Türk uçak tarihi, Yüzbaşı Fesa Beyin Fransa Hava Kulubünde 780 numaralı brövesi ile Türk ordusunun bir numaralı brövesini almasıyla başlamıştır.(1)Dünya havacılık tarihinin ilk esir uçak ve pilotu da Yzb.Riccardı Moizo’dur. 10 eylül 1912’de Derne cephesini bombalamak için keşif uçuşu yapan Moizo, Aziziye civarında motor arızası nedeniyle iniş yapması sonucu Binbaşı Ali Fethi Bey (Okyar) komutasındaki Osmanlı birlikleri tarafından ele geçirilmiştir.(2) Osmanlı’nın havacılık tarihine kattığı başka bir ilk ise 1917 Guafron g-IV tipi uçağını, Kafkas cephesinde görevli iken düşüren Vecihi Hürkuş’tur. (3) Öyle ki zamanında Ruslar O’na “kara tehlike” adını bile takmıştır. (4) Burada unutulan bir şahsı başka hatırlatmak isterim. Havacılık tarihinin tozlu rafları arasında kalarak kaynaklarda unutulan önemli şahsiyetlerden biri de Belkıs Hanımdır. Belkıs Hanım, orduya ve donanmaya para toplamak için çabalayan Donanma Cemiyetini destekleyen Müdafai Hukuk-u Nisvan Cemiyetinin kurucusu Ata Paşa’nın oğlu Şevket Beyin kızı Belkıs Şevket Hanımdır (1) Belkıs Hanım Üsteğmen Fethi Bey’in kullandığı Bleriot ile İstanbul üzerinde uçan ilk kadın olması hasebiyle de kayda değer bir isimdir. Türk ordusundaki havacılığı yıllar bazında inceleyecek olursak; 1912 yılında 1 adet Deperdussin eğitim uçağı, 1 adet deperdussin, 4 adet R.E.P, 2 adet Bristol, 2 adet Harlan, 2 adet Bristol, 3 adet R.E.P eğitim uçağı, 1 adet Bleriot (Rıza Paşa tarafından hediye edilmiştir) ve 1 adet Deperdussin (Mısırlı Prens Celalettin Paşa tarafından hediye edilmiştir) olmak üzere Türk ordusunda 17 adet uçak bulunmakta idi.(6)

1914-1918 yılları arasında ise orduda sırayla; 1915 yılında 8 adet albatros BI tipi, 10 beygirlik mercedes motorlu silahsız bomba taşır, 7 adet Albatros CI tipi silahlı keşif uçağı, 18 adet Rumpler Bı tipi bamba taşır keşif uçağı, 2 adet L.V.GBI tipi bomba taşır keşif uçağı, 4 adet Fokker Etipi Av uçağı bulunmakta idi.(7) 1916 yılında 6 adet Gotha LD2 keşif, 10 adet Pfalz Parasol AII keşif uçağı, 10 adet Albatros BI keşif uçağı, 8 adet Albatros CII keşif uçağı, 26 adet Albatros CIII keşif uçağı, 9 adet Fokker EIII av uçağı, 3 adet Gothe WD2 deniz keşif uçağı olmak üzere 69 adet kara uçağı ve 3 adet deniz uçağı bulunmakta idi. 1917 yılında ise 40 adet Albatros CIII silahlı keşif uçağı, 3 adet Albatros DII tipi av uçağı, 2 adet Halberstad av uçağı, 8 adet Fokker av uçağı, 27 adet A.E.G Keşif uçağı, 10 adet Rumpler keşif uçağı, 1 adet Brandenburg Gotha keşif uçağı, 2 adet Gotha keşif uçağı olmak üzere 108 kara uçağı ve 3 deniz uçağı bulunduğu bilinmektedir. Bu uçakların tamamı Almanya’dan alınmıştı.(8) Mütareke Döneminde İstanbul Yeşilköy’deki uçaklardan sadece 1 tanesi kurtarılabilmiş gerisi işgal kuvvetleri tarafından tahrip edilmişti. Diğer bölgelere değinmek istersek; İzmir Seydiköy’de 8 ve Erzincan’da 8 uçak (hiçbiri uçacak durumda değildi) kurtarılabilmişti. Yani büyük taarruzdan 10 gün önce Türk Hava Kuvvetlerinde hepsi topu topu 17 adet uçak bulunmakta idi.(9) Çok dile getirilmeyen bu tahribattan da anlaşılacağı üzere özgür veya özgürleşebilecek bir Anadolu istenmemektedir. Ancak Ankara, Hava Kuvvetlerindeki bu büyük yarayı kapatmak için de girişimlerde bulunmuştur. O dönemde uçak alım satımlarını yapması için ‘Felah Grubu’nu görevlendirmiştir. Erkan-ı Harbiye-i Umumiye’ye bağlı olan bu grup, Millî Mücadele Döneminde gizli grup olarak vatana hizmet eden gruplardan biriydi. Bu grubun yazışmalarından bir tanesini aynen aktarmak isterim:

