Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Papa Francis’in davetiyle 5 Şubat’ta Vatikan’a gidiyor. Erdoğan’ın Vatikan ziyareti 59 yıl sonra Cumhurbaşkanı düzeyinde yapılacak ilk ziyaret. Papa Francis 28 Kasım 2014’te Türkiye’ye resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde ağırlanan ilk lider olmuştu. Bu nedenle Erdoğan’ın ziyareti aynı zamanda bir iade-i ziyaret. Türk Dışişleri kaynaklarına göre Erdoğan’ın; ABD’nin Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak ilan etme ve büyükelçiliğini taşıma kararından sonra telefon diplomasisi yürüttüğü liderlerden olan Papa Francis’e, Kudüs konusunda gösterdiği tavırdan dolayı teşekkür etmesi bekleniyor. Erdoğan, üç semavi din için de kutsal olan Kudüs’ün statüsünün korunması için ortak çaba harcamanın önemini vurgulayacak, bölgenin barış ve istikrarı için 1967 sınırları dâhilinde başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız ve egemen bir Filistin Devleti’nin vücut bulmasının şart olduğunu belirtecek, Kudüs konusunda Papa Francis’in bundan sonraki süreçte vereceği desteğin önemli olduğu söyleyecek. Görüşmede ayrıca mülteci sorunu ekseninde Suriye ve Irak’taki son gelişmelerin de ele alınması söz konusu. Erdoğan, Vatikan ziyaretinin ardından Latin Amerika turuna çıkacak.(1) Erdoğan’ın ziyareti öncesi Türk Kızılayı Genel Başkanı ve Uluslararası Kızılay Kızılhaç Federasyonu Avrupa ve Orta Asya Bölgesinden Sorumlu Başkan Yardımcısı Dr. Kerem Kınık, Papa Franciscus’un davetlisi olarak Vatikan’a bir ziyaret gerçekleştirmiş, Papa Franciscus’a Osmanlı saati hediye etmişti.(2)Daha öncede Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı Prof. Dr. Derya Örs başkanlığında ve Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Refik Turan ile Devlet Arşivleri Genel Müdürü Doç. Dr. Uğur Ünal’ın da aralarında bulunduğu bir heyet, 18-21 Ocak 2017’de Vatikan’a gitti. Heyet;Vatikan Gizli Arşivleri ve Kütüphanesi Direktörü Başpiskopos Jean Louis Brugues ile görüşmüş, Vatikan Gizli Arşivleri ile Vatikan Kütüphanesi’ni gezmişti.

0,44 km2 Yüzölçümlü, 800 yerleşik nüfuslu Vatikan ya da Vatikan; İtalya’nın Roma şehrinde ve Hıristiyanlık dininin Katolik mezhebinin yönetim merkezi. Vatikan isminin Latincedeki en uzak atası “geleceği gören, kâhin, falcı, peygamber” anlamındaki vates sözcüğüdür. Charlton T. Lewis büyük Latince sözlüğünde vates isminin (Latinceyle paralel zaman diliminde) Sanskritçedeki “söylemek” anlamına gelen vad fiiliyle ilgisinden söz ederek vates‘in Eski İrlanda dilinde tam karşılığı (günümüz İngilizcesinde de) bulunan “inanç” anlamındaki faith kelimesiyle bağlantılı olabileceğini belirtir. Latincedeki tam karşılığı Vaticanus olan Vatikan ismi vates‘ten gelir ve “kehanetle, inançla alakalı yer” anlamı taşır. Roma’da Vatikan tepesi (mons Vaticanus) olarak bilinen yere de, dolayısıyla “Kahin/kehanet tepesi” de denebilir.(3) Vatikan ekonomisi; dünyadaki Katoliklerden sağlanan bağışların yanı sıra, İtalyan şirketlerindeki hisse senetleri, kira getirisi de olan taşınmazlar, okullar ve sağlık kuruluşlarından elde edilen gelirlere dayanır. Avro para birimini kullanan Vatikan Şehir Devletinin bir başka gelir kaynağı da müze, hatıra para ve pul satışları. Vatikan Müzesi’nin 2016’daki ziyaretçi sayısının 6,1 milyonu geçtiği bilinirse, kasasında toplanan meblağ hakkında fikir verebilir. Vatikan Bankası ile ilgili çalışmaları komisyon yürütür. 13 Nisan 2013’te Papa Fransuva tarafından 8 Kardinalden oluşturulan Konsey; Vatikan’a bağlı tüm kurumların idari ve mali konularda yönlendirilmesi, bütçe ve denetim gibi görevlerden sorumlu Ekonomi Konseyi, Ekonomi Sekreterliği ve Baş Denetçi kurumları denetler. Papa devlet başkanı olmakla birlikte, devlet işleri esas itibariyle Papa’nın yakın çalışma çevresini oluşturan Devlet Sekreterliği tarafından yerine getirilir. Devlet Sekreterliğine, Devlet Sekreteri (Başbakan) ve Genel İşler Sekreteri (Başbakan Yardımcısı) ile Devletlerle İlişkiler Sekreteri (Dışişleri Bakanı) bağlıdır. Ayrıca dini, sosyal, kültürel ve Kilise yönetimine ilişkin alanlarda 9 Kongregasyon ve 13 Konsey diğer Bakanlıkları oluşturur. Vatikan’a bağlı Kardinallerden sonra Piskopos seviyesinde 4 bin civarında ruhban sınıfı vardır. Piskoposlardan sonra da Rahipler gelir ki tüm dünyada sayıları yaklaşık 400 bindir. İtalya ile 11 Şubat 1929’da imzalanan Lateran Anlaşması, Vatikan Şehir Devleti’nin bağımsızlığını sağladığı gibi bir devletler hukuku

