Bu salgına siyasi olarak değil, insan sağlığı açısından bakmak lazım. Sosyalizm, komünizm, liberalizm gibi ideolojik yaklaşımlar bir sonuç vermez. Herkes bu salgını önlemek için elinden gelen yardımı yapmalıdır.
Öyle bir dönemdeyiz ki fakir hasta olursa zengin de hasta oluyor. Bu salgın insanların birbirine olan ihtiyaç ve bağımlılığını çok net olarak gösterdi. Kendimizi tek başına kenara çekip kurtarmamızın artık mümkün olmayacağı görüldü. Bir kurtuluş olacaksa hep birlikte olacak. Kurtuluş için birlikte çalışılacak.

Salgın sonrası artık çok kalabalık büyük şehirler konusunda bir zihniyet değişikliği ortaya çıkabilir diye düşünüyorum. Artık bizim gibi ülkelerde rant amaçlı büyümek, kalabalıklaşmaktan ziyade şehirlerin küçülmesi, nüfuslarının azalması söz konusu olabilir. Çünkü büyükşehirlerde bu tür konularda kontrol ve denetimin ne kadar zor olduğu , basit bir koruma maskesinin bile ulaştırılmasında sıkıntılar yaşandığı görüldü. Bu durum özellikle İstanbul, Ankara gibi şehirlerde net olarak ortaya çıktı. Artık büyük ve kalabalık şehirlerin olmasının toplum açısından, toplum yaşantısı açısından bir fayda getirmeyeceği görüldü.

Virüs salgını sonrası ülkelerin artık kendi ihtiyaçları için kendi topraklarında üretim yapma konusunda daha egemen bir politika izleme yolunu seçecekleri söylenebilir.
Türkiye’nin de bu bağlamda çıkaracağı doğrudan sonuçlardan biri bu olabilir. Mesela ülkemizin gıda yeterliliği ve güvenliği açısından kendi kendine yetebilmesi gerekliliğinin ortaya çıkması bunlardan biridir kanaatimizce. Dışarıdan gıda maddesi almadan, bütün vatandaşlarını besleyebilecek bir tarım politikası geliştirmek zorunluluğunun ortaya çıktığını söylemek yanlış olmaz. Çünkü topraklarımız, insan gücümüz ve potansiyelimiz buna uygundur.
Benzer bir uygulamayı da ilaç ve ilaç ham maddesi için de söylememiz lazım. Hep dışarıdan ilaç getirmeyi beklemenin nelere yol açabileceği bu salgında görüldü.

Ulus devletler bundan sonra üretim açısından daha fazla içlerine kapanarak kendi ihtiyaçlarını kendileri karşılayacak şekilde bir ekonomi politikası geliştirebilirler. Küreselleşme zaten şekil değiştirmişti, bizce virüs sonrası daha fazla yavaşlama sürecine girecektir. Bu Çin gibi bazı ülkelerin herkese “ Sen yapma, ben vereyim” yaklaşımını değiştirecektir.

Son üç kısa yazıda fazla detaya girmeden dünyanın yaşadığı Corona virüs salgını sonrası yaşanması muhtemel olayları yaptığım son konuşmalardan ve tuttuğum kısa notlardan aktarmaya çalıştım.
Bunlar elbette benim tahminlerim.
Ama derslerde de çok sık söylerim: Ne ki olmuştur, değişmez! Ne ki olmamıştır, bilinmez.
Bilinmeyene ancak tahmin ve yorum yapılabilir.
Bizim de bu üç yazıda yapmaya çalıştığımız budur…
Cemalettin Taşkıran