Yulia Polonskaya: Taşkent Zirvesi: Orta Asya Beşlisi ve Bakü

Özbekistan’a resmi ziyarette bulunan Kazakistan Cumhurbaşkanı, Orta Asya Devlet Başkanları VII. İstişare Toplantısı’na katıldı. Müzakerelerin anlamı ve bölgenin artan öznelliği hakkında – analitik gözlemci Kazinform’un materyalinde.

Hazar Denizi Birleşiyor

2018 yılından bu yana Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan liderleri, benzersiz bir iç bölgesel etkileşim formatı oluşturarak düzenli istişare toplantıları düzenliyor. 2023 yılından itibaren ise Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın konuğu olarak bu toplantılara katılacak. Taşkent’teki bir sonraki toplantı tarihi bir öneme sahip oldu – müzakerelerin ardından, Bakü’nün diyaloga tam katılımcı olarak katılması kararı alındı. Bu, yalnızca formatın coğrafyasını genişleterek Orta Asya’yı Güney Kafkasya ile bağlamakla kalmıyor, aynı zamanda bölgenin öznelliğini de güçlendiriyor.

Taşkent’teki toplantı, açıklanan somut sonuçlar ve girişimlerden bahsedecek olursak, başka neyle hatırlanacak?

Zirvede, Afgan faktörü ve genel dünya çalkantıları göz önünde bulundurularak güvenlik konuları ele alındı ​​ve Orta Asya’da Bölgesel Güvenlik, İstikrar ve Sürdürülebilir Kalkınma Konsepti ile bunların önlenmesine yönelik riskler kataloğu imzalandı.

Su güvenliği ve çevresel sürdürülebilirlik, ulaşım bağlantısı, yapay zekâya dayalı teknolojik gelişme, endüstriyel ve tarımsal iş birliği bölgesel politikanın temeli haline geliyor. İkili bölge içi ticaret hacmi geçen yıl 11,5 milyar dolara ulaştı.

– Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokaev toplantıda, “Bu göstergeyi gelecekte 20 milyar dolara çıkarmak için bu olumlu dinamiği kapsamlı bir şekilde destekleyeceğimize inanıyorum” dedi.

Orta Asya Devlet Başkanları VII. İstişare Toplantısı

Bugün bölgedeki durum, 15-20 yıl öncesine göre çok farklı. Özbekistan Cumhurbaşkanı ile yapılacak istişare toplantısının arifesinde yazdığı makalede, “Bölgemizde uzun yıllar sonra ilk kez güven, iyi komşuluk ve karşılıklı saygı ortamı oluşuyor.” ifadelerini kullandı.

Birçok kişiye, ister su paylaşımı sorunları ister sınır anlaşmazlıkları olsun, bölgesel sorunların ilişkileri uzun süre gölgeleyeceği düşünülüyordu. Ancak tüm olumsuz tahminlere rağmen ülke, güçlenmeyi başardı.

Kazakistan Cumhurbaşkanı, Tacikistan ve Kırgızistan arasındaki devlet sınırı ve Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan sınırlarının kesiştiği nokta konusunda anlaşmaların imzalanmasını ve Tacikistan’ın XXI. Yüzyılda Orta Asya’nın Kalkınması için Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşması’na katılmasını memnuniyetle karşıladı.

Su paylaşımı konularına gelince, burada hala yapılması gereken işler var.

– Su sorununun sınır aşan niteliğini göz önünde bulundurarak, en başarılı su koruma uygulamalarını yaygınlaştırmak da dahil olmak üzere su stratejilerimizi uyumlu hale getirmenin önemli olduğunu düşünüyorum. Gelecekte, Orta Asya Su Kullanımı Çerçeve Sözleşmesi’nin uluslararası standartlara uygun olarak benimsenmesinin düşünülmesi mümkün, – diye vurguladı Devlet Başkanımız.
Teknoloji ve Hız Peşinde

Orta Asya devletleri, bölgeyi Avrasya’nın önemli bir kaynak, geçiş ve teknoloji merkezi haline getirmek için sistematik olarak çalışıyor. Bunun için her şey mevcut: kaynaklar, siyasi irade, personel ve daha da önemlisi, dış aktörlerin ilgisi.