süjesi olarak kuruluşuna temel teşkil eder. Vatikan ile komşu İtalya’nın egemenlik haklarını karşılıklı olarak düzenler. Vatikan’ın kendine özgü teokratik yapısı vardır. Vatikan’da genel veya yerel seçimler olmaz. Kutsal Makam’da (Holy See) Papalık makamı boşaldığında 80 yaşını tamamlamamış Kardinallerden oluşan Konklav’da (Meclis) yeni papa seçilir.(4)

Vatikan ve Katolik dünyası ile Türkiye arasındaki ilişkilerde resmi sayılabilecek ilk temsil Fatih dönemine uzanıyor. Fatih; Papalığın İstanbul’da sürekli bir temsilci bulundurmasına imkân tanıdı. Cumhuriyet döneminde Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın 1959 yılında Vatikan ziyareti ve Papa XXIII. Jean ile yaptığı görüşmenin ardından, 11 Nisan 1960 tarihinde diplomatik ilişkiler kuruldu. Sonrasında karşılıklı olarak Büyükelçilikler açıldı. Türkiye’nin Vatikan Büyükelçiliği 1962’de faaliyete geçti. Adnan Menderes 1955, Celal Bayar 1959, dönemin Dışişleri Bakanı Feridun Cemal Erkin 1963, Turgut Özal’da 1988’de Vatikan’ı ziyaret eden Türk yetkililerden. İstanbul’da Vatikan temsilcisi olarak 1934-1944 yılları arasında görev yapan ve Türk dostu olarak tanınan Başpiskopos Angelo Roncalli, 28 Ekim 1958’de XXIII. John ismi ile Papa ilan edilmişti. Papa Roncalli, ölümünden sonra 3 Eylül 2000’de, Azizlik öncesi bir mertebe olan “Kutlu” mertebesine çıkarıldı. 2001’de İstanbul’da bir sokağa, Papa’nın anısına Roncalli ismi verildi. Cumhuriyet döneminde ülkemizi 1967’de ilk kez ziyaret eden Papa VI. Paul olmuştur. Kasım 1979’da Papa II. Jean Paul ülkemizi ziyaret ederek Ankara’da dinlerarası diyalog konusunda önemli mesajlar vermişti. Papa, Ankara’dan sonra gittiği Efes’te ayin yönetmiş, Bülbül Dağı’ndaki Meryem Ana Evi’ni Hıristiyanlar için kutsal mekân ilan etmişti. Papa II. Jean Paul‘e Bir Türk tarafından düzenlenen suikast İslam Dünyasına Haçlı saldırılar düzenlemeye hazırlanan Batı dünyasına mesaj olarak algılanmıştı. Malatyalı Mehmet Ali Ağca tarafından 13 Mayıs 1981’de II. Jean Paul‘e yönelik gerçekleştirilen suikast, bazılarına göre Türkiye’deki askeri yönetimin Batı dünyasına üstü örtülü bir meydan okumasıydı. Suikastı düzenleyen Mehmet Ali Ağca; askeri cezaevinden 23 Kasım 1979’da, ismi Susurluk Kazası ile gündeme gelen Abdullah Çatlı’nın da aralarında bulunduğu grubun yardımıyla kaçırılmış ve Bulgaristan‘a geçmişti. Suikastın gerçekleştirildiği tarihte Türkiye’de 12 Eylül 1980 darbesini yapan askeri cunta iktidardı. Askerler içten ve dıştan gelen baskılara rağmen kıllarını kıpırdatmıyordu. Bence suikast Hıristiyan dünyasına İslam dünyasının lideri Türkiye’den verilen bir uyarıydı. Bu ikaz yerine ulaşmış. İlgili merciler kendilerine mesajı almış olmalılar ki, Türkiye’nin tutum ve konumunu önemsiyorlar.

