Ukrayna’da yaşayan Türk vatandaşları ve yerleşik Ukraynalı Türkler bu ülkede oldukça etkin. Türkiye Ukrayna ilişkileri bu nüfuzda önemli paya sahip. Eski Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç; 21 Kasım 2013’te AB’yle Ortaklık Anlaşması’nı imzalamaktan vazgeçince, AB yanlısı/hükümet karşıtı gösteriler başlamıştı. “Meydan” olayları sonrası Ukrayna’da yönetim değişti. Hatta Fransız, Ukrayna ve Rus Basınında çıkan haberlerde Ukrayna’da devam eden Avrupa Birliği yanlısı gösterilerde Türk İstihbaratının parmağı olduğu iddia edildi. Hatırlarsanız; Egalite et Réconciliation adlı Fransız haber sitesi; MİT’in Türkiye’de eğittiği ve Suriye’yi karıştırmak için bu ülkede kullandığı ayrılıkçı ve cihatçı Tatarları, Ukrayna’ya gönderdiğini, onlarca Kırımlı cihatçı Tatar’ın, 22 Kasım 2013’te MİT tarafından Suriye’den alınarak Türkiye üzerinden Türk Hava Yolları’nın İstanbul-Sivastopol uçağı ile Ukrayna’ya götürüldüğünü falan yazdı.(1)
Kırım Tatar Türkü Mustafa Cemiloğlu’nun, 2013’te Ermeni soykırımının tanınmasına karşı Ukrayna’da kampanya yürüttüğü ve Türkiye’nin saygınlığını yitirmesine yol açacak bir adım atılması halinde devlete karşı ağır misillemede bulunacağı tehdidinde bulunduğu, 2013 sonu 2014 başı arasındaki Maidan (Meydan) darbesi sırasında darbeci hükümeti desteklediği yazılıp çizilmişti. Suriye’ye cihat için giden genç Tatarların, Türk istihbaratı eliyle ulusalcı gruplara destek ve meydanda düzeni sağlamak için acilen Kiev’e getirildikleri, Yuliya Timoşenko’nun oluşturduğu bloğa katıldıkları ve Kırım’ın Rusya Federasyonuna bağlanması için düzenlenen referanduma karşı çıktıkları belirtilmişti. Mustafa Cemiloğlu’nun 1 Ağustos 2015’te Ankara’da Dünya Kırım Tatarları Kongresine başkanlık yaptığı, toplantıya yaklaşık 200 örgütü temsilen 700’den fazla kişi katıldığı, Mustafa Cemiloğlu’nun Kongre sonunda, Kırım’ın geri alınması için bir Uluslararası Müslüman Tugayının kuruluşunu duyurduğu, Tugayın merkezi, Kırım’ın sürgündeki geçici hükümetinin bulunduğu Kherson’da olmasının kararlaştırıldığı, Uluslararası Müslüman Tugayının Tataristan ve Çeçenistan (Rusya) Özbekistan, Azerbaycan ve Mesheti (Gürcistan) bölgesinden gelen gönüllülerin katılımıyla oluşturulacağı Avrupa basınında yayınlanmıştı.(2)
Ukrayna’nın bağımsızlık kararı aldığı 24 Ağustos 1991’den sonra, Türkiye ile 3 Şubat 1992’de imzalanan “Diplomatik İlişkilerin Tesisi Hakkında Protokol”ün ardından, iki ülke arasındaki ilişkileri ve işbirliğini düzenleyen hukuki çerçeve, siyasi, askeri, ekonomik, kültürel, konsolosluk, eğitim, istihbarat alanlarını kapsayan çeşitli anlaşma ve protokollerin imzalanmasıyla büyük ölçüde tamamlandı. 25 Mayıs 2014’te Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Petro Poroşenko’nun kazanmasıyla, Ukrayna Türkiye ilişkileri hızlandı. 24-25 Ocak 2011 tarihlerinde Ukrayna’ya Başbakan düzeyinde yapılan ziyarette kurulan Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey (YDSK) mekanizması, stratejik ortaklık düzeyine yükseltildi. Türkiye ve Ukrayna ortaklaşa uydu geliştirmeyi planladı. Türkiye’nin devlet kontrolündeki askeri yazılım şirketi Havelsan ve Ukrayna’nın askeri şirketi Ukroboronprom, uydu teknolojisi üretme yolunda güçlerini birleştirmek için, mutabakat zaptı (MOİ- Memorandum Of Understanding) imzaladı.(3) Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko’nun 9-10 Mart 2016 tarihlerinde Türkiye’yi ziyaretinde ikili üst düzey toplantılarda Anadolu haber ajansıyla Ajansı ve Ukrayna Haber Ajansı (UKRINFORM) arasında işbirliğinde anlaşma sağlandı.