Kazakistan özellikle Astana’da Nadir Toprak Metalleri Bölgesel Araştırma Merkezi kurulmasını önerdi. Kassym-Jomart Tokaev’in de belirttiği gibi, bu merkez yatırımcılara mevcut yataklar ve bunların geliştirilmesi için gerekli teknolojiler hakkında güncel bilgiler sağlayabilir.

Astana’da bir araştırma merkezinin kurulması, ileri teknolojiler alanında manevra alanı açıyor. Sonuçta, nadir metallerin olduğu yerde yüksek teknoloji ürünleri, elektronik ürünler, otomobiller ve uzay araçları da vardır. Çip üreticilerinin nişine sığdırmak zor, ama gerçek bu. Semee’deki “Ondiris” sanayi bölgesi topraklarında, Kazak-Çin ortak şirketi TOO “SUTO KAZAKHSTAN” tarafından çip ve elektronik cihaz üretimi üzerine bir proje halihazırda hayata geçiriliyor.

Ayrıca, Kazakistan ve Özbekistan, yapay zekanın tanıtımı için teknoloji yarışına aktif olarak katıldı. Astana Hub ve IT Park Özbekistan arasındaki iş birliği, “başarılı bir sinerjinin ikna edici bir örneği” olarak nitelendirildi.

Ancak, ortaklığın daha da ileriye taşınması için yapay zekanın kullanımı konusunda tek tip standartların geliştirilmesi gerekiyor.

– Orta Asya devletleri tarafından yapay zekanın sorumlu kullanımına ilişkin Bildirge’nin geliştirilmesine başlanmasını öneriyoruz. Kassym-Jomart Tokaev, belgenin ortak dijital projeler kapsamında veri alışverişinde şeffaflık, güven ve güvenliği sağlayacağını ve tüm katılımcıların haklarının korunmasının bir garantisi olacağını belirtti.

Bu, Orta Asya’yı doğal kaynakların ve teknolojinin birleştiği geleceğin alanına taşıyor.
Mantıklı çözümler.

Transit potansiyelinin geliştirilmesi söz konusu olduğunda, dijitalleşme ve yapay zeka önemli bir rol oynuyor; çünkü konu sadece fiziksel altyapı değil, aynı zamanda malların geçiş hızıyla da ilgili.

– Sınır geçişlerinde kontrollerin tekrarlanmasını ve gereksiz bürokratik prosedürleri önlemek için, tek bir elektronik kargo takip sisteminin uygulanması konusunu ele almanın uygun olduğunu düşünüyoruz. Bölgenin potansiyelini daha da güçlendirmek için, Orta Asya ulaştırma sisteminin geliştirilmesine yönelik kapsamlı bir stratejinin ortaklaşa geliştirilmesini öneriyoruz, – diye önerdi Kazakistan Cumhurbaşkanı.

Orta Asya ülkeleri arasında hem iç hem de dış hatlarda ulaştırma ve lojistik iş birliği, fırsatlar tacındaki bir incidir.

Trans-Hazar uluslararası taşımacılık rotası

Birleşik bir ulaştırma stratejisinin geliştirilmesi, dijital kargo takip sistemlerinin devreye alınması ve endüstriyel merkezlerin oluşturulması, dünya lojistik haritasını değiştirebilir ve bölgeyi yalnızca bir geçiş koridoru değil, aynı zamanda mal ve teknoloji akışlarının yeniden dağıtımı için tam teşekküllü bir merkez haline getirebilir.

Bölgesel Öznellik ve Dış Güçler Hakkında

Orta Asya, iç koordinasyon, diyalog katılımcılarının genişlemesi ve dış destek temelinde ek siyasi ve ekonomik ağırlık kazanıyor.

