Çin, İran, Kuzey Kore ile Rusya, ABD’nin stratejik çıkarlarına önemli bir tehdit oluşturan stratejik rakiplerden biridir. Rusya Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en az üç demokratik seçime bir dereceye kadar müdahale etti. ABD devlet kurumu ağlarına yapılan son SolarWind saldırısından muhtemelen Rus hackerleri sorumludur. Rusya, Suriye, Libya ve Afrika kıtasındaki vekalet savaşlarında ABD’nin çıkarlarını agresif bir şekilde baltalıyor ve Afganistan’da ABD’ye karşı Taliban’ı destekliyor.
Rusya, ABD’nin çıkarlarını ve güvenliğini baltalamak için her fırsatı değerlendirirken, Birleşik Devletler yanıtlarını katı bir şekilde sınırlandırıyordu. 2021’in başlarından itibaren Rusya’nın üstün olduğu görülüyor. Trump yönetiminin diplomatik yakınlaşmasının ardından, ABD-Rusya ilişkileri dengeyi yeniden oluşturmak için olgunlaşmış olabilir.
4 Şubat 2021’de Başkan Biden, “Rusya’nın saldırgan eylemlerine – seçimlerimize müdahale, siber saldırılar, vatandaşlarını zehirleme – göz yuman ABD günlerinin sona erdiğini” belirtti. ABD’nin ulusal çıkarlarını savunan Biden, “Rusya’nın maliyetini artırmaktan ve hayati çıkarlarımızı ve halkımızı savunmaktan çekinmeyeceğini” söyledi. Bu yeni (veya belki statükoya dönüş) yaklaşımı göz önüne alındığında, Biden yönetimi küresel rekabette Rusya’ya karşı koyma konusunda stratejik olarak nasıl düşünmelidir?
Rus liderler, diplomatlar, istihbarat ve askeri yetkililer, Amerikan’ın güç binasında çatlakları bulmada başarılı oldular. Rusya’nın zayıf noktaları nelerdir ve mevcut dengesizliği tersine çevirmek için bunlardan nasıl faydalanabiliriz? Birleşik Devletler, topyekûn savaş risklerini gereksiz bir yere yükseltmeden Rusya’nın maliyetlerini nasıl artırabilir? Rusya’nın algılanan en iyi kapasitelerden birinin aslında en çok istismar edilebilir bir şey olabileceğini iddia ediyoruz.
Rusya’nın en kötü sakladığı sır, Rusya’nın lehine küresel statükoyu sürdürmek ve rakiplerinin çıkarlarını baltalamak için özel güvenlik çalışanlarına – ama gerçekten paralı askerlere – giderek daha fazla dayanmasıdır. Paralı askerlere olan bu bağımlılık, bilinen bir kapasite açığından kaynaklanıyor. RAND, Rusya’nın kara kuvvetleri yerel olarak baskın olsa da, ordusunun dünya çapında kara kuvvetlerini konuşlandırma açısından sınırlı kapasiteye sahip olduğunu göstermiştir. Kara kuvvetlerini kendi sınırlarının birkaç yüz kilometre ötesine konuşlandırmak ve sürdürmek için neredeyse hiçbir organik kapasitesi yoktur. Rusya’nın stratejik gücü, Sovyet dönemindeki gücü ile karşılaştırıldığında cansızıdır. Mevcut kuvvetler, Rusya’nın batı ve güney sınırlarını çevreleyen birçok donmuş çatışmadan birine angaje olmuş durumdadır.
Rus kara kuvvetlerinin konuşlandırmanın fiziksel sınırlamaları, başka bir kritik zayıflık nedeniyle daha da kötüleşmektedir: Rusya’nın zorunlu askerliğine bağımlılığıdır. Muhtemelen zorunlu olarak askeriye alınanlar Rusya’nın kara muharebe gücünün en önemli zayıflığını temsil etmektedir. Vladimir Putin gibi güçlü bir fiili diktatör bile önemli bir siyasi riske girmeden bir yıla zorunlu olarak çağrılan askerleri Rusya sınırlarının ötesine gönderemez. Putin’in kendi kararlarından biri, zorunlu askerlik yapanların konuşlandırılmayacağına dair söz veriyor. Bu kararname, Rusya’nın zaten sınırlı olan kara kuvvetlerinin yüzde 50’sinden fazlasını anavatana bağlayabilir. Daha da kötüsü, bu durum Rusya’nın hava kuvvetlerini (yaygın olarak konuşlandırılan ABD Ordusunun 82. Hava İndirme Tümenine benzer), hava alanlarını, hükümet merkezlerini, köprüleri ve askeri üsleri ele geçirmek gibi görevlerde konuşlandırma yeteneğini de zayıflatıyor. Sovyetler Birliği’nin aksine, Rusya küresel bir kara muharebe gücü değildir.
