABD taahhütlerini de içeren bir anlaşma yaptı.
Bu durumda Erdoğan’ın, Türkiye’nin bölgesel bir güç olarak imajını hem Batı’ya karşı hem de Türk halkının gözünde korumak için bu etkileşimlerde etkili bir rol oynamak için Mısır’la koordine etmesi gerekiyor.
Erdoğan, Mısır ve İsrail’i Refah kapısı üzerinden Gazze’ye sembolik bir ziyaret düzenlemeye ikna etmeye çalışırsa, özellikle de ateşkes sağlanırsa, şaşırmayacağım, ancak bunun olacağını düşünmüyorum.
Mısır ve Türkiye, bölgesel etkilerini maksimize etmeye ve uluslararası alanda etkili bir orta güç olarak rol almaya çalışıyorlar.
Ortadoğu’nun ve uluslararası karar alma merkezlerinin bir köprüsü olmaya aday olarak, Washington ve Batı başkentleri ile Pekin veya Hindistan gibi uluslararası karar alma merkezleri arasındaki bağlantıyı güçlendirmek istiyorlar.
Ekonomik krizin uyguladığı kısıtlamalara rağmen, Mısır’ın Türkiye ile iş birliğinin yeniden başlaması, Mısır’a bölgesel ve uluslararası ortamlarda gücünü ve etkisini artırmak için ek kaynaklar sağlayabilir.
Bu iş birliği, Mısır’ın bölgesel ve uluslararası ortamda orta bir güç olarak daha fazla kabul görmesine olanak tanıyabilir.
21’inci yüzyılın başından itibaren, Amerikan gücünün nispi olarak zayıfladığı ve Batı liberal sisteminin uyguladığı politik ve ekonomik ilkelerin güvenilirliğinin azaldığı açıkça görülmeye başlandı.
11 Eylül 2001 saldırıları, New York ve Washington’a yapılan terörist saldırılar ve Afganistan ile Irak’a yapılan Amerikan müdahalesinin başarısızlığı, Batı dünyasının küresel ekonomik krizle başa çıkarken serbest piyasa prensiplerinden vazgeçmesine neden oldu.
ABD ve Batı’nın desteklediği Arap Baharı devrimlerinin, bu ülkelerdeki siyasi sistemleri değiştirmede başarısız olması, Batı’nın ve Amerika’nın politikalarının sorgulanmasına neden oldu.
Son olarak, Rusya’nın Batı’nın NATO genişlemesini Ukrayna’ya uzatmasını reddetmesi ve bu genişlemeye karşı savaş açması, dünyanın çoğunluğunu oluşturan ülkelerin bu Batı-Rusya ekonomik ve askeri çatışmasına tarafsız kalması, bu çatışmanın nükleer bir savaşa veya uzun vadeli bir tükenme savaşına dönüşebileceği endişelerini artırdı.
Türkiye’nin Ortadoğu’daki diğer ülkelerle kıyaslandığında göreceli askeri ve ekonomik kapasitesi, ona etkili bir bölgesel güç olarak nüfuzunu kullanma imkânı veriyor ve ana uluslararası aktörlerin hayati çıkarlarını etkilemediği sürece bağımsız politikalar izleyebiliyor.
Türk askeri ihracatı, özellikle İHA’lar ve güdümlü füzeler gibi, bu etkinin bir parçası olarak önemli bir araç oluşturuyor.
Bu silahlar, Türkiye’nin Libya, Suriye, Azerbaycan, Etiyopya ve Ukrayna gibi ülkelerdeki askeri çatışmalarda belirleyici bir rol oynamasına yardımcı oldu.
Bölgedeki diğer ülkeler, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir ve Fas gibi, bu tür silahlara sahip olmak için yarışıyorlar.
Katar, Türkiye’nin bölgedeki savaş deneyimini kullanarak geliştirdiği tankları üreten bir Türk fabrikasını satın aldı.
Türkiye Dışişleri Bakanı, iki gün önce ülkesinin Mısır’a bu tür İHA’ları ve üretim teknolojisini sağlayacağını duyurdu.
Bu, Türkiye’nin Mısır ile askeri iş birliği konusundaki gelecek görüşmeleri kapsayan bir sonraki Erdoğan ziyareti sırasında ele alınacak diğer projelerden biridir.
Mevcut ilişkilerin gelişim aşaması, Mısırlı karar vericiler önüne, Türk liderinin Kahire’ye yapacağı gelecek ziyaret çerçevesinde, çeşitli ikili ve bölgesel konuları tartışma, inceleme ve Mısır’ın çıkarları üzerindeki etkilerini değerlendirme fırsatı sunuyor.