“1-Ayetefonosta’ta bulunan 5 adet ve 300 beygir kuvvetinde berhekr ve 3 adet 160n beygir kuvvetinde sayyad-ı harp ve 1 adet 300 beygir kuvvetinde çift motorlu gasrliyat ki, ceman 9 teyyarenin yedek olarak her teyyareye: 1 takım kanat, 15 takım…ve istikamet dümenleri, tekerler ve lastikler verilmek şartıyla 10.000 ila 20.000 arasında fiyatla FRANSIZLAR tarafından İstanbul Hükümetine satılması takarrur ve bizzat uçarak kabil-i isti’mal oldukları tahakkuk etti ve Fransız yed’inde daha bir miktar ba’de tamir kabil-i İs’mal tayyare bulunduğu haber alınmıştır. Bundan maade mezkûr 8 tayyarenin Anadolu’ya teslim edilmek.

2-Fransızlardan alınacak olan 19 tayyare hakkında seriyan cevap itası ve birincide de tekrar edilen teyyarelerin işbu evvelki 19 tayyare meyanında olup olmadığının da bilhassa enbası matlubdur. 22.4.337,Top müf Umumisi: Mehmet EMİN. Özetle: Fransızlardan alınmak istenen uçaklar için 10 bin ile 20 bin istenmiş ve bu fiyatlar hususunda anlaşılma yapılacak ise acilen cevap verilmesi istenmiştir. Cevaben: Uçarak Eskişehir’e gelen ve orada bize teslim edildiği takdirde parası verilmek şartıyla Fransızların teklif ettikleri 19 tayyareyi satın alacağız. Seriyan Cevap İtası. 27.1.337 Erkanı Harbiye-i Umimiye Reisi v.Ferik FEVZİ.”(10) Yaşanılan ekonomik sıkıntılara rağmen Mütareke Döneminde Fransa’dan 28 uçak, İtalya’dan 2 uçak satın alınarak kayıplar giderilmeye çalışılmıştır. Bu dönemde Mustafa Kemal Atatürk’ün ordunun gereksinimleri konusundaki sözü her zaman önder olmuştur. “Ben ordumuzun mevcudiyet ve kuvvetini, paramızla mütenasip bulundurmak nazariyesini kabul edenlerden değilim. Para vardır, ordu yaparız; paramız bitti, ordu intihal etsin… Benim için böyle bir mesele yoktur. Efendiler, para vardır veya yoktur, ister olsun ister olmasın, ordu vardır ve olacaktır”.(11) 17 Kasım 1919 tarihinde Hava Kuvvetleri raporunda mevcut uçak sayısının 45, kaybedilen uçak sayısının 255 olduğu kaydedilmiştir. Savaş boyunca 217 düşman uçağı düşürüldüğü bir diğer kayıtlar arasındadır. Kesin bir sayı verilmemekle birlikte pilotların yüzde yetmiş beşinin de şehit olduğu kayıtlara geçmiştir.(12)

