Ksenia Loginova: Hazar İşbirliği: Kazakistan İran’a Daha da Yaklaşıyor

İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, 10-11 Aralık tarihlerinde Kazakistan’ın başkenti Astana’ya resmi bir ziyaret gerçekleştiriyor. Görüşmelerin ana konularından biri, ticaret hacmini 3 milyar dolara çıkarmak. Astana ve Tahran, ikili ilişkilerini aktif olarak geliştiriyor ve özellikle Kazakistan-Türkmenistan-İran demiryolu hattı ve Bandar Abbas limanındaki ulaşım ve lojistik merkezi olmak üzere ulaşım ve lojistik işbirliğini genişletmek için birlikte çalışıyorlar. Ancak, Tahran’ın bir tehdit olarak gördüğü Kazakistan’ın İbrahim Anlaşmaları’na katılma kararı, bu işbirliğini gölgeleyebilir. Daha fazla ayrıntı için Izvestia’nın haberine bakın.

Sık sık ziyaret etmeye başladılar.
Kazakistan Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamada, “Ziyaretin, Kazakistan-İran iş birliğinin ticaret, ekonomi, ulaşım, lojistik, kültürel ve insani alanlarda daha da güçlendirilmesini görüşmek üzere üst düzey görüşmeleri içermesi planlanıyor” denildi.

1990’ların başından bu yana, iki ülkenin cumhurbaşkanları 15’ten fazla resmi ziyaret gerçekleştirdi. Özellikle Kazakistan lideri Kassym-Jomart Tokayev’in Haziran 2022’deki ziyareti dikkat çekicidir; bu ziyaret sonucunda uzun vadeli ikili iş birliğinin yönünü belirleyen dokuz belge imzalanmıştır.

Özellikle İran ve Kazakistan ikili ticareti artırma konusunda anlaştı. 3 milyar dolara kadar karşılıklı ticaret hacmi elde etmek için ülkeler 14 güne kadar vizesiz seyahat rejimi uygulamaya koydu ve çeşitli ticari anlaşmalar imzaladı.

Ayrıca, Kazakistan-Türkmenistan-İran-Türkiye güzergahında ilk konteyner trenini hizmete soktular ve ortak bir ticaret odası kurdular. Kazakistan’da İran ortaklığı bulunan 650’den fazla şirket kayıtlıdır.

Kazak medyasına göre, iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2025 yılının ilk dokuz ayında yaklaşık %45 artarak 310,8 milyon dolara ulaştı. Bu artışın temel nedeni, İran ithalatındaki ılımlı düşüş ve Kazakistan ihracatındaki üç kat artış oldu.

Etki alanı ve nüfuz: Rusya ve Kazakistan enerji sektöründe işbirliğini genişletmeyi planlıyor
Batı’nın baskısı ve ikincil yaptırım tehditleri karşısında iki ülke nasıl işbirliği yapıyor?
Önemli ortak proje
İran ve Kazakistan için önemli bölgesel projelerden biri, Orta Asya’yı Basra Körfezi ve Hint Okyanusu’na bağlayan Kuzey-Güney Boru Hattı’dır. Güzergahın kilit noktaları Kazakistan’ın Aktau limanı ve İran’ın Bandar Abbas limanıdır.

Geleneksel deniz yollarına kıyasla, bu rota kargo teslimat sürelerini neredeyse yarı yarıya azaltmaya olanak tanır.

Geçtiğimiz yıl Rusya ve Türkmenistan, koridorun doğu kolunun 2024-2025 yılları için geliştirilmesine yönelik bir yol haritası imzaladı. Güzergahın kapasitesinin 2027 yılına kadar yılda 15 milyon tona, 2030 yılına kadar ise 20 milyon tona çıkarılması planlanıyor.

Son yıllarda Tahran ve Astana, Kazakistan-Türkmenistan-İran demiryolu hizmetini tamamen faaliyete geçirdi. Taraflar, önümüzdeki yıl kargo akışını genişletmek için Iny-Bereket-Gorgan demiryolu hattının kapasitesini artırma, transit tarifelerini koordine etme ve konteyner hizmetlerini geliştirme konularında kararları hızlandırmayı planlıyor.

İran son zamanlarda Avrasya entegrasyonuna aktif olarak katılmaya başladı: Bu yılın başında Tahran, Avrupa Ekonomik Birliği’nde (EAEU) gözlemci statüsü aldı ve aynı yılın Mayıs ayında birlik ülkeleri ile İran arasında tam teşekküllü bir serbest ticaret anlaşması imzalandı.

Ocak ayında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Mesud Pezeşkiyan, Moskova’da Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması’nı imzalayarak iki ülke arasındaki ilişkilerde yeni bir aşamayı simgelediler. Bu belge, askeri-siyasi ve ticari-ekonomik konulardan bilimsel ve insani konulara kadar geniş bir yelpazede aktif işbirliğini ele alıyor.

Rusya Bilimler Akademisi Sosyal Bilimler Bilimsel Bilgi Enstitüsü Küresel Güney Çalışmaları Merkezi’nde araştırma görevlisi olan Ivan Glukhov, Izvestia’ya yaptığı açıklamada, anlaşmanın imzalanmasının çok yerinde ve önemli olduğunu söyledi.