Ayrıca Türkiye-Ukrayna Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey Beşinci toplantısı sonuçları ile Türkiye Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği ve Ukrayna Milli Güvenlik ve Savunma Konseyi arasında mutabakat muhtırası onaylandı.(4) Askeri iş birlik alanında da anlaşmalar var. Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) Güven ve Güvenlik Artırıcı Önlemlere İlişkin Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Antlaşması (AKKA) gereği, Ukrayna Denetim Timi tarafından 28 Mart-01 Nisan 2016 tarihleri arasında Türkiye’de AKKA Denetimi icra edildi. 28 Mart 2016’da altı kişiden oluşan Ukrayna Denetim Timini taşıyan askeri uçak, Eskişehir’den ülkemize giriş yapmıştı. Denetim Timine, Türkiye’de bulundukları süre içerisinde Genelkurmay 1’inci İstihbarat Analiz ve Değerlendirme Daire Silahların Kontrolü ve Doğrulama Şube Müdürlüğünde görevli üç kişilik Refakat Timi eşlik etmişti. Ukrayna Denetim Heyeti, faaliyetlerini tamamlamasını müteakip 01 Nisan 2016’da Eskişehir’den askeri uçak ile Türkiye’den ayrılmıştı.(5)
Ukrayna’da 1.900 Türk vatandaşı ve 150’den fazla Türk işadamı ikamet ediyor. Türk öğrencilerden okulu bitirdiklerinde Ukrayna’dan dönmeyenlerin sayısı da hayli fazla. Birçoğu kendi işini kuruyor, burada iş bulup evleniyor. 50’den fazla Türk Ukrayna’ya öğrenci olarak gidip kendi işini kurmayı başarmış. Ukrayna’da yaşayan Tür vatandaşlarının ve yerleşik Ukrayna vatandaşı Türklerin ülkede etkin oldukları söylenebilir. Ukrayna’da en az 40 bin civarında Gagauz yaşıyor. Gagauzlar, Ukrayna’nın yerli 13 halkından biri. Gagauzlar’ın Ukrayna’da yoğun olarak bulundukları yer, Odessa. Burada Gagauzlar 9 köyde yaşıyor ve bu köylerden 6’sının nüfusu, tamamen Gagauzlardan oluşuyor. Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensup olan Gagauz Türkleri’nin büyük çoğunluğu, Moldova’nın güneyindeki Gagauz Yeri Özerk Bölgesi’nde yaşıyor. Gagauzların bir kısmı ise, Ukrayna’nın Odessa bölgesinde bulunuyor. Eylül 2017’de Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko tarafından Ukrayna Dış İstihbarat Başkanlığı görevine atanan Yehor Bojok’un Gagauz Türklerinden olduğu söyleniyor. Bojok veya Bozhoz olarak yazılan soyadı Türkiye Türkçesiyle ‘Bozok’.
Ukrayna’dan tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan eden Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin İçişleri Bakanlığı, 10 yabancı ülke vatandaşına Lugansk pasaportu verildiğini, pasaport verilen kişiler arasında Türkiye, İtalya, İsrail, Hindistan, Sri Lanka, Filistin ve Gürcistan vatandaşları bulunduğunu açıklamıştı. Lugansk yabancı ülke vatandaşlarına daha önce de pasaport vermişti. Kırım Tatar Taburu haricinde Ruslarla savaşan bağımsız Türk gruplarının olduğunu Rus gizli servisleri raporlamıştı. Tek taraflı olarak Ukrayna’dan bağımsızlığını ilan eden Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin istihbaratı, Donbass bölgesinde temas hattı yakınında, Ukrayna ordusu saflarında çatışan kiralık Türk askerlerinin yerini saptadıklarını açıklamış, Lugansk Halk Güçleri Sözcüsü Andrey Maroçko, “Alınan bilgiye göre, Bolotennoye yerleşim birinin doğusunda, bir özel eve ait alanda, 20’ye yakın silahlı kiralık Türk askeri tespit edildi” demişti.