Papalar Türkiye ziyaretlerine yönelik Vatikan’ın programına hayır demiyor diyemiyor. Çünkü mevcut İslam ülkeleri arasında Suudi Arabistan, İran ve Mısır’a rağmen, sadece Türkiye İslam Âleminin lider. Ne de olsa Osmanlı varisi ve İmparatorluğu’nun Hilafet merkezi.(5) Diyanet İşleri Başkanlığı ve Papalık Dinlerarası Diyalog Konseyi arasında 2002’de imzalanmış Niyet Beyanı’nın ilk defa uygulanması kapsamında Papalık Dinlerarası Diyalog Konseyi Sekreteri (Müsteşar) Miguel Angel Ayuso Guixot 30 Mayıs 2013’te Ankara’da Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez ile görüşme gerçekleştirmişti. İki kurum arasındaki diyalog mekanizması kapsamında, hâlihazırdaki Vatikan Büyükelçisi Mehmet Paçacı dönemin Diyanet İşleri Başkanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürü sıfatıyla 8 Mayıs 2014’de Vatikan’ı ziyaret etmişti.(6)

Papa Francesco; Cizvit cemaatinden. Cizvit deyip geçmeyin, bir zamanlar Hıristiyan Avrupa sömürgeciliğinin keşif gücü bir tarikat. Dünyayı hallaç pamuğu gibi atmışlar, nerede ne var ne yok çok iyi biliyorlar. Papa Francesco; önceki Papalara göre İslam Dünyasıyla ilişkilerinde daha dikkatli. Olmak zorunda çünkü İtalya başta olmak üzere pek çok Avrupa Birliği ülkesi Müslümanların yaşadığı coğrafyada yani Ortadoğu’da bulunan doğalgaz ve petrol yataklarına muhtaç. Avrupa’nın rüzgâr ve güneş enerjisi haricinde enerji kaynağı bulunmuyor. Yaşlı kıta Avrupa’nın kömür ocaklarında rezervler azaldı, bitti bitecek. Papa Francesco’nun küçük krallığı Vatikan, Avrupa gemisinde. Bu gemi batarsa Vatikan’da batar.(7) Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Vatikan’ı ziyaretinden önce belirtmekte fayda var. Görüşeceği Papa, Trump’ı sevmediği gibi, bazen konuşmalarında yerden yere vuruyor. Aynı şeyi Trump içinde söyleyebiliriz. Onunda Papayı pek taktığı yok. Papa Arjantin doğumlu. 266. papa olarak seçilen I. Franciscus, Amerika’dan ve Güney Yarıküre’den gelen ilk papa olma önceliği ve özelliği taşıyor. Franciscus; Arjantin’in resmî dili İspanyolca ve ana dili İtalyanca ile birlikte hatasız Almanca konuşuyor. İngilizce, Fransızca ve Portekizceye hâkim. Üniversite tahsili sırasında bu dillerle birlikte Latince ve Eski Yunanca öğrenmiş. Papa Arjantin ve İtalyan vatandaşı. Latin Amerika’nın ve yaşlı kıta Avrupa’nın sorunlarını çok iyi bildiğine şüphe yok. 16 Mayıs 2017’de Avrupa ve Amerika arasındaki rekabetin dini kavramlar ve kurumlar arasındaki rekabetin açığa çıkması yönüyle de bilinmesi gereken bir durum olduğunu yazmıştım.

Papa’nın göçmenlere yardım çağrısı, dinlerarası diyaloğa verdiği önem, din adamlarına fakir bir yaşam öğütlemesi ve kapitalizm eleştirilerinin yanı sıra Katolik Kilisesi’nin katı kurallarını gevşetme çabaları bazı çevrelerde rahatsızlığa yol açtı. 4 yıl önce Katolik Kilisesi’nin liderliğine, yüzyıllar sonra ilk kez Avrupa dışından bir Papa seçildiğinde Vatikan’da bazı taşların yerinden oynayacağı anlaşılmıştı. Papa Francesco 13 Mart 2013’te göreve başlamasından itibaren Katolik Kilisesi’ni Avrupa odaklı olmaktan çıkarıp “dünyanın varoşlarına” yöneltti. Papa karşıtı cephenin en çok konuşulan ismi ABD’li Kardinal Raymond Burke’ün, ABD Başkanı Donald Trump’ın danışmanı Steve Bannon’la yakın olduğu, Papa’ya karşı isyanın arkasında Bannon liderliğinde Trump yönetiminin bulunduğu ortaya çıkmıştı. Papa göç karşıtı Trump için “Yalnızca duvarlar örmeyi düşünen biri Hristiyan olamaz” demişti. Papa Franciscus, ABD’nin Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıma planından derin endişe duyduğunu belirtmiş, Kudüs’ün hem Yahudiler hem Hristiyanlar hem de Müslümanlar için kutsal tek şehir olduğunu, bu üç dinin de ibadet yerlerini bünyesinde bulundurduğunu ve bu nedenle barışa yönelik özel bir yeri olduğunu ifade etmişti. Dünyanın küresel boyutta zaten bir gerginliğin içinde olduğunu dile getiren Papa Franciscus, “Korunmuş kimliğiyle kutsal topraklar, Ortadoğu ve dünyanın bütünü yararına bilgeliğin ve ihtiyatın hâkim olması için Tanrı’ya dua ediyorum.” diye konuşmuştu.(8) Neden böyle konuşmuştu? Çünkü Vatikan’ın dini temele dayanan dış politikasını belirleyen unsurların başında Hıristiyanlığın güçlendirilmesi, tüm ülkelerdeki Hıristiyanların bekasının temini, Hz. İsa’nın dolaştığı “Kutsal Topraklar”ın güvenliğinin sağlanması geliyor da ondan.