Avrasya Ulusal Üniversitesi kıdemli öğretim görevlisi, Felsefe Bilimleri Adayı Janat Momynkulov‘a göre, Azerbaycan’ın danışma formatına tam katılımcı olarak dahil edilmesi, yeni bir etkileşim merkezinin stratejik çekirdeğinin oluşması anlamına geliyor.

– Orta Asya’nın jeopolitik alanının genişlemesi, ulaştırma ve lojistik bağlantılarının mimarisini ve birbirine bağlı bölgesel güvenliğin güçlenmesini etkileyecektir. Uzman, bunun Kazakistan ve bölge ülkeleri için yeni ulaşım, enerji ve yatırım fırsatları yarattığına ve paralel ittifakların geliştirilmesi için koşullar yarattığına inanıyor.
Pekin, Washington veya Moskova da dahil olmak üzere her ortağın, bölgenin ekonomik ve transit fırsatlarının geliştirilmesinde çok somut bir pragmatik çıkarı var. “Tüm yollar Roma’ya çıkar” şeklindeki meşhur ifadeyi tekrarlayarak, bugün tüm rağbet gören kara yollarının Orta Asya’dan ve büyük ölçüde Kazakistan’dan geçtiğini söyleyebiliriz.

Demiryolu hatları

Özellikle, Trump’ın Güney Kafkasya’ya giden rotasını Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Rotası (TMTM) ile bağlamak için iyi bir fırsat var. Bu konu, diğer konuların yanı sıra, Kazakistan ve Amerika Birleşik Devletleri arasında Washington’da yapılan görüşmelerde de gündeme geldi.

– Cumhurbaşkanı Tokaev, Uluslararası Barış ve Refah Rotası adlı yeni Amerikan girişimine desteğini açıkladı. Siyaset bilimci ve Felsefe, Siyaset ve Din Enstitüsü Dijital Sosyal Bilimler Merkezi Başkanı Rustem Mustafin, Kazakistan’ın kıtalararası bir geçiş merkezi olarak rolünü güçlendirmek için büyük uluslararası altyapı projelerine katılma niyetinin ortaya çıktığını söyledi.

Uzman, diğer konulara gelince, Devlet Başkanı’nın bu yıl 30 Ağustos – 3 Eylül tarihleri ​​arasında Çin’e yaptığı ziyareti hatırlattı. Görüşmeler kapsamında, kapasitesi beş kat artırılması beklenen Çin-Avrupa geçiş koridorunun Kazakistan topraklarından geçmesinin stratejik önemine dikkat çekildi. Bu konular, Kazakistan Devlet Başkanı’nın Rusya’ya yaptığı devlet ziyareti kapsamında ele alındı.

Taraflar, Kuzey-Güney koridorlarını Çin ve Avrupa arasındaki Trans-Hazar “orta koridoru” ile birleştirmek için tek bir Avrasya ulaşım ve lojistik sistemi geliştirme konusunda anlaştılar. Rustem Mustafin, bu nedenle Kazakistan ve Rusya’nın, özellikle küresel lojistiğin yaptırımlı yeniden yapılandırılması bağlamında önemli olan yeni ticaret rotalarının ortaklaşa geliştirilmesini planladıklarını vurguladı. Orta Asya’nın, Doğu ve Batı’nın çıkarlarının kesiştiği noktada bir düğüm noktası haline geldiği aşikar. Bu durum, bölge ülkeleri için tarihi bir fırsat olarak görülüyor.

– Taşkent’teki müzakereler, tüm dünya toplumunun Orta Asya’ya artan ilgisi ortamında gerçekleşiyor. Son zamanlarda “C5+1” formatında birbirini izleyen birçok gelişme yaşandığını görüyoruz. A+Analytics araştırma merkezi başkanı Farkhad Kasenov, Avrupa Birliği, Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya ülkelerinin Orta Asya’ya önemli ölçüde ilgi göstermeye başladığını belirtiyor.

VII. Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantısı

Kasenov’a göre, bölge içi ilişkiler hızla gelişiyor. Uluslararası pazarlara açılmak için ortak bir altyapı oluşturuluyor. Kasım-Jomart Tokayev’in Özbekistan’a yaptığı resmi ziyaret kapsamında başlatılan önemli projelerden biri de “Orta Asya” uluslararası sanayi işbirliği merkeziydi.