Uzman, “Bu anlaşma Rusya Federasyonu için oldukça önemli: Ticaret, ekonomi, kültür, bilim ve eğitim alanlarındaki iş birliğinin, nükleer enerji ve doğalgaz tedarikindeki iş birliğinin ve ortak stratejik lojistik projelerinin uygulanmasının daha da genişletilmesi için yeni fırsatlar yaratıyor” diye açıkladı.

Orta Doğu Borodino: On İki Gün Savaşı’ndan bu yana İran-İsrail ilişkilerinde neler değişti?
Altı ay sonra, dünya başkentleri İran-İsrail savaşının sonuçlarını değerlendiriyor ve çatışmanın geleceğine dair senaryolar öngörüyor.
sembolik bir adım
Orta Asya güvenlik uzmanı Rustam Burnashev, Izvestia’ya verdiği demeçte, Tahran’ın yaptırımlar altında olması nedeniyle ülkeler ve İran arasındaki işbirliğinin şu anda oldukça sınırlı olduğunu söyledi.

“Ancak, Kazakistan için oldukça önemli olan bazı alanlar var, bunlar arasında ulaşım ve lojistik de bulunuyor. İran vektörü, Kazakistan da dahil olmak üzere tüm Orta Asya ülkeleri için her zaman oldukça önemli kabul edilmiştir. İran şu anda Rusya’nın aktif olarak desteklediği Kuzey-Güney güzergahı formatına entegre ediliyor ve Kazakistan da bu formata uyum sağlıyor,” diye açıkladı uzman.

Ayrıca bir hidrokarbon ticareti planının da görüşüldüğünü, gıda ticareti ve tarımla ilgili küçük alanların da bulunduğunu ancak bunların stratejik alanlar olmadığını, tarafların öncelikle lojistik projeleriyle ilgilendiğini sözlerine ekledi.

Kasım ayı başlarında, Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev ile yaptığı telefon görüşmesinin ardından Amerikan lideri, Kazakistan’ın İbrahim Anlaşması’na katıldığını duyurdu; bu da Tahran’da ciddi gerginliğe yol açtı.

Burnashev, Astana için pratikte hiçbir önemi olmadığı göz önüne alındığında, bunun tamamen sembolik ve ideolojik bir adım olduğuna inanıyor.

“Sonuçta Kazakistan’ın İsrail ile askeri bir çatışması yok ve ticaret kısıtlamaları da bulunmuyor. İbrahim Anlaşmaları, İsrail’in daha önce çatışma yaşadığı bazı Arap ülkeleriyle ilişkilerinin normalleşmesini öngörüyor. Bu konu müzakereler sırasında ele alınabilir, ancak büyük olasılıkla kapalı kapılar ardında. Bununla birlikte, Astana’nın İsrail ile bu anlaşmalara katılması İran’ın pozisyonu üzerinde herhangi bir etki yaratması olası değil,” diye sonuçlandırdı uzman.

Tarihi bir ziyaret: Rusya ve Kazakistan’ın ortaklığı stratejik bir seviyeye ulaşacak.
Tokayev çoktan Moskova’ya geldi. 12 Kasım’da Kremlin’de Putin ile yapacağı görüşmede neler konuşacak?
Daha istikrarlı ilişkiler
Kazakistanlı ticaret ve yatırım analisti Yernar Serik, İran ve Kazakistan cumhurbaşkanlarının lojistik ve İran üzerinden transit koridoru geliştirilmesi, Kazakistan’ın ihracatının genişletilmesi, tarım sektörüne yatırım ve işleme konularını görüşeceklerini düşünüyor.

Ticaret büyümesini engelleyen teknik koşullar ve gümrük vergileri olduğunu da sözlerine ekledi.

Uzman, “Eğer bunlarda anlaşmaya varabilirsek, ikili ilişkiler daha da istikrarlı ve öngörülebilir hale gelecektir” diyerek güvenini dile getirdi.

Siyaset bilimci Zhanat Momynkulov‘a göre, İran kaynakları Tahran’ın komşu ülkesini “doğal bir Avrasya ortağı”, stratejik bir ulaşım merkezi, gıda ihracatçısı ve Avrasya Ekonomik Birliği, Çin ve Orta Asya pazarlarına açılan bir kapı olarak gördüğünü gösteriyor.

Uzman, “İran, Kazakistan’ı Basra Körfezi, Güney Asya ve Orta Doğu pazarlarına erişim için kilit bir bağlantı noktası olarak görüyor” diye vurguluyor.

Uzmana göre, Kazakistan-İran ilişkileri önümüzdeki yıllarda üç ana alanda gelişecek: lojistik, sanayi ve tarım-sanayi kompleksi ile enerji ve petrokimya sektörlerinde iş birliği.

Analist, “Bütün bunlar arasında liman modernizasyonu, Hazar filosunun geliştirilmesi, gümrük işlemlerinin dijitalleştirilmesi, konteyner hizmetlerinin genişletilmesi, teknoloji alışverişi ve her iki ülkeden şirketlerin gerekli sektörlerin modernizasyonuna katılımı yer alıyor” diyerek sözlerini tamamladı.