Irak Cumhurbaşkanı Abdullatif Jamal’in Azerbaycan ziyareti ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile görüşmesi, ikili ilişkileri geliştirmenin yollarını bulması ve onları değişen bölgesel yapılandırma arasında konumlandırması açısından dikkat çekiciydi.
Her iki cumhurbaşkanı da basına yaptığı ortak açıklamada, karşılıklı ekonomik iş birliği modeli oluşturulması çağrılarıyla Azerbaycan-Irak ilişkilerinin etkili derinleşmesini içeren formülü açıkladı.
Ancak Aliyev’in Jamal ile yaptığı görüşmenin daha geniş bir bölgesel gündemi kapsayan bir aşaması da var.
Fransa neden?
Aliyev’in basına yaptığı ortak açıklamada Azerbaycan-Ermenistan ilişkilerini ele aldı, Fransa’nın bölgede gizli ve iddialı günlük gündem kurma planları Güney Kafkasya ve Ortadoğu’nun Güney Kafkasya ile ilişkili olabileceği bağlamda önemli.
Bunun arkasındaki amaçları analiz etmek için Fransa’nın Güney Kafkasya ve Ortadoğu’nun Irak tarafındaki tutumlarını yansıtma eğilimine dikkat etmek gerekir.
Muhtemelen İlham Aliyev’in fikri Fransa’nın Azerbaycan’ın Irak’a ekonomik katılımına yönelik engelleyici çabalarını yönlendiriyor. Ya da Azerbaycan Cumhurbaşkanı Iraklı meslektaşının yanında neden Fransa hakkında açıklama yapıyor diye sormak çok kolay ve ilk sonuçla olur mu?
Konunun derinine inmek için Fransa ve Irak ilişki sistemine kavramsal bir bakışla bakmak gerekir.
İlk olarak, Fransa’nın çıkarları Ortadoğu bölgesinde yükselirken, Birleşik Krallık ve ABD ikilisinin enerji arzı konularına dikkat ederek bunu göz ardı etmeyelim.
Fransa 1920’lerden bu yana Irak petrol üretiminde %25’lik bir paya sahipti. Sonuç olarak, 1970’lerin sonunda Irak, Fransa’nın büyük bir ticaret, askeri ve nükleer teknoloji ortağı haline gelmesinin tek istisnası olarak sunuldu.
Fransa, İran-Irak savaşı sırasında Bağdat’ı yüksek teknoloji ekipmanlarla silahlandırdı ve Tahran’a karşı destekledi.
Ancak Fransa 1990 yılında Irak’ın Kuveyt’i işgaline karşı ABD ve Büyük Britanya koalisyonuna katıldı ve Paris ve Bağdat köprüsü çökmeye başladı. 13 yıl sonra – 2003’te, ABD, İngiltere ve Fransa üçlü ittifak Irak’taki savaş sonucu çöktü, Paris’in Londra ve Washington ilkelerinin tekrarlanmasıyla.
Durum, o dönemde Fransa Cumhurbaşkanı olan Jacques Shirak’ın yönetiminin Irak’ın ABD’nin işgaline karşı olduğu ve Washington’un tek taraflı gündem oluşturma girişimine karşı olduğu noktaya gelmişti. Ancak bu, Fransa ile Irak arasındaki uzlaşmayı garantilemedi.
IŞİD terörü Ortadoğu’da olay yerine geldiğinde Fransa, Ortadoğu’daki varlığını kalıcı hale getirmek için siyasi, askeri ve insani yollarla destek paketi harcadı ve bunun arka planında Irak ile işbirliğini yeniden canlandırdı. Daha sonra 2020 yılında Irak Fransa’nın yardımlarından yararlanan ülkelerde ön sıradaydı.
Aynen böyle.
– 2017-21 arasında Fransa’nın Irak’a yaptığı yardım 60 milyon euro oldu,
– 2019 yılına kadar iki ülke arasındaki ticaret değişimi 1.3 milyar dolardı.
Yani Irak ile ilişkiler, Fransa’nın Ortadoğu’daki canlanmasının alternatif pencerelerinden biri ve şimdi Paris’in bölgedeki büyüyen hırsları Azerbaycan’ın Irak’taki çıkarlarına karşı harekete geçebilir.