Rusya, kara gücünün limitleri ve operasyonlarını kabul etmeme eğilimini göz önüne alındığında, kötü şöhretli Wagner Group’tan ve bir dizi hükümete yakın (ve belki de hükümet tarafından yönetilen) şirketlerden ağır silahlı paralı askerleri Rus dış politikasının mızrağının ucu olarak kullanmaktadır. Gerçekte, Rusya dış politikasını Libya, Suriye, Orta Afrika Cumhuriyeti, Madagaskar, Mozambik, Sudan, Ukrayna, Yemen, Burundi ve diğer küresel sıcak noktalarda dış kaynak kullanımı (outsorcing) olarak kullanmaktadır.
Rus özel harekât ekipleri ile özel sözleşmeli gruplar arasında simbiyotik bir ilişki söz konusudur gibi görünmektedir. Rus askeri istihbarat’ın (GRU) Spetsnaz özel kuvvetler biriminin eski komutanı Dmitry Utkin’in Wagner Grubu’nu 2014 yılında kurduğu iddia ediliyor. Wagner ve seçkin bir GRU Spetsnaz birliğinin Rus kasabası Molkino’da bir askeri üssü paylaştığı bildiriliyor. Bu simbiyoz, Rus hükümetinin kara gücü zayıflıklarını zımnen kabul ettiğini temsil etmektedir. Aynı zamanda bu daha az sayıda özel harekât birimi ve devlet kontrolündeki paralı askerlerle birlikte bu tür zayıflığın üstesinden gelmek için kendi stratejik kararlarını temsil etmektedir. Bu küçük paralı asker ekipleri hakkındaki baskın bir kamuoyu görüşü, onların elit, gizli, gri bölge savaşçıları olduklarını öne sürerek Rusya’ya çevre bölgelerini ele geçirme ve büyük güç rekabetinde ABD ve NATO’yu yenme imkânı sunmaktadır. Rusların anlaşılır bir şekilde abartmak istedikleri bu görüş kolayca yalanlanabilir. Rusya, rekabette Amerika Birleşik Devletleri’ne hükmetmek için küçük gayri resmi Süpermenleri zekice kullanmıyor.
Bunun yerine Rusya’nın paralı asker kullanması, Rusya’nın savaşma iradesinin ve Rus devlet gücünün kritik kırılganlıklarını ortaya çıkarıyor. RAND’ın savaşma iradesi (çatışma veya savaşta sonuna kadar direnme, savaşma ve hareket etme kararlığıdır) ve Rus devlet iktidarı üzerine çalışması, Rusya’nın büyük ölçüde içsel askeri ve sivil zayıflıkları nedeniyle paralı askerler kullandığını gösteriyor. Rus paralı askerlerinin (aslında tüm paralı askerlerin) davranışsal sınırlamaları ve etki açıkları da vardır. Paralı askerlere bağımlılık, aynı zamanda Rusya’nın milli mücadele iradesinin zayıflığını da yansıtmaktadır. Bu zayıflıkların her ikisinden faydalanılabilir.
Efsaneyi İnşa Etmek: ‘Yeni Bir Savaş Yolu’ ve Küçük Yeşil Adamlar
2014’te Rusya, yeni Batı yanlısı Ukrayna hükümetinin topraklarını ele geçirmek için Kırım’a ve doğu Ukrayna’ya bayrak taşımayan özel harekat kuvvetleri ve paralı askerlerden – muhtemelen paralı asker olarak poz veren askerlerden – oluşan bir birlik gönderdi. “Küçük Yeşil Adamlar” olarak adlandırılan bu saldırı, Batı’da ve özellikle ABD ulusal güvenlik camiasında endişe dalgaları yarattı. Kırım ve Ukrayna operasyonlarının ardından birçok analist, Rusya Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov’un büyük güç rekabeti üzerine 2013 tarihli bir makalesini hızla okudu (veya yeniden okudu). Bazıları bu makaleyi yeni ve tehlikeli bir Rus gizli savaş yönteminin bir önizlemesi olarak yanlış yorumladı.
