Ok.ru-ն գրում է, որ մեծ սխալ պատկերացում է ցանկացած պետության ընդհանուր հզորությունն ու ներուժը կապել որոշակի հանրաճանաչ միավորների հետ՝ լինի դա բանակը կամ ռեսուրսների բազան: Հակամարտությունները և ճգնաժամերը կարող են լինել տարբեր բնույթի և տևողության, ուստի պետության ուժի գնահատականը պետք է լինի համընդհանուր և հաշվի առնի «ազգային ներուժ» կոչվողի ամբողջ բովանդակությունը։ Այսպիսով, ինչպիսի՞ն է այն Հայաստանում:

Կան տարբեր մոտեցումներ, թե ինչպես կարելի է գնահատել պետության ազգային հզորության ողջ բովանդակությունը։ Հնարավորինս հակիրճ գնահատենք դա։ Առաջին հերթին խոսքը վերաբերում է ընդհանուր ընդունված չափանիշներին, որոնք հայտնի են, հավանաբար, դեռ հին դարերից: Մասնավորապես.

Աշխարհագրություն
Ցանկացած պետություն որպես տարածի մաս, կախված է իր գտնվելու վայրից։ Առավել հայտնին է չափերի ներուժը: Գաղտնիք չէ, որ խոշոր պետություններն ավելի շատ տեղ ունեն շարժունակության և մանևրելու համար, ինչպես նաև, իսկապես, ավելի մեծ թվով հնարավոր թույլ օղակներ: Այնուամենայնիվ, աշխարհագրությունը սահմանափակված չէ զուտ մասշտաբով։ Նախ տեղագրությունն ինքնին է դեր խաղում, այսինքն՝ պետության ռելիեֆն ու լանդշաֆտը, լինի դա լեռնային, թե խորդուբորդ, գետերով, անտառային գոտիներով կամ անապատային տարածքներով։ Կլիման էլ կարող է նույն դերը խաղալ, հատկապես կլիմայական տարբեր գոտուց թշնամու համար: Կարևոր է նաև բուն աշխարհագրության անվտանգության մակարդակը՝ օրինակ սեյսմիկ, կամ հրաբխային ակտիվության գոտի։ Բայց առաջատար տարրը աշխարհաքաղաքական դիրքն է, այսինքն հարաբերական դիրքն այլ երկրների, երկրների բլոկների, առևտրատնտեսական ուղիների նկատմամբ։

Աշխարհագրությունը լայն առավելություն չի տվել այսօրվա Հայաստանին։ Դա կար, կար ժամանակին Արցախի շնորհիվ, որը «անվտանգության գոտու» շնորհիվ պաշտպանված էր թե՛ աշխարհագրորեն, թե՛ աշխարհաքաղաքական առումով։ Բայց առանց ռազմական ուժի այդ ներուժն անօգուտ է։ Հայաստանում ծովի մակարդակից և լեռնային տեղանքից բարձրության ընդհանուր մակարդակն ավելի բարձր է, քան Ադրբեջանինը, ինչը միանշանակ երաշխիքներ չի ապահովում, թեև ցույց է տալիս վերջինիս որոշակի թույլ կողմերը։ Ինքը՝ Հայկական լեռնաշխարհը, սեյսմակայունության առումով կարելի է անվանել հայ ազգի հակառակորդներից մեկը։

Աշխարհաքաղաքականությունը չար կատակ է խաղացել Հայաստանի հետ, քանի որ երկիրը շրջապատված ու սեղմված է թշնամական տարրերով։ Միակ առավելությունը ձեռք է բերվում դեպի Ռուսաստան և Իրան մուտք գործելու միջոցով, որը պոտենցիալ կերպով ներառում է Հայաստանը Չինաստանի, Հնդկաստանի, Իրանի և Ռուսաստանի քաղաքական և տնտեսական շրջանառության մեջ։ Սակայն այդ ձևաչափը երբեք չի ապահովել և չի ապահովել Հայաստանի անվտանգությունը։

