6 ağustos günü İran cumhurbaşkanı Ruhani ile Ermenistan eski Cumhurbaşkanı Sarkisyan Tahranda bir araya gelmişlerdir. Görüşmede İran ile Ermenistan arasında bir serbest ekonomik bölge çalışmasının başlatıldığını duyurmuşlardır. Görüşmede tahmini 250 milyon dolarlık bir iş hacminin ve ticaretin amaçlandığı açıklanmıştır. Ermenistan’ın Megri ve İran’ın Ars şehirleri arasındaki bu serbest ticaretin Ermenistan’ın Türkiye ve Azerbaycan’la olan sıkıntılarından dolayı ekonomik bir çıkış yolu olarak yorumlanmıştır.26 ekim günü Rusya başbakanı Medmedev ,Erivan’da Ermenistan başbakanı ile görüşmesinde Rusya iel Ermenistan arasında serbest ticaret bölgesinin geliştirilmesine hazır olduklarını söylemiştir.
Avrasya ekonomik birliği
Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ,Rusya ve Ermenistan’ın üyesi olduğu ve mayıs 2014 yılında kurulan ekonomik birliğidir. Birlik Nazarbayev’e göre doğu ile batı arasındaki köprü olarak nitelendirilirken ABD ye karşı Çin gücünün eski Sovyet devletlerinin yanına çekilerek önemli bir pazarın ortaya çıkacağı planları yapılmaktadır. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Mamedyarov ise “Ermenistan, Dağlık Karabağ’dan askerlerini çekerse, sınırlar açılırsa, durum normale dönerse, Azerbaycan ve Ermenistan arasında ekonomik ilişkiler başlarsa, AEB’ye girebiliriz” diyerek Azerbaycan’ın birliğe giriş şartını açıklamıştır. Mısırın AEB anlaşmasını imzalayacağı bizzat Rusya ticaret odası başkan yardımcısı tarafından açıklamıştır.17 temmuz 2015 te Zimbabve Lideri Mugabe Serbest ticaret bölgesi ile bir anlaşma yapmak istediğini söylemiştir. Rus-Türk iş adamları derneği başkanı Naki Kararaslan ,Türkiye’nin de bu birliğe üye olacağını açıklamıştı ve anlaşmanın 2017 yılının sonuna kadar imzalanacağını beklediğini beyan etmiştir. Ermenistan’ın üyeliği konusunda ise birçok teori ortaya atılmıştır. Bir teoriye göre Ermenistan’ın mecburiyetten dolayı bu toplumluluğa katıldığı başka bir teoriye göre ise Avrupa’dan umudunu kestiği için katıldığı iddialar arasındadır.
13 aralık günü İran’ın Avrasya Ekonomik birliğine tam üyeliğinin şubat 2018 de olacağı konusunda bir haber yayımlanmıştır. Üyelik ile Ticari kotalardan bıkmış olan İran’a bir nebzede olsa nefes alabileceği bir alan açmayı planladığı bazı uzmanların iddiasıdır. Özellikle Rusya üzerinden geçen bir boru hattıyla Avrupa’ya İran gazının ulaşması demek, ekonomik olarak İran’ın çok önemli bir gelir kaynağı anlamına gelmektedir . Lakin İran’ın bu hattı kullanması ,Rusya’ya bağımlılığı anlamına da gelmektedir.
Çin
1 Ocak günü Çin ile Rusya arasındaki petrol boru hattının ikinci fazının açıldığı ve yıllık 15 milyon tondan 30 milyon tona çıkarılmış bir ham petrol akışının başladığı basına yansımıştır.2016 yılında Rusya’nın kuzey doğusundaki Heilongjian bölgesindeki Daqing şehrine uzanan ve neredeyse 1000 km uzunluğundadır.
Çin İran’ın en büyük petrol ticaret ortağı. İran’ın petrol ihracatı oranı 2017 yılında neredeyse yüzde 20’lere varan bir artış göstermiştir.5 Ocak günü ise İran Çin SINOPEC şirketiyle Abadan bölgesi hem petrol işleme tesislerinin 1 milyar dolar karşılığında geliştirilmesi hususunda anlaşma imzalamıştır. Çin İran’da 26 projeyi finanse ettiğini ve yaklaşık 8.5 milyar dolarlık bir yatırım yapmayı planladığını açıklamıştır. Avrupa’da da durum farklı değildir. Polonya 2017 yılında zaman zaman İran’dan petrol almış ve 2018 yılında ham petrol almaya devam edecektir. Bu sebeple Avrupa ,ABD ‘nin İran’a müdahalesi konusunda temkinli davranmaktadır. Zira enerji ihtiyacında Rusya’nın, Ortadoğu’daki tedarikçilerin kısıntıları kendileri zor durma sokmakta bu sebepten ihtiyaçlarını İran’dan karşılamaktadırlar.
