Dün İstanbul’da tahıl ihracatına ilişkin anlaşmaya varıldı. Hiç şüphesiz bu Türkiye için diplomatik bir zaferdi. Ancak dünkü zaferde Türkiye’yi zor durumda bırakabilecek “ince bir nokta” var. Yani değim yerindeyse “şeytan ayrıntıda gizli”. Şöyleki aslında dün medyaya yansıyan algının aksine Rusya ve Ukrayna arasında bir antlaşma imzalanmadı. Bunun yerine iki ayrı antlaşma imzalandı. İki antlaşmanın da adı aynıydı: “Tahıl ve Yiyecek Maddelerinin Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Girişimi Belgesi.” Antlaşmaların yürürlük süresi ise üç aydır. Bununla birlikte yeniden uzatılabilirler.
Bu Antlaşmalardan ilki Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve BM Genel Sekreteri Guterres tarafından imzalandı. İkincisi ise Milli Savunma Bakanı Akar, Ukrayna Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov ve BM Genel Sekreteri Guterres tarafından imzalandı. Yani aslında dünkü antlaşmalardan ilkinin tarafları Rusya,Türkiye ve BM’di. İkincisinin tarafları ise Ukrayna, Türkiye ve BM’di. Görüldüğü üzere dün Rusya ve Ukrayna’nın ikisininde taraf olduğu bir antlaşma imzalanmadı. İşte sorun da burada başlıyor. Şöyle ki uluslararası hukuka göre antlaşmalar sadece tarafları açısından bağlayıcıdır. Yani sadece tarafları için hak ve yükümlülük doğurur. Bu durumda dünkü antlaşmalar bakımından Rusya’nın Ukraynaya karşı, Ukrayna’nın da Rusya’ya karşı bir yükümlülüğü yoktur. Ancak Türkiye her iki antlaşmaya taraf olduğu için hem Rusya’ya hem de Ukrayna’ya yönelik uluslararası hukuktan kaynaklanan hak ve yükümlülük sahibidir. Bu Antlaşmalar kapsamında Türkiye ve BM tahılın güvenli bir şekilde ihracını denetlemekle sorumludurlar. Bu noktada yukarıda aktarığımız hukuki argümanlar aşağıda Türkiye’nin karşılaşabileceği siyasi zorlukları analiz etmemize olanak sağlayacaktır.
Şöyle ki bugün Rusya, Ukrayna’nın en önemli tahıl ihraç limanı Odessa’ya üç füze saldırısı gerçekleştirdi. Bunlardan biri Ukrayna hava savunma sistemleri tarafından bertaraf edilse de diğer ikisi büyük tahribata neden oldu. Rusya’nın bu salıdırısı dün İstanbul’da varılan antlaşmaların üzerinden daha 24 saat geçmenden gerçekleşti. Bu bağlamda eğer Rusya’nın saldırısı dünkü varılan antlaşmalar kapsamında tahıl ihracını engellemeye yönelikse Rusya’nın hem Türkiye’ye hem de BM’e karşı sorumluluğu gündeme gelecektir. Aynı zamanda tahlın güvenli ihracının denetiminden sorumlu olan hem Türkiye hem de BM’in sorumluluğu söz konusu olabilir. Bundan dolayı BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Ukrayna’nın Odesa limanına yönelik bildirilen saldırıları kesin bir şekilde kınadığını ifade etti. Bu durumda Rusya’nın dünkü saldırısı tahıl ihracının denetimi için sorumluluk üstelenen Türkiye’yi hem uluslararası hukuk hem de uluslararası siyaset açısından zor durumda bırakabilecektir. Yani Rusya’nın bu tür saldırlara devam etmesi dünkü Antlaşmalardan dolayı Türkiye’nın zorunlu olarak tarafsızlığını bozmasına ve Batı kanadının yanında yer almasına neden olabilir. Dolayısıyla dünkü Antlaşmalar dünyayı gıda krizinden kurtarması bakımından Türkiye’nin zafer olarak değerlendirilebilse de yukarıda belirttiğimiz sebeplerden dolayı Türkiye üç ay boyunca ince bir ip üzerinde hareket etmek zorunda kalacaktır.