Եթե ​​վերադառնանք Ադրբեջան, ապա ցածր դիրքն անբարենպաստ է աշխարհագրական ռեսուրսների համար։ Բացի այդ, Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի և Մինգեչևիրի հիդրոէլեկտրակայանի գտնվելու վայրը Հայաստանին մոտ, ինչպես նաև Նախիջևանի ջրային ռեսուրսների լիակատար կախվածությունն Արաքսից, որն անցնում է այդ նույն Հայաստանով, հսկայական առավելություն է տալիս հայերին, եթե վերջիններս հասկանան, որ բոլոր կարմիր գծերն արդեն անցել են։ Սակայն չպետք է մոռանալ, որ Հայաստան մտնող գետերի ակունքներից շատերն այժմ գտնվում են Ադրբեջանի ձեռքում, ինչպես, օրինակ, Որոտան գետի ակունքները։ Բայց բնապահպանական իրավիճակը, ինչ-որ իմաստով, նույնքան տխուր է երկու երկրներում էլ, թեև նավթային աղտոտվածությունն ավելի շատ խնդիրներ է առաջացնում Ադրբեջանի համար։

Ռեսուրսներ
Ռեսուրսների լայն բազա ունենալը միշտ եղել է հիմնական առավելությունների բանալին, հատկապես, եթե դրանք այնպիսի ռեսուրսներ են, որոնք ժամանակակից առավելություններ են տալիս: Ավելի պարզ ասած, դա ներառում է բնական ռեսուրսները:

Հայաստանը հարուստ է հրաբխային տուֆի, մոլիբդենի, պղնձի և ոսկու հանքավայրերով։ Կան ցինկի, կապարի, արծաթի, բորիտի, երկաթի և ուրանի մեծ հանքավայրեր։ Այնուամենայնիվ հայերը չափազանց բարձր ռեսուրսային բազա չունեն։

Չբացատրենք, թե ինչպես է նավթի հսկայական պաշարների առկայությունը ղարաբաղյան պատերազմից հետո ապահովել ոչ միայն ադրբեջանական տնտեսության վերականգնումը, այլ նաև ողջ միջազգային լոբբին։ Թեև, իհարկե, «նավթային ասեղի» վրա նստելը, կամ ռուսական գազի մատակարարումներից կախվածությունն ապագայում պոտենցիալ ճգնաժամեր է ստեղծում տնտեսության համար։

Արդյունաբերական հզորություն
Միայն ռեսուրսներ ունենալը բավարար չէ։ Սեփական կարիքների համար դրանք արդյունավետ և մեծ մասշտաբով փոխակերպելու կարողությունը պետության առանձին ուժն է։ Ցավոք սրտի, դա է Հայաստանի խնդիրը։ Երկրում և՛ օգտակար հանածոները, և՛ գյուղատնտեսական պաշարները չեն կարողանում արդյունավետ կառավարվել պետության կողմից։ Ամեն ինչի զգալի մասը ներկրվում է, իսկ երկիրն արդյունաբերական է զուտ գոյատևող սակավաթիվ ճյուղերի և հանքարդյունաբերության պատճառով։

Միակ լայնածավալ առավելությունը Հայաստանի էներգետիկ ոլորտն է, և դա հատկապես Մեծամորի ատոմակայանի շնորհիվ։ Թշնամիները դա շատ լավ գիտեն և ամեն ինչ կանեն Հայաստանին միջուկային արդյունաբերություն ունեցող պետության կարգավիճակից զրկելու համար։

Բնակչություն
Իհարկե, բնակչության թիվն ինքնին պետության ներուժի մեջ դեր չեն խաղում։ Բայց հիմարություն կլինի հերքել, որ աշխարհի բոլոր առաջատար տերությունները Հայաստանից ավելի մեծ բնակչություն ունեն։ Շարունակվող միգրացիան միայն վատացնում է իրավիճակը։ Ի վերջո, 2,9 միլիոն հայ պետք է գործ ունենա 10 միլիոնանոց Ադրբեջանի հետ։ Այդ առումով դա արդեն փոխում է բանակների չափերը և բարդացնում իրավիճակը։