Türkiye Vatikan’la ilişkilerini sadece diplomatik kanallardan sürdürmüyor. İnformal bağlantılar da kuruyor. Türkiye’de Levanten denilen İtalyan asıllı aileler var. Bunlardan biri de 1937 İstanbul doğumlu, Organik Holding Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO’su, Türk Pirelli Kablo Yönetim Kurulu üyesi Aldo Kaslowski. Birçok çalışma grubu, kültür, sanat ve hayır amaçlı birçok sivil toplum örgütünün kurucusu. Oğlu Simone Kaslowski TÜSİAD Başkan Yardımcısı ve Küresel İlişkiler ve AB Yuvarlak Masası Lideri. Aldo Kaslowski, Türkiye’nin fazla öne çıkmayan, ancak etkin işadamlarından biri. Young President örgütünün 1971’de İstanbul şubesi kurucularından. 1977’de İtalya Cumhurbaşkanı tarafından Cavaliere Ufficiale nişanı ile taltif edildi. 1983-1985 Young President Avrupa-Avrupa Başkanı ve Yönetim Kurulu üyesi. Kaslowski, TÜSİAD International Onursal Başkanlığı’nı da yürütüyor. Aynı zamanda dünyada 21 ülkeyi kapsayan İtalyan Girişimciler Derneği (CIIM) Eur Asia Med Başkanlığı’nı yapıyor. Türk Pirelli Kablo Yönetim Kurulunda. 10 milyar Euro’yu aşan toplam iş hacmi ile şekerleme pazarının pazar liderlerinden ve küresel çikolata pazarının en büyük şirketlerinden biri olan Ferrero Grubu, Türk iş dünyasının çok önemli isimlerinden Aldo Kaslowski’yi yönetimin başına getirmişti. Demek istediğim Türkiye’deki İtalya sanıldığından daha güçlü. Aynı durum İtalya daha özelde Vatikan içinde geçerli.(9) Ankara küresel ölçekli devletler oyununda yalnız değil. İslam dünyasında yıldızı parlayan ülke. Ekonomik büyümesini, dış politikasıyla bağdaştırabiliyor. Gelişme parametreleri açısından finans çevrelerince dikkatle izleniyor. Ordusu dosta güven düşmana korku veriyor. Bu nedenle Vatikan liderliğinde Katolik Hristiyan ülkeler, mevcut papanın yönlendirmesi ile Türkiye ile ilişkilerini akılcı işbirliği temeline oturtmaya gayreti içinde. Bu açıdan bakıldığında Amerikalıların Türkiye karşısında fazla direnme şansı yok.

Bakınız:
1- http://www.hurriyet.com.tr/son-dakika-cumhurbaskani-erdogan-vatikana-gidiyor-40711712
2- http://www.dunyabulteni.net/manset/415975/kizilay-baskani-kerem-kiniktan-papaya-anlamli-hediye
3- https://jimithekewl.com/2012/07/29/vatican/
4- http://www.mfa.gov.tr/vatikan-siyasi-gorunumu.tr.mfa
5- http://kafkassam.com/turkiyenin-kurulusunda-balkan-gocmenleri-ve-kenan-evren.html
6- http://vatikan.be.mfa.gov.tr/Mission/ShowInfoNote/130707
7- 27 Kasım 2014 – https://www.haber-sanliurfa.com/yazarlar/omur-celikdonmez/papa-petrol-sirketi-ceosu-mu/11143
8- http://kafkassam.com/trump-kudus-karariyla-israili-teslim-vatikani-ab-karsisina-aldi.html
9- http://kafkassam.com/turkiyedeki-italya-tarsustaki-vatikan.html

Ömür Çelikdönmez
Twitter:@ oc32oc39