Ayrıca Sizoye ve Bolotennoye yerleşim birimleri yakınlarında birkaç sabotajcı grubun da görüldüğünü kaydetmişti. 06.08.2016’da Ukrayna’dan tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan eden Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin lideri İgor Plotnitskiy’e bombalı saldırı düzenlenmişti. Rusya Federasyon Konseyi Savunma Komitesi Başkan Yardımcısı Frants Klintseviç, Plotnitskiy’e düzenlenen saldırının ardında Ukrayna istihbaratının bulunduğunu belirtmişti. Uzun zamandır Lugansk Halk Cumhuriyeti karışık. Birkaç hafta önce aralarında Türklerinde bulunduğu Kiev yanlısı bazı güçlerin darbe girişiminde bulunmuştu. 21 Kasım’da AGİT gözlem grubunca, en az 6 askeri tip kamyon, 2 zırhlı personel taşıyıcı, 1 adet uçaksavar silahı (ZU-23) ve en az 50 silahlı kişiyle, plakası olmayan 20’den fazla sivil araçtan oluşan askeri bir konvoyun Lugansk’ta görüldüğü, Lugansk Halk Cumhuriyeti’nde kontrolü kaybeden “LNR” (Lugansk Halk Cumhuriyeti) grubu başkanı İgor Plotnitsky’nin, Lugansk’dan Rusya’ya kaçtığı bildirilmişti. Daha sonra, Plotnitsky Lugansk’ta “darbe” girişimi yaşandığını basın açıklamasıyla duyurmuştu. Plonitsky, “Darbe”nin düzenlenmesiyle ilgili olarak sözde “LNR” İçişleri Bakanı İgor Kornet’i suçlamış, “LNR” lideri İgor Plotnitsky, Kornet’i istifa etmeye çağırmıştı.(6)
Hiç şüphesiz, Lugansk Halk Cumhuriyeti’nde gerçekleşen darbede Ukrayna Dış İstihbarat Başkanlığının katkısı büyük. Ukrayna Dış İstihbarat Başkanlığı (SZRU); siyasi, ekonomik, askeri ve teknik takip, bilimsel ve teknik bilgi ve ekolojik alanlarda istihbarat faaliyetlerini yürütüyor. SZRU’nun görev misyonunu icra etmesinde önemli olan SIGINT (signal intelligence) sinyal istihbarat sistemi, özel teknik yöntemlerle uluslararası telekomünikasyon şebekelerinden gelen güvenilir bilgileri topluyor. Sinyal istihbarat biriminde (SIGINT) radyo durdurma ve şifreleme, sistem programcıları ve analistler alanında, deneyimli subaylar çalışır. Sınır ötesi terör ve suç organizasyonlarına yönelik operasyonlar bu birimden elde edilen istihbari bilgiye göre planlanır. Bu birimin elde ettiği bilgiler, ivedilikle Ukrayna’nın en üst düzey yöneticileri için analitik bilgiye dönüştürülür. Analitik çözümlemelerde modern çalışma organizasyon usulleri kullanıldığı gibi güvenlik sorunlarının en aza indirgenmesinde simülasyonlarla prognostikasyon teknikleri uygulanır.