– Kazakistan ve Çin arasındaki sınır ötesi işbirliğinin benzer merkezi olan Horgos’taki МЦПК’ye çok benziyor, ancak burada Kazakistan ve Özbekistan arasında yaratılıyor.
Farkhad Kasenov, bunun birçok ilginç gelişmeye dayandığını belirtiyor: Bunlar arasında endüstriyel işletmeler, yeşil koridor, gümrük engellerinin kaldırılması, bir havacılık merkezinin oluşturulması ve çok daha fazlası var.
Rekabet değil, ortaklık

Gördüğümüz gibi, tarih gözlerimizin önünde yaşanıyor, Orta Asya’nın genel siyasi, ekonomik ve kültürel alanı şekilleniyor. Rekabet değil, ortaklık – bu tez artık köşeye sıkışmış durumda.

Bu tutum, Kırgızistan’ın 2027-2028 döneminde BM Güvenlik Konseyi’nin geçici üyeliğine adaylığına verilen kolektif destekte açıkça ifade edildi. Bölge ülkeleri, bölgesel gündemin sınırlarını aşarak kendilerini küresel oyun kurallarının oluşumuna katılabilecek orta güçler olarak ilan ediyorlar. Benzer bir uygulama, Astana’nın 2017-2018 yıllarında BM Güvenlik Konseyi üyeliği kapsamında diplomatik ekolünü güçlendirdi ve şimdi Kırgızistan da benzer bir yola giriyor.

Uzman Zhanat Momynkulov’a göre, bölge liderlerinin 7. İstişare Toplantısı’nın sonuçları, Orta Asya’da derin bir dönüşümün sinyallerini verdi.

– Genel olarak, bölgenin kurumsallaşmış bir iş birliğinin yeni bir aşamasına girdiği sonucuna varılabilir: Güvenlik, ekonomi, ulaşım ve doğal kaynaklar alanlarında istikrarlı koordinasyon mekanizmaları oluşturuluyor ve bu da ortak kalkınma, bölgesel istikrarın artırılması ve Orta Asya’nın stratejik çekirdeğinin oluşturulması için sağlam bir temel oluşturuyor, – diyor uzman.

Gördüğümüz gibi, Orta Asya ülkelerinin siyasette sesleri birlik içinde yankılanıyor, ekonomide ortak sanayi merkezleri, ticaret merkezleri ve teknolojik büyüme noktaları oluşturuluyor ve kilit yönlerde oyunun genel kuralları belirleniyor. Örneğin turizmi ele alalım. Orta Asya ülkelerinin potansiyeli büyük, ancak henüz yeterli koordinasyon yok. Kazakistan Devlet Başkanı, iş birliğini artırmak için yasal bir çerçeve oluşturulmasını, Orta Asya ülkeleri için tek bir turizm alanı oluşturulmasını ve bir anlaşmayla pekiştirilmesini önerdi.

turizm
Fotoğraf: Ulusal İstatistik Komitesi
Araştırma çalışmalarını güçlendirmek için Orta Asya uzmanlar forumunun bölgesel etkileşim sistemine dahil edilmesi öneriliyor. Bu da Cumhurbaşkanımızın girişimi.

Böylece Orta Asya ülkeleri, çıkar dengesi ve pragmatizme dayalı bir bölgesel entegrasyon modeli oluşturuyor. Yedinci istişare toplantısının sonuçları, kendi yolunu giderek daha emin adımlarla çizen bölge için bir tür yol haritası olarak adlandırılabilir. Bir zamanlar bir geçiş bölgesi olarak algılanan bölge, ekonomik ve siyasi bir buluşma noktası haline geliyor. Bu köprüler ne kadar güçlü olursa, Orta Asya ülkelerinin birlikte inşa ettiği gelecek de o kadar istikrarlı oluyor.
Yulia Polonskaya