Bu dönemde Anadolu’ya silah temini gayet zor ve pahalı bir hal idi. Ordu ancak milletin yardımları ile ayakta durmaktaydı. Bu yardımlarda örnek verilebilecek önemli şahsiyetlerden biri de Nafiz Kotan Beyefendidir. Aslen tüccar olan Nafiz Bey 1920’de 4 adet Fiat R.2 satın alır ve uçakların Anadolu’ya gizlice getirilmesini ister. Gelen uçakların her ikisi de Sakarya Meydan Muharebesinde kullanıldı. Biri burada yanarak düştü mürettebat ise şehit olmuştur. Diğeri de İstiklâl Savaşı’nda düşmüştür. Nafiz Bey 30 ocak 1921 tarihinde Mustafa Kemal Paşaya çektiği telgrafta: “Büyük Millet Meclisi Reisi Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine.. İstanbul’dan satın aldığım ve buraya getirmeye muvaffak olduğum tayyare, uçarak bugün geldi. Orduya namıma teberrü ediyorum. Kabulünü istirham ile düşman üzerine ilk bombayı atacak zata 200 lira nakti mükafat takdim edeceğim. Milletimizin geleceğinin selamete kavuşmasını ve muvaffak olmasını Cenab-ı Hak’tan temenni eder hürmetle ellerinizden öperim. Erzurumlu Nafiz” demiş, bu fazîletli, bir o kadar da mütevazı şahsa cevabını Mustafa Kemal, TBMM’deki konuşmasında Nafiz Beyin âlîcenaplığını dile getirerek ““Hamiyeti vataniyeniz şayanı şükrandır.” demiştir.(13) Birinci İnönü Savaşında ise Türk ordusunda 2 adet uçak kalmıştı. Sakarya Savaşında kullanılan 2 uçak da Nafiz Beyin aldığı uçaklardı. Büyük Taarruza kadar Saffet Arıkan ve Nuri Conker Beyler bağışlarla uçak almak için Almanya’ya gitmişlerdir. İki adet Albatros C-15 aldılar ve bu uçaklar Büyük Taarruzda kullanıldı. Büyük Taarruz önceki toplamda 17 adet uçak bulunmaktadır.(14)

Başvuru kaynakları:
1- KANSU Yavuz,ŞENSÖZ Sermet,ÖZTUNA Yılmaz,Havacılık Tarihinde Türkler I,Hv.K.K.Basımevi, Ankara ,1971
2- ÇELİK Ahmet,II.Mesrutiyet Döneminde Türk Hava Kuvvetleri,Yüksek Lisans Tezi,Selçuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Tarihi BilimDalı,Konya 2004,423- https://www.cnnturk.com/turkiye/vecihi-de-rus-ucagi-dusurdu
3- HÜRKUŞ Vecihi,1.Kitap “HAVADA”1915-1925,^3.Baskı 2008 İstanbul
4- ÇELİK Ahmet,II.Mesrutiyet Döneminde Türk Hava Kuvvetleri,Yüksek Lisans Tezi,Selçuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Tarihi BilimDalı,Konya 2004,52
5- KEYÜSK Mazlum, türk havacılık TarihiI,(1912-1914) ,Uçuş okulları Basıl evi,Eskişehir ,1951
6- KANSU Yavuz,ŞENSÖZ Sermet,ÖZTUNA Yılmaz,Havacılık Tarihinde Türkler I,Hv.K.K.Basımevi,Ankara ,1971,185
7- KESKİN Mustafa ,Milli Mücadelede Türk Hava Kuvvetleri İçin Uçak Sağlanması,215
8- KESKİN Mustafa ,Milli Mücadelede Türk Hava Kuvvetleri İçin Uçak Sağlanması,216
9- KESKİN Mustafa ,Milli Mücadelede Türk Hava Kuvvetleri İçin Uçak Sağlanması,219
10- KESKİN Mustafa ,Milli Mücadelede Türk Hava Kuvvetleri İçin Uçak Sağlanması,219
11- Nutuk, 774
12- ÇELİK Ahmet,II.Mesrutiyet Döneminde Türk Hava Kuvvetleri,Yüksek Lisans Tezi,Selçuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Tarihi BilimDalı,Konya 2004,116
13- YALÇIN Osman, İstiklal Savaşında Orduya Uçak Bağışlayan İşadamı: “Erzurumlu Nafiz Beyin Hayatı ve Çalışmaları”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/3 Summer 2011, p.1585-1596 TURKEY
14- YAŞAR Selman, “Büyük Taarruz’da Türk Havacıları”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:2008, Sayı:2
———————-
Ömer GÖK/kafkassam