Burada, Mısır’ın Türkiye Cumhurbaşkanı’nın Kahire ziyaretinden en üst düzeyde faydalanması için bazı öneriler sunmaya çalışacağım.
Bu öneriler, iki ülkenin bölgesel ve ikili alanlarda tartışması ve incelemesi gereken hükümet, ticaret ve kültürel konuları içerecek, çünkü bu ziyaret her iki ülke için de önemli bir dönemeç olacak.
Bölgesel konular
Tüm dünya, tek kutuplu Amerikan hegemonyasından çok kutuplu rekabetin yaşandığı bir döneme doğru ilerlerken, bölgesel güçlerin önemi ve etkisi artıyor.
Türkiye gibi önemli bölgesel güçlerin, bölgesel meseleler üzerindeki etkisi büyüyor.
Türkiye, etrafımızdaki çatışma bölgelerinin çoğuna ekonomik ve askerî açıdan yatırım yaptı ve bu da ona bu alanlarda büyük nüfuz sağladı; Bence bunlardan üçü bizi ilgilendiriyor: Libya, Etiyopya ve Suriye.
Libya
ABD ve birçok Avrupa ülkesi, Türkiye’nin Libya’daki Rus varlığını dengeleme konusunda verilen yetkiyi değiştiriyor gibi görünüyor ve giderek Doğu ve Batı Libya arasında siyasi bir uzlaşı bulunması yönünde teşvik eden bir politikaya yöneliyorlar.
Bu siyasi uzlaşının, Libya’nın petrol ve doğal gaz kaynaklarını kontrol etmeyi mümkün kılacağı düşünülüyor.
Bu kaynakların önemi, Ukrayna savaşı ve Avrupa pazarlarına coğrafi yakınlık gibi faktörler nedeniyle arttı.
Bu nedenle, ABD ve Birleşmiş Milletler’in (BM) Libya’da ortaya koyduğu girişimler gözlemleniyor.
Türk yetkililer, Libya konusunda Mısır ile ortak bir anlayışa varmaya hazır olduklarını ifade ettiler.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı, Bingazi’deki konsolosluğunu yeniden açma niyetini açıkladı.
Rusya’nın Libya’dan binlerce Wagner Sözleşmeli Askeri’nin Ukrayna’ya taşınması ve Rusya’nın bu tür askerlerin daha fazlasını Libya’dan Ukrayna’ya ve diğer bölgelere, Sudan ve diğer Afrika ülkelerine taşıma ihtiyacı, Libya’daki tüm paralı askerlerin tahliyesi için Rusya, Türkiye ve Rusya arasında bir anlaşmanın olasılığını artırıyor.
Bu anlaşmadan sonra Libya’da yaklaşık 100 Türk ve Rus düzenli askeri kalacaktır.
Bu durumu, Libya’da uzlaşıya dayalı bir siyasi çözüm bulunması halinde oluşacak yeni Libya hükümetine bırakmamız gerektiğini düşünüyorum.
Kuşkusuz hem Mısır hem de Türkiye, Libya müttefiklerinden ve Libya’nın petrol ve gaz kaynaklarındaki adil paylarından vazgeçmeyecek ve yeni hükümetin oluşturulmasında görecekleri nispi ağırlığın bilincinde olacaklardır.
Mısır’ın, Türkiye’nin Libya ile deniz sınırları ve Libya’nın petrol ve gaz alanlarını kullanımı konusunda imzaladığı anlaşmalara karşı tavrını değiştirmesine gerek yok.
Mısır, Türkiye ile Libya’da siyasi bir çözüme ulaşmayı kolaylaştıran bir uzlaşma sağlayabilir ve Libya taraflarının Mısır, Türkiye, Batı ve Rusya’nın çıkarlarını aynı anda göz önünde bulundurarak yeni bir hükümet oluşturmasına yardımcı olabilir.
Ayrıca, Mısır ve Türkiye’nin Libya’nın doğusunda ve batısında eşitlik temelinde gerçekleştirilen projelerde iş birliği yapmalarını ve bu projelere Libya’nın siyasi desteğini ve finansmanını sağlamak için Mısır-Türkiye anlaşmalarına ulaşılmasını sağlayabilir.
Abdurrahman Salah Mısır’ın son Türkiye Büyükelçisi ve eski Dışişleri Bakan Yardımcısı