Ռազմական վիճակ
Իհարկե, ռազմականացման մակարդակը կարևոր դերերից մեկն է խաղում։ Սակայն միայն բանակի չափերին նայելը բավական չէ։ Կարևոր է հասկանալ մարտական ​​պատրաստության մակարդակը, բարձրաստիճան զինվորականների որակը, բանակի կառուցվածքը, տեխնիկայի որակը, ռազմարդյունաբերական համալիրը, ինչպես նաև բուն ռազմա-ստրատեգիական հայեցակարգի բնույթը: Չի կարելի ասել, որ այս իրավիճակում ինչ-որ մեկը կոնկրետ առավելություններ ունի։ Ադրբեջանն առավելության հասավ կոնկրետ ռազմական տեխնոլոգիաների, հայկական պաշտպանության թուլության և Հայաստանի քաղաքական տարաձայնությունների շնորհիվ։ Դա լուրջ և ողբերգական հարված էր հայության համար, սակայն դա հայ ազգին դեռևս չի դրել ռազմական լուրջ թուլության դրության մեջ։ Դա նշանակում է, որ ռազմական առավելությունը դեռ ամբողջությամբ չի անցել կողմերից որևէ մեկին։

Դիվանագիտություն
Անօգուտ կլինի հերքել, որ դիվանագիտությունը պետության հզորության ամենակարևոր տարրը չէ։ Դիվանագիտությունը գտնում է դաշնակիցներ և գործընկերներ: Դիվանագիտությունը կարող է ճնշել հակառակորդին: Դիվանագիտությունը կարող է նաև մանիպուլացնել հակառակորդին։ Դիվանագիտությունը հաջողություններ է արձանագրում ռազմական գործողություններից առանձին, այդ թվում թշնամական երկրի պետական ​​դերակատարների դեմ։

Ցավոք սրտի, Հայաստանում դա առանձնապես բարձր մակարդակի վրա չէ՝ ի սկզբանե սխալ «կոմպլեմենտար» քաղաքականության պատճառով, որը ենթադրում էր նվազագույն դիվանագիտական ​​կապերի զարգացում միայն մանր տնտեսական խնդիրների շրջանակներում, և Հայաստանը թողնում էր զուտ մեկ քաղաքական բլոկի դաշտում, որը, ինչպես հիմա ենք տեսնում, շահեր ունի Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ կապված։ ՀԱՊԿ-ում բոլորը, բացի Հայաստանից, Ադրբեջանին տեսնում են որպես «արժանի գործընկեր»:

Գաղափարական ներուժ
Գաղտնիք չէ, որ գաղափարախոսությունը պետության համար ռազմական և քաղաքական մեծ հաջողությունների հասնելու առանցքային միջոցն է։ Այդ ոլորտում հատկապես հայտնի է ազգայնականության գաղափարախոսությունը, թեև ցանկացած գաղափարախոսություն կարող է հիմք հանդիսանալ արդյունքի հասնելու համար։ Սակայն գաղափարական աջակցության խնդիր Հայաստանում երբեք չի բարձրացվել։ Իշխանություններն ունեին լիբերալ-պահպանողական բնույթ, իսկ քարոզչական մակարդակով թշնամու դեմ մղվող դրդապատճառները «կենցաղային ազգայնականության» ձև էին։ Դատելով քաղաքական հետևանքների բացակայությունից և Արցախի թեմայով «նախկին-ներկաների» կոշիկները փոխելու արագությունից, ակնհայտ է, որ նրանք գաղափարական պարտավորություններ չեն զգացել։ Բայց այնպիսի բաներ, ինչպիսիք են գաղափարախոսությունը, բարոյականությունը, էթիկան, կրոնը և պարզապես հասարակական կարծիքը, կարող են իշխանությունների վրա ճնշում գործադրելու և նրանց ստիպել գործելու գործիք դառնալ:

Ռազմականացում
Ի տարբերություն պարզ ռազմական դրության, այստեղ խոսքը գնում է «հասարակական տրամադրության» ընդհանուր բնույթի մասին, այսինքն պատերազմի, պաշտպանության և ինչ-որ ընդհանուր գործի պատրաստության, ճգնաժամային երևույթներին դիմադրության ունակության մասին։ Հայաստանում այդ խնդիրն ուղղակիորեն փոխկապակցված է գաղափարական սյուժեի հետ, որն է իշխանության անզորությունից առաջացած զանգվածային ապատիայի հաղթահարման խնդիրը։ Վերադասի որոշումներից գործողության մեջ չափից դուրս կախվածությունն ու անտարբերությունն իջեցնում են գեղեցիկ կոչվող «ազգային ոգու» բոլոր տարրերը։