Rusya’nın 2015’ten itibaren Suriye’de paralı asker kullanması, Gerasimov’un makalesinin daha şiddetli yorumlarına daha fazla ağırlık vermiş gibi görünüyor. Üniformalı Rus askerleri Suriye’deki hava ve deniz üslerini ile sahil şeridini korurken, Wagner Group içindeki paralı askerler (eski adıyla Moran Security Group ve ardından Slavonic Corps Limited) ile Patriot gibi diğer Rus paralı asker grupları Suriye’deki daha tehlikeli ön cephe operasyonlarının bazılarında başı çekti. Wagner’in lideri Yevgeny Prigozhin ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasındaki belirsiz bağlantılar, eski KGB subayı Putin’in ürkütücü bir şey peşinde olduğu fikrini besledi.
Kremlin’e bağlı yazarlar, Rus ustalığı ve üstünlüğüne dair yeni mitin gelişmesine yardımcı oldular. Gerasimov’un makalesi, Batı’da Gerasimov Doktrini olarak efsaneleşmiş. Görünüşe göre Rusya, Soğuk Savaş sonrası gücünü yeniden kazandı ve her cephede ABD ile NATO müttefiklerini geride bırakıyordu. Rus paralı orduları Batı’nın etkisini azaltmak için tüm dünyaya yayılıyordu ve onları durdurmak için yapılabilecek çok az şey vardı.
Yeni Savaş Tarzını ve Paralı Asker Gizemini Çürütmek
İyi ki bu yaklaşımın herhangi bir şekilde yeni veya özellikle tehdit edici olduğu fikrini çürütmek için Rusya ve Soğuk Savaş tarihi konusunda kafi uzman vardı. Uzun süredir Rus gözlemcisi olan Charles Bartles, Gerasimov’un makalesini Batı’ya hükmetmek için gizli bir plan değil, Batı’nın Rusya’nın işlerine müdahalesine yönelik bir tepki olarak tanımlıyor. Rusya yeni bir savaş biçimini icat etmedi. Sovyetler Birliği, 1920’lerde uluslararası rekabette dolaylı, belirsiz ve inkar edilebilir bir yaklaşım benimsedi ve bunu Soğuk Savaş’ın sonuna kadar kullandı. Rusya, paralı askerlerin kullanımını icat etmedi veya hiçbir şekilde romanlaştırmadı. Paralı askerlerin kaydedilen en eski kullanımı, MÖ 2094 yılına dayanıyor. Özel kuvvetlerin hem ülke içi hem de eyaletler arası rekabet yelpazesi içinde kullanılması, kayıtlı tarih boyunca anormallikten çok normal olmuştur. Fransız Yabancı Lejyonu, 1800’lerin başında paralı askerleri hükümet birimlerine (mevcut Rus yaklaşımına çok benzer) entegre etti. Amerika Birleşik Devletleri on yıllardır savaşta ve büyük güç rekabetinde paralı askerler kullandı. 2017’de ABD Başkanının Afganistan’daki savaşı kiralık özel bir kuvvete devretmeyi düşündüğü bildirildi.
Paralı askerler faydalı olabilir. Hükümetlerin, daha geniş kamuoyundan icazet almadan güç kullanmalarına izin verirler. Genellikle, sahadaki resmi asker sayısını düşük tutarken, Afganistan ve Irak gibi yerlerde popüler olmayan askeri konuşlandırmaların boyutunu sessizce genişletmek için kullanılırlar. Rusya, bu özelliğini kendi yararına kullanarak uluslararası kamuoyuya duyurmadan dünya çapındaki ayak izini kapsamlı bir şekilde genişletti. Bunun yanında paralı askerler hızlı bir şekilde işe alınabilir ve kovulabilir. Bu da hükümetlerin eğitime ve personele büyük yatırımlar yapmadan güçlerini hızla genişletmesine ve küçültmesine imkân sunar. Ancak paralı askerlerin önemli dezavantajları da vardır.
Süper Olmayan Adamlar: Suriye, Afrika ve Paralı Askerlerin Savaşma İradesi
Şubat 2018 tarihinde Rus paralı askerler, Suriye’nin kuzeydoğusundaki Deir az-Zour kenti yakınlarındaki bir petrol sahasını ele geçirmek için topçu ve ağır tanklarla donanmış bir Suriye milis kuvvetine önderlik etmiş (veya en azından yakın bir şekilde eşlik etmiş). Amerikan Özel Harekât Kuvvetleri ve Deniz Piyadeleri, saatlerce süren isabetli hava saldırılarıyla onları yok etti, belki yüzlerce kişiyi öldürdü ve paralı askerler de dahil olmak üzere birliğin geri kalanının kaçmasına neden oldu. Rus paralı asker personeli, Deir az-Zour’daki savaş alanından çekilirken, Rus özel askeri aktörlerinden oluşan diğer ekipler, yaralıları devlet desteği olmadan savaş alanından tahliye etmek için helikopter ekipleri çağırmak zorunda kaldı.