Avrupa Pazarı
İran uluslararası yaptırımların kaldırıldığı günden beri doğal gaz ihracatı konusunda çabalar sarf etmektedir. İran’ın Rusya ve katardan daha fazla rezerv bulunmaktadır. Lakin ABD’nin baskıcı politikaları sürekli soru işaretleri olarak Avrupalı ülkelerin masalarında duracaktır.2020 ve 2030 öngörülerinde, gaz ihtiyaçlarının giderek çoğalması ve Rusya’nın agresif politikaları Avrupa ülkelerini İran’a yaklaştırmaktadır.18 Nisan 2017 ‘de Avrupa Komisyonu ile İran arasında Nükleer güvenlik İşbirliği anlaşması imzalaması, İran’ın Avrupa için önemli olduğu şeklinde yorumlanmıştır. İran gelecekte Avrupa enerji piyasası için önemli olsa da bu enerjinin nakli bir diğer önemli noktadır ve bu naklin en önemli ayağını Türkiye oluşturmaktadır. Türkmenistan İran Türkiye Avrupa doğalgaz boru hattı projesi mutabakatı 2008 yılında imzalanmış ve Türkiye’den 1800 kilometrelik kısmın yapımı başlanmış ve 2019’da tamamlanması planlanmaktadır.
İran gazını Avrupa pazarına ulaştırmak için bir çok seçenekli yol çalışması uygulamaktadır. Ermenistan ile ilişkilerini düzenleyip Karadeniz üzerinden gelecekte deniz yoluyla gazının nakli, Türkiye üzerinden Avrupa’ya uzana bir boru hattı, doğusunda Çin’e kadar uzanan bir boru hattı ve son olarak Kızıldeniz’den gemi yoluyla gaz naklinin sağlanması planlanan ve olası planları arasındadır. Bu sebeple Türkiye her zaman dost olunması gereken bir ülke konumundadır.
Ömer Gök kafkassam uzmanı
Kaynakça
http://www.xinhuanet.com/english/2017-12/16/c_136830692.htm
https://financialtribune.com/articles/economy-business-and-markets/74950/russia-offers-to-join-development-of-iran-armenia-free
http://time.com/135520/russia-kazakhstan-belarus-treaty/
https://sputniknews.com/world/20141010193914853-Armenia-Joins-Eurasian-Economic-Union/
https://aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-ile-avrasya-ekonomik-birligi-anlasmasi-2017ye-yetisebilir/776286
https://tr.sputniknews.com/ekonomi/201510011018084443/
https://tr.sputniknews.com/analiz/201502241014148608/
https://tr.sputniknews.com/ekonomi/201501231013606039/
https://tr.sputniknews.com/rusya/201412241013252203/
http://www.interfax.ru/business/454338
http://www.ca-irnews.com/ru/analytics/34279-м-азариан-«интересы-ирана-на-каспии-тесно-связаны-с-проектом-«север-юг
http://www.eaeunion.org/?lang=en#about-countries
Sinopec’s Abadan refinery expansion to gain ground in Iran O&G market
http://www.xinhuanet.com/english/2018-01/01/c_136864998.htm
http://www.thenews.pl/1/12/Artykul/355131,Tanker-with-Iranian-oil-on-way-to-Poland
https://www.platts.com/latest-news/oil/london/poland-buys-iran-oil-as-sour-crude-flows-tighten-26840880
https://www.pipeline-journal.net/news/costs-iran-oman-subsea-gas-pipeline-rise-course-changes
http://www.sharqforum.org/2018/03/01/exporting-iranian-natural-gas-to-europe-in-the-post-jcpoa-era-determinants-and-restraints/
http://turangtransit.com.tr/proje
Kinnander Elin, The Turkish-Iranian Gas Relationship: Politically Successful, Commercially Problematic, Oxford Institute for Energy Studies,2010