Azerbaycan’ın Fransa’nın Irak’taki hırslarını analiz etmesi önemli, burada sadece Paris’in ekonomik işbirliğine karşı kurabileceği oyunlar tartışılmaz.
Çünkü Fransa’nın Irak’a doğru attığı adımlar Paris’in Türkiye karşıtı ağında bir bağlantı halkası.
Bölgesel güç merkezi olan Fransa, Türkiye’nin Irak’ta hakim olan bölgelerdeki varlığını artırma girişimlerini gizlemekten kaçınmıyor.
Fransa’nın bu tür fırsatçı radarlar yerleştirmesi, Bakü-Ankara stratejik ittifakının bölgedeki ortak çıkarlarına karşı değerlendiriliyor.
İlham Aliyev’in Iraklı meslektaşının Azerbaycan-Ermenistan ilişkilerinin arka planında Fransa hakkındaki tutumu bence daha büyük bir gündemin ortaya koyduğu zorluğun değerlendirmesidir.
İngiliz Bakanın gelişi
İngiliz faktörü ve Fransa’nın Londra ile rekabeti yukarıdan düşüncelerimiz arasına koymadık.
Görmezden gelemeyeceğimiz birkaç önemli nokta var. Bu yılın Temmuz ayında, Londra’da Iraklı ve İngiliz yetkililer arasında iki günlük stratejik diyalog düzenlendi. Birleşik Krallık, Bağdat’ı çeşitli sektörlerde destekleme kararlılığını yineledi ve güvenlik konularında işbirliğini artırma konusunda anlaşmaya vardı.
Şu anda Kürdistan bölgesi de dahil olmak üzere yaklaşık 1400 İngiliz askeri personeli Irak topraklarında görev yapıyor.
Şimdi Güney Kafkasya ve Irak bölgesi ile olan ilişkisine geçelim, burada önemli bir ipucu olarak başka bir bilgi kabarcıkları ortaya çıkıyor.
Irak Cumhurbaşkanı’ndan sonra, Büyük Britanya’nın Avrupa bölgesinden sorumlu Devlet Bakanı Leo Dockerty’nin Güney Kafkasya bölgesini ziyaretinin başlayacağına dair resmi bilgi yayınlandı.
L. Docerti, bölgeyi ziyareti çerçevesinde Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan’da olacak.
Her ne kadar bu fikirde hata ihtimali olsa da, bence genel olarak seyahat dizisi stratejik mantık açısından tesadüf değildir.
İngiltere zaten Azerbaycan’ı stratejik ortak olarak görüyor ve ittifak ilişkilerine ilerletme planını perde arkası müzakerelere getiriyor.
İşte bu yüzden İngiltere, Azerbaycan’ın Güney Kafkasya’daki stratejik genişlemesiyle değil, aynı zamanda Bakü’nün Irak’ın ekonomik ortamında potansiyel yatırım portföyünün büyümesiyle de ilgileniyor…
Jamal neyi işaret ediyor?
Jamal, yaptığı basın açıklamasında İsrail-Filistin’in Ortadoğu’daki kanlı sahnesi hakkında bir konuşma yaptı, bu arka planda Azerbaycan ile Irak arasındaki gelecekteki karşılıklı yatırımlara ilişkin genel değerlendirmesi ilginç.
Burada güvenlik çağrısı olmadı, çünkü İsrail-HAMAS askeri çatışması Irak’ın istikrarını ve Bağdat’ın Batı ile ilişkilerde ilerlemesini tehdit ediyor.
Güvenlik tedbirlerinin önemli bir safhasının güvence altına alınması, ekonomik işbirliğinin derinleşmesini gerektiriyor, bu nedenle Aliyev ve Cemal’in gelecek için daha geniş bir yol haritası görüştüklerini söylemek mantıklı.
Irak da dahil olmak üzere Ortadoğu’da güvenlik ile ilgili gerginliklere rağmen Azerbaycan’ın Irak’taki faaliyet oranını artırarak hem oluşan bölgesel gündemini hem de Türkiye ile stratejik ittifakından kaynaklanan çıkarlarını ilerletmesi ihtimali yüksek.
Agshin Karimov
