İsmail Cingöz: Oramar İsyanı

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik olarak ayrıldığını kabul ettiği 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi’nin ardından İngiliz işgaline maruz kalan Irak, İngiliz Mandater yönetimi ile idare edilmeye başlanmıştır. 1930’lara gelindiğinde İngiltere ekonomisine, Irak’ın yönetiminin mali yük olmaya başlaması ile İngilizler Irak’a özerklik verilerek askeri kuvvetlerini çekme kararı almıştır.

Bu arada Türkiye’nin Musul Sorunu’nu çözme sürecinde başlayan Şeyh Sait İsyanı ile mücadele ederken isyanı bastırabilmek ve içeride asayişi sağlayabilmek için mecburen 1926 Ankara Antlaşması ile Musul’dan vazgeçmiş olsa da Atatürk’ün Misak-ı Milli hedefleri olduğunu bilen İngiltere’nin, Irak’ta yaşanması muhtemel bir karışıklık halinde Türkiye’nin Irak’a müdahale edebileceğinden endişelendiği anlaşılmaktadır. Zira 1930 yılına gelindiğinde Şeyh Sait İsyanı ile dağılan Kürdistan Teali Cemiyeti ile Ermeni Taşnak Cemiyeti’ni Hoybun Cemiyeti çatısı altında toplayarak Türkiye’nin Irak’tan uzak tutulması ve Güneydoğu Anadolu’da bir Kürt devleti kurulabilmesi için bir dizi isyanlar tertiplediği görülmektedir.

İngiliz planlarına Ermeniler ve bazı Kürt aşiretlerinin olumlu cevap vermesi ile İngilizlerin organizesinde Şeyh Ahmed Barzani liderliğinde Kürt aşiretleri bir araya getirilerek Türkiye’ye karşı saldırı planları tartışılmış ve saldırı kuvveti olarak 500 kişiden oluşan silahlı gruplarorganize edilmiş, grupları yönetecek komuta kademesi, saldırı bölgesi olarak Dağlıca köyünde konuşlu Oramartaburu hedef olarak belirlenmiştir.

Ancak toplantıya katılan bazı Kürt aşiret liderlerinin, toplantıdan sonra saldırıyı haber vermek ve karakoladestek olmak maksadıyla Oramar’a gitmeleri ile saldırıya karşı ön tedbir alınmıştır. Bu sayede 500 kişilik silahlı isyancı grupların 21 Temmuz 1930 günü OramarKarakoluna saldırıları ile başlayan isyan kapsamında Oramar karakolunu ele geçirme girişimlerinde başarılı olamamışlar ve karakol düşürülememiştir.

Üst üste saldırılarda da başarılı olamamaları üzerine isyancılar karakolu kuşatma altına almış ve telefon hatlarını ile yolları keserek saldırılarını sürdürmişlerdir. Eşzamanlı olarak Şat, Şemdinan, Herki ve Dağlıca başta olmak üzere Doğu Anadolu’nun birçok yerine isyanın yayılması nedeniyle Türk Ordusu Oramar Karakoluna takviye gönderememiştir.

Sonuç Olarak;

İsyanın yayılması üzerine Türk Hava Kuvvetleri 28 Temmuz 1930 günü hava taarruzu ile isyancıları vurmaya başlaması ile Türk Silahlı Kuvvetlerinin kara harekâtı ve ilk günden itibaren Türk Askerinin yanında yer alan Kürt aşiretlerinin de destekleri karşısında isyancılar Irak’a çekilmeye başlamıştır.

Türk Silahlı Kuvvetlerinin 27 Eylül-10 Ekim 1930 tarihleri arasında Şemdinli, Yüksekova, Çukurca ve Hakkâribölgelerine kapsamlı İkinci Harekâtı ile bölge isyancılardan tamamen temizlenmiştir.

İsmail CİNGÖZ; Uluslararası Siyaset Uzmanı, BULTÜRK Ankara Temsilcisi, TDPB Basın Kulübü Başkanı. [email protected]

Kaynakça​​:

(1) Gunter, Michael M. (2018), Historical Dictionary of the Kurds(Historical Dictionaries of Peoples and Cultures), Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, February 20, 2018 ISBN 978-1538110492.

(2) Oramar Ayaklanması’nın Sebep ve Sonuçları, Bernamegeh. https://www.bernamegeh.com/oramar-ayaklanmasinin-sebep-ve-sonuclari/ (Erişim Tarihi: 10.10.2025)

(3) Köksal, Fazlı, Oramar İsyanı, Sakarya Yeni Haber, 09.10.2021. https://www.sakaryayenihaber.com/makale/7950294/fazli-koksal/oramar-isyani (Erişim Tarihi: 10.10.2025)