Kazakistan, Çin’in yardımıyla uydusunu yörüngeye fırlattı

Astana, sorunlu Kazak–Rus uzay girişimine karşı riskini dağıtıyor.
13 Aralık’ta Çin’in Kuaizhou-11 taşıyıcı roketinin fırlatılmasıyla Kazak-Çin ortak yapımı uydu uzaya yerleştirildi.
(Fotoğraf: gov.kz)

Uzun süredir devam eden Rusya–Kazakistan ortak uzay programı için çanlar çalıyor olabilir. Bunun nedeni, Kazakistan ve Çin tarafından ortaklaşa geliştirilen bir “nanosatellitin” Çin roketiyle yörüngeye fırlatılmasıdır.

Kazak hükümetinin açıklamasına göre, Dier-5 adlı uzay aracı 13 Aralık’ta fırlatılarak Dünya’nın yaklaşık 330 mil (yaklaşık 530 km) üzerindeki bir yörüngeye yerleştirildi. Açıklamada, uydunun bilimsel deneyler gerçekleştireceği ve Kazakistan’daki Al-Farabi Üniversitesi ile Çin’in Xi’an kentindeki Northeastern Polytechnical University uzmanlarından oluşan bir ekibin uydunun geliştirilmesini bir yıldan biraz fazla bir sürede tamamladığı belirtildi.

Kazak yetkililer, uydunun veri toplama ve iletme açısından maliyet etkin ve güvenilir olduğunu vurguladı.

Hükümet açıklamasında şu ifadelere yer verildi:

“Bu ortak çalışma, uzay araştırmaları, nitelikli uzmanların yetiştirilmesi ve ortak uydu geliştirilmesi için yeni fırsatlar açmaktadır. Ayrıca proje, bir mikrouydu kullanılarak Dünya’nın uzaktan algılanmasına imkân sağlamaktadır.”

Bu fırlatma yalnızca Kazakistan’ın uzay programı açısından bir dönüm noktası olmakla kalmadı, aynı zamanda Çin’in ticari uydu fırlatma pazarındaki payını artırma çabalarına da ivme kazandırdı. Dier-5 aracının taşıma kapasitesinin yaklaşık 660 libre (yaklaşık 300 kg) olduğu tahmin ediliyor.

Bazı gözlemciler, Kazak-Çin girişimini, Kazakistan ile Rusya arasında yirmi yılı aşkın süredir devam eden “Baiterek” adlı uzay işbirliğine örtük bir güvensizlik oyu olarak değerlendiriyor. Baiterek programı, Kazakistan’daki Baykonur Uzay Üssü’nün, yeni ve düşük maliyetli Soyuz-5 roketine uyarlanmasını öngörüyor.

Rus devlet uzay ajansı Roscosmos tarafından tasarlanan Soyuz-5 roketi, uzun süredir üretim gecikmeleriyle karşı karşıya. Başlangıçta ticari uydu fırlatma pazarında SpaceX’in Falcon 9 roketiyle rekabet etmesi planlanan bu roketin, bazı uzmanlara göre, henüz ilk fırlatma gerçekleşmeden fiilen demode hale gelmesi muhtemel.

Ekim ayında Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Soyuz-5’in geliştirilmesinin “son aşamasında” olduğunu söylemişti. Bir ay sonra, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Cömert Tokayev’in Moskova ziyareti sırasında Rus yetkililer, yıl bitmeden bir Soyuz-5 fırlatmasının yapılacağını ifade ettiler. Ancak 2025’in bitmesine günler kala, böyle bir fırlatmanın gerçekleşeceğine dair hiçbir işaret bulunmuyor.

Tokayev’in ziyareti kapsamında Kazak ve Rus yetkililer, Baiterek programına yeni bir ivme kazandırmayı amaçlayan bir protokol imzaladı. Ancak Çin üzerinden yapılan bu fırlatma, Astana’nın risklerini dağıttığını açıkça ortaya koyuyor.

Rusya’nın küresel fırlatma pazarındaki payı, 21. yüzyılın başından bu yana istikrarlı biçimde geriledi. 2005 yılında Rusya, 26 yörüngesel fırlatma ile dünya lideriydi ve küresel toplamın yaklaşık yüzde 50’sini elinde tutuyordu. On yıl sonra, dünya genelinde fırlatma sayısı büyük ölçüde artarken Rusya’nın fırlatma sayısı görece durağan kaldı ve pazar payı yüzde 33’e geriledi.

Bu yıl ise Rusya’nın payı adeta çöktü ve toplam 312 fırlatma içinde yüzde 5’in altına düştü. Amerika Birleşik Devletleri, pazarın yüzde 57’sine sahip olarak açık ara lider konumda bulunuyor.