SZRU’nun faaliyet alanı; terörle mücadele ve uluslararası organize suç, yasadışı uyuşturucu kaçakçılığı ve üretim teknolojileri, yasadışı göçleri kapsar. Ayrıca ülke dışında Ukraynalı diplomatlara yönelik suikast ve terör saldırılarının önlenmesi sağlar. SZRU; Filistin-İsrail ihtilafı, Güney Osetya ile Gürcistan arasındaki savaş, Irak, Suriye, Lübnan, Libya ve diğer ülkelerdeki savaş bölgelerinden Ukrayna vatandaşlarının tahliye edilmesini sağlamıştır. Ukrayna Dış İstihbarat Servisi; uluslararası işbirliğinde istihbarat faaliyetinin en önemli, hizmet unsurlarından biridir. Ukrayna Dış İstihbarat Servisi Asya, Afrika, Latin Amerika, Asya-Pasifik ve Uzak Doğu AB, NATO ve BDT ülkeleri, istihbarat, özel ve kanun uygulayıcı kuruluşlar ile Ukrayna’nın çıkarlarını gözeterek, ortaklık ilişkilerini sürdürür. SZRU; NATO Güvenlik Bürosu başta olmak üzere, 81 ülke ve 148 Ajansla irtibatlıdır. Ulusal güvenliği, egemenliği ve Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü korumak için, Ukrayna sınırları içinde ayrılıkçı hareketlerin yayılmasını önleme ve özellikle Rusya Federasyonu’nun Ukrayna’ya yönelik askeri faaliyetleri konusunda oldukça dikkatlidir.(7)
Eylül 2017’de Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko, Ukrayna Dış İstihbarat Başkanlığı görevine Yehor Bojok’u (Bozhok) atadı. Poroşenko, Yehor Bojok’u uzun zamandır tanıdığını, yurtdışında çalışan geniş deneyime sahip bir vatansever, güçlü ve profesyonel bir kişi olduğunu, Bojok’un Haziran 2015’ten bu yana, Ukrayna Misyonu’nun NATO başkanlığını yaptığını belirtti. Poroşenko, Bojok’un NATO Ukrayna Misyonuna çalışmaları esnasında uluslararası ortaklarının Ukrayna’nın desteklemesi ve Ukrayna devletinin savunma kapasitesini güçlendirmek için çalıştığını, yeni SZR Başkanı’nın atanmasının, birimin gelişmesine bir ivme kazandıracağını söyledi.(8) Yehor Bojok Ukraynanın yerli halklarından, Gagauz Türklerinden. 6 Eylül 1980’de Kiev’de doğdu. 2002 yılında Kiev Milli Taras Şevçenko Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nden mezun. 2000’de Vrije Brussel Üniversitesi’nde Avrupa Politikası Yüksek Lisans programını tamamladı. Uluslararası İlişkiler alanında Yüksek Lisans ve Avrupa Politikası alanında mastır yaptı. Aynı zamanda mütercim olan Bojok, Ukraynaca’nın yanı sıra; İngilizce, Fransızca ve Rusça biliyor.2002-2005 yılları arasında, Ukrayna Dışişleri Bakanlığı’nda; silah kontrolü ve askeri-teknik işbirliği departmanlarında çalıştı. 2005-2009’da, Ukrayna Misyonu’nun Brüksel’deki NATO karargâhında, siyasi alanda ikinci ve üçüncü sekreteriydi. 2009-2010’da, Ukrayna Dışişleri Bakanlığı’nın, NATO’daki Birinci Sekreteri oldu. 2010-2013 yılları arasında, Ukrayna Dışişleri Bakanlığı’nın, AB Güvenlik Adalet, Özgürlük Bölüm Başkanlığı yaptı. 2013’ten itibaren Ukrayna Misyonu NATO Başkanı Yardımcılığı vazifesinde bulundu. Haziran 2015’te NATO’da Ukrayna misyonunun başkanı oldu.(9) Ukrayna istihbaratı emin ellerde çünkü başındaki bir Türk!
Bakınız:
1- https://habergenc.wordpress.com/mit-ukraynaya-cihatci-sevkediyor/
2- http://www.voltairenet.org/article191493.html
3- http://savunma-istihbarat.com/putin-turkiye-ukraynayi-stratejik-isbirligine-soktu/
4- http://parstoday.com/tr/news/middle_east-i7495-ukrayna_cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1n%C4%B1n_t%C3%BCrkiye_ziyareti
5- https://www.sondakika.com/haber/haber-ukrayna-turkiye-de-konvansiyonel-kuvvetler-8303608
6- http://kafkassam.com/promete-hareketi-ve-ukrayna-luganskda-savasan-turkler.html
7- http://www.szru.gov.ua/index_en/index.html
8- http://www.szru.gov.ua/index_en/index.html%3Fp=2107.html
9- https://ukraynahaber.com/2017/09/13/porosenko-ukrayna-dis-istihbarat-baskanligina-yehor-bojoku-atadi/ – http://tr.vnews.agency/newshead/673-poroenko-ukrayna-d-stihbarat-bakanlna-yehor-bojoku-atad.html – https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/former-acting-head-ukraines-nato-mission-bozhok-appointed-head-external-intelligence-service-2.html

Ömür Çelikdönmez
Twitter: @oc32oc39