Özbekistan ihracat seçeneklerini araştırıyor

Özbeklerin Çabahar’a erişimini kolaylaştırmak, Eylül ayı başlarında İran’ın başkenti Tahran’da düzenlenen ve Hindistan, İran ve Özbekistan’ı kapsayan ilk dışişleri bakanları düzeyindeki üçlü istişarelerin gündeminde önemli bir yer tutuyordu. Heyetlere orta düzey Dışişleri Bakanlığı yetkilileri başkanlık ediyordu. Örneğin, Özbek heyetinin lideri, bakanlığın Güney Asya, Orta Doğu ve Afrika ile iş birliği biriminin başkanı Gulamjon Primkulov’du. 

Toplantının sonunda yayınlanan ortak açıklamada , “Üç taraf, özellikle bağlantı alanlarında, limanların bu konudaki stratejik konumunu ve Uluslararası Kuzey-Güney Transit Koridoru’nu değerlendirerek iş birliğini genişletme ve derinleştirme konusunda vurgu yaptı,” denildi  . Chabahar ile ilgili herhangi bir anlaşma açıklanmadı, ancak açıklamada ayrıca katılımcıların ”  Kasım 2024’te Hindistan’ın Mumbai kentinde düzenlenen Chabahar Çalışma Grubu’nun üçüncü toplantısında  alınan  kararlarda kaydedilen ilerlemeyi gözden geçirdikleri” belirtildi  .

Jargonu bir kenara bırakırsak, üçlü toplantının, her iki tarafın da ticareti artırma yönündeki belirgin arzusuna rağmen pek bir şey başaramadığı anlaşılıyor. Ancak toplantıdan birkaç gün önce, Özbekistan’daki kuruluşlar   2025 yılında 300.000 ton İran çeliği  satın alma taahhüdünde bulunmuştu .

Çabahar’ın deniz yoluyla ihracat için bir merkez olarak cazibesi, Hürmüz Boğazı’nın ötesinde stratejik bir konumda bulunmasından kaynaklanmaktadır. Hindistan, 2024 yılında limanı iyileştirmek ve işletmek için 10 yıllık bir anlaşma imzalayarak, tesisin Pakistan’daki Gwadar’da Çin yapımı limana   bir denge unsuru olacağını öngörmüştür.

Ancak Çabahar, ABD Başkanı Donald Trump’ın Şubat ayında Dışişleri Bakanlığı’na liman için yaptırım muafiyetini ” değiştirmesi veya iptal etmesi ” yönünde bir talimat vermesinin ardından, kendisini ticaret belirsizliğinin ortasında buldu. Dışişleri Bakanlığı, 2018 yılında Çabahar’ı İran’a yönelik yaptırımlardan muaf tutmuştu. Bu kararın gerekçesi, limanın Afganistan’ın yeniden inşasında kilit bir rol oynayacağıydı. Taliban’ın 2021’de iktidara geri dönmesiyle birlikte ABD’nin stratejik hesapları değişti.  

Başkan Trump ile Hindistan Başbakanı Narendra Modi arasında son dönemde yaşanan çekişme, Chabahar’ın sürdürülebilirliği konusundaki belirsizliği daha da artırdı.  

Özbekistan için İran limanının statüsü, Taşkent’in ihracat hedeflerine ulaşmayı umabilmesi için çözülmesi gereken daha büyük bir sorunun sadece bir parçası. Özbekistan ve İran’ı birbirine bağlayan demiryolu güzergahlarının, beklenen kargo hacmi artışlarını karşılayabilmesi için önemli ölçüde iyileştirilmesi gerekiyor.

Özbekistan’a ulaşmak için kargonun Afganistan veya Türkmenistan’dan geçmesi gerekiyor ve Taşkent, her iki güzergah üzerinden de kapasiteyi artırmak için yoğun bir şekilde çalışıyor. Özbek demiryolu yetkilileri, 2024 yılında Türkmen mevkidaşlarıyla yük trafiğinin genişletilmesini kapsayan bir mutabakat zaptı imzaladı. Bu arada Özbekistan, Afganistan’ı aşan bir demiryolu projesi üzerinde çalışmaya başladığını duyurdu . İran ise Temmuz ayında Afganistan, Türkiye ve Türkmenistan’a demiryolu bağlantıları açacağını veya genişleteceğini açıkladı . Ancak gerçekçi olmak gerekirse, bu genişleme planlarından herhangi birinin hayata geçirilmesi yıllar alacak.