Rus paralı askerleri Afrika’da da kötü performans gösterdi. Mozambik’te Wagner paralı askerlerin, ABD özel harekât kuvvetlerinin üstün oldukları konularda ortaklık oluşturma çabaları tökezledi. Yerlileri kırmışlar ve söylendiğine göre müttefikleri para kazanmak için aldatmışlar. İslam Devleti isyancıları, iyi korunmayan yollarda onlara başarılı bir şekilde saldırdı ve öldürdü. Mozambik’teki paralı askerlerin dezenformasyon taktikleri geri tepti. Eski bir Sovyet dostu devletinde Rus iktidarın güç oyunu olarak yaftalanan şey, yapım aşamasında bir felaket gibi görünüyor.
Wagner, Rusya’nın ticari çıkarlarının madencilik haklarını güvence altına almasına yardımcı olmak ve Rus nüfuzunu artırmak için karmaşık bir bölgesel diplomatik atılımı desteklemek amacıyla Orta Afrika Cumhuriyeti’ne yüzlerce eğitmen ve güvenlik personeli gönderdi. Bu operasyonda çok az bahane var: öncelikle para kazanma girişimidir. Bir vakada, Wagner paralı askerlerinin, bir Rus madencilik şirketinin elmas madenlerine erişim sağlamasına yardımcı olmak için savaşmak için kiraladıkları isyancılara yardım ettiği bildirildi. Wagner, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde operasyonları araştıran üç gazetecinin şüpheli ölümleriyle ilişkilendirildi. Rus paralı asker önderliğindeki konuşlandırma, Fransız etkisine karşı koymada kısmen başarılı oldu. Bununla birlikte sahada bildirilen başarıların, Wagner’in acımasız davranışının kalıcı, olumsuz sonuçlarından ağır basıp basmadığı açık değil.
Rusya, Halife Hafter’in Libya’daki hükümet karşıtı güçlerini desteklemek için paralı askerler ve muhtemelen bazı aktif askeri kuvvetleri gönderdi. 2020’nin başlarında, 1000 Wagner paralı askerinin yankı uyandıran bir yenilgiye uğradıktan sonra hükümet yanlısı ve karşıtı güçler arasındaki ön saflardan kaçtığı bildirildi. Libya’da Wagner için savaş kayıpları bilinmemekle birlikte muhtemelen kayda değerdir. 2020’de görece düzensiz muhalifler karşısında iki Rus piyade taburu taktik grubunun eşdeğerinde olan güçlerin geri çekilmesi, muhtemelen Wagner paralı askerlerinin Deir az-Zour’da uğradığı yenilgiden daha da kötü bir taktik mağlubiyetti.
Rusya’nın Suriye ve Afrika’daki tüm paralı asker operasyonlarını birbirine bağlayan faktör var: finansal sebep. Bazı Rus paralı askerleri, vatansever nedenlerle savaştıklarını iddia ediyor. Ancak bireyler ve grup olarak Rus paralı askerleri, devlet çıkarlarından daha çok kişisel ve ticari çıkarları gözeteceklerini ile mali getir taktik risklerden daha ağır basmadığında ortak güçlerini – ve belki de birbirlerini – çabucak terk edeceklerini defalarca gösterdiler. Rusya hükümetinin değil, Suriye hükümetinin paralı askerlere ödeme yapması ile ilgili karar, vatansever duyguları aşındırmış ve mali motifleri pekiştirmiş olabilir.
Küçük Yeşil Güvenlik Açıkları Mı?
2021’de, 2014’te Kırım’ın ele geçirilmesine ve 2015’in Suriye’ye müdahalesine eşlik eden abartılmış retorik boşa çıktı. En iyi günlerinde bile Wagner ve diğer Rus paralı asker grupları en iyi ihtimalle orta derecede etkili vekillerdir. Genellikle güvenilmezdirler. En azından birkaç durumda savaşma iradeleri zayıf görünüyordu. Rusya’nın dış politikayı yürütmek için paralı askerlere artan bağımlılığı ve savaşma iradesi eksikliği Rus devlet iktidarının kritik bir zaafı olabilir. Rus paralı askerinin savaşma iradesi ile ilgili belirli faktörlerini, onlardan faydalanmamız için, araştırmalıyız.
Savaşma iradesi analizi, bir askeri organizasyonda veya bir ulus devlette sosyokültürel, psikolojik, örgütsel, sivil ve diğer güçlü ve zayıf yönleri incelemek ve tanımlamak için tasarlanmış aşamalı bir süreçtir. RAND’ın, savaşma iradesinin farklı yönlerini ortaya çıkaran askeri modeli 29 ana faktörü, ulusal modeli ise 15 faktör, bağlam ve mekanizmadan oluşmaktadır. Tek bir kritik güvenlik açığı veya küçük bir güvenlik açıkları kümesi, kuvvetli kalan askeri güçlerin veya kararlı ulusal liderlerin iradesini azaltmak için kullanılabilir.
Wagner ve Patriot gibi gruplarda gerçek sert adam sıkıntısı yok. Kalite savaşma iradesi faktörü altında, birçok Rus paralı asker, ayak uydurma ve dayanıklılık için yüksek puanlar kazanacaktı. Ancak düpedüz sertlik ve hatta seçkin askeri eğitim tek başına, öncelikle parayla motive olan bir bireyin savaşma isteğini sürdüremez. Rus paralı askerleri, bu işi kişisel çıkarları veya kayırmacı nedenlerle arama eğilimindedir. Birbirini tanımayan ve birbirlerinin güdülerine güvenmeyen sert adamların olumlu bir birlikteliğin oluşması olasılığı daha düşüktür. Bu da savaşma iradesinde önemli bir faktördür. Rus paralı asker birimleri içinde bildirilen etnik, dini ve hatta ulusal bölünmeler, birlikteliği daha da zayıflatabilir. Bu durum bireysel ideolojide istismar edilebilir farklılıklar sunar.
Bu paralı askerlerin hepsinin ya da çoğunluğunu iyi eğitimli ve deneyimli askerler olup olmadığı belli değildir. Rus askeri sistemindeki suiistimaller yaygındır ve bazı Rus paralı askerlerinin hiçbir askeri eğitim ve savaş için hiçbir psikolojik hazırlık olmaksızın sokaklarda tutulduğuna dair kanıtlar vardır. Rusya’nın paralı askerlerinden bazıları, zaman zaman devlet veya çalıştıkları şirketler tarafından sömürülüyor ve hatta insan kaçakçılığının kurbanı oluyor. Bu tür istismar, kötü liderlik, zayıf birlik ruhu (askeri yenilgilerle daha da kötüleşen), zayıf kontrol ve disiplin ile diğer savaşma idare eksiklikleri yansıtır.
Özel askeri aktörler ve firmalar, küresel sahnedeki diğer kilit oyuncuların çoğu tarafından yasal kabul edilmelerine rağmen, Rusya’da yasadışı olmaya devam ediyor. Yasadışılık, Rus devletinin inkar edilebilirliği sürdürmesine izin verir ve ayrıca Putin ve olasılı halefinin, hizmetleri artık uygun olmadığında paralı askerlerini serbest bırakmasına izin verir. Deir az-Zour’un ardından gelen haberler, devlet desteği eksikliğinin paralı askerlerin savaşma iradesini önemli ölçüde zayıflattığını gösteriyor. Devlet ve paralı asker şirketleri arasındaki hukuki ve mali mücadele, Rus sivil-asker ilişkilerinin yaşayabilirliği ve kötü ilişkilerin paralı askerler üzerindeki etkisi ile ilgili soru işaretleri akla getirmektedir.
Ulusal düzeyde, genç askerlerin konuşlandırılmasına yönelik halkın isteksizliği uzun süredir devam etmektedir. Afganistan’daki Sovyet savaşı sırasında, güvenlik kuvvetlerinin acımasızca bastırdıklarına rağmen en az 15 büyük savaş karşıtı gösteri düzenlendi. 1990’larda ve 2000’lerde Çeçenya’daki ve daha yakın zamanda Ukrayna’daki çatışmalar sırasında, Rus anneleri bu popüler olmayan çatışmalarda çocuklarının kullanılmasını ve istismar edilmesini açıkça protesto ettiler. Rus liderler kayıplara karşı son derece hassastır ve tarihsel olarak rekabet içinde oldukları devletlerin baskılarına maruz kalmışlardır.
Rus paralı askerleri içinde ve Rus devleti içindeki baskı altındaki gençler, zorunlu askerlik ve zayiata ilişkin zayıflıklar, büyük güç rekabetinde faydalanılabilecek fırsatları sunabilir. Rusya’nın Batı demokrasisini saldırgan bir şekilde baltalamasını önlemenin daha fazla yolunu belirlemek için, Rus milli mücadele iradesinin söz konusu kapsamlı zayıflıkları incelenebilir.
Molly Dunigan ve Ben Connable, RAND Corporation.
https://www.rand.org/blog/2021/03/russian-mercenaries-in-great-power-competition-strategic.html
Çeviri yapan Yaroslav Samoylov.