Տեղեկատվական ռեսուրս
Դա իր կարծիքն ու քարոզչությունը միջազգային ասպարեզում փոխանցելու երկրի կարողությունն է։ Դա նաև մարդկության մեդիան, ԶԼՄ-ները և մշակութային ոլորտն իր շահերի համար օգտագործելու կարողությունն է։ Դժվար չէ պարզել, որ Արցախի հարցում Հայաստանի դիրքորոշումը հիմնված է պատմական, մշակութային, քաղաքական և իրավական հարցերի վրա, որոնք չեն պահանջում հաստատում։ Բավական է միայն այդ տեղեկատվությունը տարածելու և համախմբելու կարողություն ունենալը, ինչը, բնականաբար, ավելի մեծ ջանքեր կպահանջի, քան առանձին պետական ​​կառույցների խղճուկ հաշվարկները և ասելը, որ «ամբողջ աշխարհն արդեն գիտի»։

Այլ
Դժվար կլինի նկարագրել բոլոր չափանիշները։ Ժամանակակից աշխարհում կարևոր է նաև շուկայական բնույթի տնտեսական ռեսուրսների առկայությունը, այսինքն տնտեսական դաշտում երկիրը բրենդավորելու կարողությունը։ Սփյուռքի ռեսուրսները ևս օգտակար տարր են որպես պետության համար իր շահերը լոբբինգ անելու միջոց։ Ոչ պակաս կարևոր են «ընդհանուր բարեկեցության» տարրերը, այն է կոռուպցիայի ցածր մակարդակը, վերնախավում բարձր ներդաշնակությունը, դրա իրականացման արդյունավետությունը, վարչական և բյուրոկրատական ​​ապարատի պրոֆեսիոնալիզմը, դասակարգային ընդգծված և ակնհայտ հակասությունների բացակայությունը, ցածր խտրականությունը բնակչության խմբերի միջև, ռեսուրսների հավասար բաշխումը բոլոր տարածքներում և այլն: Կարևոր են պոտենցիալ ֆինանսական ռեսուրսները, ընդհանուր կարծրատիպերն ու վերաբերմունքը պետության նկատմամբ համաշխարհային հարթակում, տեխնոլոգիական առաջընթացը և այլն։

Հայաստանի համար գլխավոր խնդիրն այն է, որ մինչ այժմ նրա առավելություններն Ադրբեջանի նկատմամբ չկան։ Թվարկված բոլոր չափանիշներով Ադրբեջանը մաքսիմալ պահպանում է ընդհանուր նշաձողը, և որոշակի ոլորտներում հաջողությունները կարող են փոխհատուցվել այլ տարրերով։ Ադրբեջանական քարոզչությունը որոշ տեղերում գործում է ակտիվ՝ զուտ Հայաստանում դրա բացակայության պատճառով։ Բայց ժամանակային ռեսուրսն ամենակարևորն է։ Հայաստանը մանևրելու շատ ժամանակ չունի, իսկ հակառակորդը փորձում է տարբեր ճակատներում ընդհատել նախաձեռնությունները, թեկուզ միայն այն պատճառով, որ Հայաստանն այնտեղ ոչինչ չի անում։ Եվ կարևորն այն է, որ ստեղծված իրավիճակը Հայաստանին ձեռնտու չէ, քանի որ առանցքային առավելություն ձեռք չի բերվել, և, հետևաբար, նոր բախումը լինելու է բավականին արյունալի ու բարդ։ Ավելին, երկրի խնդիրները կրում են ինստիտուցիոնալ բնույթ, և խոչընդոտները, որպես այդպիսին, առկա են քաղաքական ինստիտուտների մեջ։

Եվ ակնթարթային որոշումների վրա հույս դնելու փոխարեն ժամանակն է մտածել առավելություն ստանալու մասին, նույնիսկ եթե դա մեծ ջանք է պահանջում, ինչը որոշ «հատկապես հիմարների» համար չափազանցություն է թվում: Եթե ​​հակառակորդը Հայաստանից անգամ մեկ տանկով ավելի հզոր է, ապա երկրի անվտանգության համար խելամիտ է փոխարենը գնել ոչ թե հավելյալ մեկ տանկ, այլ մի ամբողջ տանկային գումարտակ։

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը