Yulia Polonskaya: Astana – Tokyo: Gelenek ve Teknolojiyi Birleştiren Kıtalararası Bir Köprü

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in Japonya’ya yaptığı resmi ziyaret, ikili ilişkilerin gelişiminde yeni bir sayfa açtı ve Orta Asya-Japonya çok taraflı formatının gündemini önemli ölçüde genişletti. Kazinform’un analitik köşe yazarı, üst düzey görüşmelerin sonuçlarını aktarıyor.

Yoğun ziyaret programı ve üst düzey görüşmeler, Kazakistan ve Japonya arasındaki ikili iş birliğinin geleneksel siyasi diyalogun ötesine geçerek ekonomik, teknolojik, enerji ve eğitim sektörlerindeki belirli projelere odaklandığını gösterdi. Anlaşmaların pratik uygulamasına verilen bu önem, uzun vadeli bir ortaklık için sağlam bir temel oluşturmakta ve ortak kalkınma için yeni fırsatlar yaratmaktadır.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, Japon İmparatoru Naruhito ile yaptığı görüşmede, Japonya’nın disiplini ve azmiyle uzun yıllardır Kazakistanlılara ilham kaynağı olduğunu belirtti.

Kazakistan Cumhurbaşkanı, Japonya Parlamenterler Dostluk Birliği üyeleriyle yaptığı görüşmede bu görüşmelerin sonuçlarını şu sözlerle özetledi: “Ulaşım ve lojistik, enerji, tarım ve diğer alanlarda ortak projeler yürütülüyor. Bugün, tıp alanında ve su sorunlarında iş birliğini geliştirme fırsatlarını görüştük. İlişkilerimizin parlak bir geleceğe sahip olduğuna inanıyorum. Kültürel ve insani bağlarımız derin köklere sahip. Eğitim, bilim, kültür, sanat, spor ve turizm alanlarında yakın iş birliği içindeyiz. Bu yıl Osaka’daki Dünya Fuarı’nda, büyük Kazak şair ve düşünür Abai Kunanbayul’un doğumunun 180. yıl dönümünü kutladık.”

Başka bir deyişle, Japon disiplinini Kazakistan’ın doğuştan gelen açıklığı ve gelenek ile yeniliği dengeleme yeteneğiyle birleştirirsek, üzerinde mutabık kalınan niyetler şüphesiz güveni güçlendirecek ve ikili ortaklığın gelişimine yeni bir ivme kazandıracak gerçek projelere dönüşecektir.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev ve Japonya Başbakanı Sanae Takaichi’nin ortak açıklaması ile iki ülkenin bakanlıkları düzeyinde yapılan üst düzey görüşmelerin ardından imzalanan 14 ikili belge, bu işbirliği için güvenilir bir temel oluşturmayı amaçlamaktadır.

“Bu ziyaret, Kazakistan’ın Japonya ile ilişkilerinde gerçekten önemli bir dönüm noktasıdır. Japonya’yı her zaman Asya’daki denenmiş ve güvenilir ortağımız olarak gördük. Sıklıkla Japonya’nın uzak bir komşumuz, ama aynı zamanda yakın ve güvenilir bir dostumuz olduğunu söyleriz. Bağlarımız derin tarihi köklere sahiptir,” diye vurguladı Kassym-Jomart Tokayev.

Buna karşılık Başbakan Sanae Takaichi, Japonya’nın Kazakistan’ı hukukun üstünlüğüne dayalı özgür ve açık bir uluslararası düzenin korunması ve güçlendirilmesinde stratejik bir ortak olarak gördüğünü belirtti.

“Karşılıklı yarar sağlayan ilişkileri daha da geliştirmek için Sayın Cumhurbaşkanı ile yakın iş birliğine devam etmeyi amaçlıyoruz,” diye vurguladı.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev ve Japonya Başbakanı Sanae Takaichi
Fotoğraf: Akorda
Görüşmelerde, ticaret, ekonomi, yatırım, ulaştırma ve lojistik, enerji ile kültürel ve insani alanlarda ikili iş birliğinin geliştirilmesine yönelik перспектиfler ayrıntılı olarak ele alındı. Bununla birlikte, bu alanlar arasında tartışmasız önceliğin dijital teknolojiler ve yapay zeka alanındaki ortaklığa verildiği vurgulandı.

Bu ikili iş birliği alanı, iki ülkenin ekonomik ve teknolojik önceliklerini mükemmel bir şekilde yansıtıyor. Kazakistan için buradaki en önemli teşvik, stratejik öneme sahip sektörlerin (kamu yönetimi, ulaşım, enerji, madencilik ve metalurji) dijitalleştirilmesi yoluyla hızlandırılmış ekonomik modernleşmedir. Japonya ise Orta Asya’yı ve özellikle Kazakistan’ı, gelişmiş dijital çözümlerin uygulanması ve yaygınlaştırılması, ayrıca yapay zekanın güvenli ve sorumlu kullanımı için teknolojilerin ihracatı için bir platform olarak görüyor.

“Kazakistan, dijital dönüşüme yönelik sistemik bir yaklaşım sergiliyor: Alatau Şehri projesi gibi kentsel girişimlerin başlatılması ve uluslararası e-devlet sıralamalarındaki istikrarlı ilerlemesi, dijital hizmetlerin ölçeklendirilmesi için kurumsal bir çerçeve ve pratik örneklerin varlığını doğruluyor. Bu bağlamda, Japonya deneyimi özellikle değerlidir. Japonya’da yapay zekanın düzenlenmesi ve güvenli bir şekilde uygulanması için geliştirilen kamu-özel sektör ortaklığı modeli ve METI tarafından 2024 yılında onaylanan resmi “İşletmeler için Yapay Zeka Rehberi”, Kazakistan’da riskleri en aza indirmek ve sağlık, ulaşım ve kamu hizmetleri gibi hassas alanlarda yerli çözümlerin ticarileştirilmesini teşvik etmek için uyarlanabilir,” diyor Ekonomik Araştırma Enstitüsü Dünya Ekonomisi Araştırma Merkezi’nde kıdemli uzman Gulim Sman.

Endüstriyel dijitalleşme de aynı derecede önemli bir alan. Japonya, Mobilite Dijital Dönüşümü ve Yeşil Dönüşüm girişimlerinin bir parçası olarak akıllı üretim, robotik ve endüstriyel IoT çözümlerini aktif olarak geliştiriyor. Uzmana göre Kazakistan için bu uygulamaların madencilik, metalurji ve tarım-sanayi sektörlerine uyarlanması, verimliliği artırma, maliyetleri düşürme ve hammadde işleme süreçlerini iyileştirme fırsatları sunuyor.

“İnsan sermayesinin geliştirilmesine ve inovasyon ekosistemine özel önem veriliyor. Japonya’nın sürekli beceri geliştirme modelleri, üniversiteleri, araştırma merkezlerini ve girişimleri içeren sanayi kümelerinin oluşturulması ve düşük karbonlu ve dijital teknolojilerin ortak finansmanı mekanizmaları Kazakistan’da uyarlanabilir. Ortak Kredi Mekanizması (JCM) gibi mevcut ikili araçlar, iklim değişikliğiyle mücadelede etkili olduğunu kanıtlamıştır ve dijital enerji ve sanayi projelerini de kapsayacak şekilde genişletilebilir,” diyor Gulim Sman.

Ayrı bir iş birliği alanı da yüksek performanslı bilgi işlem (HPC) geliştirilmesidir. Japonya, süper bilgisayar altyapısında dünya liderleri arasında yer almaktadır ve Fugaku süper bilgisayarı yapay zeka, iklim hesaplamaları, tıp ve malzeme biliminde modelleme için kullanılmaktadır. Kazakistan ise kendi HPC ekosistemini geliştirmeye yeni başlamıştır: Ulusal süper bilgisayarlar Alem.Cloud ve AI-Farabium, TOP500 sıralamasında yer alarak, bildirimsel dijitalleşmeden bilim ve yapay zeka için bir altyapı tabanı oluşturmaya doğru bir geçişi göstermektedir. Kazakistan için, süper bilgisayarların yapay zeka ekosistemleriyle entegrasyonu, üniversite-devlet-sanayi konsorsiyumları ve belirli teknolojik görevler için personel eğitimi konularındaki Japon uygulamaları özellikle değerlidir.

“Dolayısıyla, Kazakistan ve Japonya’nın dijital teknolojilere ve yapay zekaya olan ilgisi tamamlayıcılığa dayanmaktadır. Japonya, endüstriyel yapay zeka ve karmaşık sistem yönetimi alanlarında olgun çözümler sunarken, Kazakistan ölçek, kaynaklar ve bu teknolojilerin gerçek sektörde pratik olarak uygulanması potansiyeli sunmaktadır. Yapay zekanın maden kaynakları geliştirme ve tedarik zinciri yönetiminde kullanımı, sadece teknolojik bir yükseltme olarak değil, bölgenin ekonomik direncini ve güvenliğini artırmak için bir araç olarak görülmektedir. Kazakistan için bu, daha yüksek bir teknolojik seviyeye geçişini hızlandırma fırsatı, Japonya için ise uzun vadede kritik kaynaklara güvenilir erişimi sağlama fırsatıdır,” diyor Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı Kazak Stratejik Araştırmalar Enstitüsü (KISS) Asya Çalışmaları Bölümü’nde önde gelen uzman Bauyrzhan Auken.

Kazakistan, uzun yıllardır büyük Japon şirketleriyle başarılı bir iş birliği yürütmekte ve ülkemizdeki Japon küçük ve orta ölçekli şirketlerinin faaliyetlerini aktif olarak desteklemektedir. Taraflar arasındaki yüksek ilgi ve ziyaretin özel gündemi, ortak projelerin başlatılması ve ekonomik ortaklıkların güçlendirilmesine odaklanmış olup, Kazakistan Cumhurbaşkanı ile Japon iş dünyası temsilcileri arasındaki çok sayıda görüşme de bunu teyit etmektedir. Ziyaret sırasında Kassym-Jomart Tokayev, Rakuten Grubu CEO’su Hiroshi Mikitani; Sumitomo Başkanı Shingo Ueno; Japonya Metal ve Enerji Güvenliği Örgütü (JOGMEC) Başkanı Ichiro Takahara; Mitsui ve Komatsu Yönetim Kurulu Başkanları Tatsuo Yasunaga ve Hiroyuki Ogawa; ve Hitachi İnşaat Makineleri Başkanı Masafumi Senzaki ile bir araya geldi.

Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın resmi ziyareti ve Orta Asya-Japonya İş Forumu’nun ardından Kazakistan ve Japon işletmeleri arasında 3,72 milyar dolar değerinde 60’tan fazla belge imzalandı. Japonya, 8,5 milyar doları aşan sermaye yatırımıyla ülkemiz ekonomisinin önemli bir yatırımcısı haline geldi.

Japonya Metal ve Enerji Güvenliği Örgütü Başkanı Ichiro Takahara’ya göre, Japonya ve Kazakistan arasındaki tamamlayıcı ilişkilerin büyük bir potansiyeli var.

“Kazakistan’da güçlü bir liderlik ve hızlı kararlar alabilen istikrarlı bir yönetim sistemi görüyoruz. Özellikle madencilik sektöründe, şirketlerle anlaşmalar imzalanabilecek çok sayıda iş birliği alanı mevcut. Japonya doğal kaynaklar açısından zengin değil, ancak gelişmiş bir üretim ve sanayi altyapısına sahip. Kazakistan’da çok çeşitli kritik metaller bulunuyor ve Japon özel şirketleri ülkenin ekonomisine üretim ve işleme aşamalarında yatırım yapabilirler,” diye belirtti Ichiro Takahara.

Kazakistan ve Japonya, ekonomik bağların yanı sıra aktif bir siyasi diyalog ve insani iş birliği de geliştiriyor. Eğitim, kültür ve teknik değişim programları, insani ve sosyal bağların güçlendirilmesine katkıda bulunuyor.

Kazakistan Cumhurbaşkanı, Tokyo’daki Birleşmiş Milletler Üniversitesi’nde verdiği bir konferansta, kötüleşen krizler ve çok taraflı işbirliği mekanizmalarının önemli ölçüde zayıflaması ortamında daha adil ve istikrarlı bir dünya inşa etme vizyonunu sundu.

Kassym-Jomart Tokayev’in de belirttiği gibi, dünya genelindeki silahlı çatışmaların sayısı ve yoğunluğu son on yılların en yüksek seviyesine ulaşmış ve geçen yıl küresel askeri harcamalar rekor bir seviye olan 2,7 trilyon dolara ulaşmıştır. Önde gelen güçler arasındaki rekabet en yüksek seviyesine ulaşmış, bu da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin büyük ölçekli uluslararası çatışmaları çözme yeteneğini ortadan kaldırmıştır.

Kazakistan Cumhurbaşkanı, “Stratejik güven kültürünün yeniden canlandırılması, uluslararası iş birliğinin ve kolektif karar almanın temeli olmalıdır. Bu bağlamda, BM, evrensel ve tartışmasız bir örgüt olarak uluslararası ilişkilerde merkezi bir rol oynamaya devam etmelidir” diye düşünüyor.

Kassym-Jomart Tokayev, Asya, Afrika ve Latin Amerika’yı temsil eden bu orta güçler kuruluşuna daha fazla katılım çağrısında bulundu.

Cumhurbaşkanı, “Sorumlu orta güçlerin sesleri, Güvenlik Konseyi’nde daha belirgin olmalı; burada yapıcı arabulucular olarak hareket edebilir ve daha büyük oyuncular arasındaki anlaşmazlıklar arasında çözümler üretebilirler. Kazakistan’ın dış politika misyonu olarak gördüğü rol tam olarak budur,” dedi.

Konuşmasında nükleer tehdidin giderek artması özel bir yer tuttu. Kassym-Jomart Tokayev, Kazakistan ve Japonya kadar insanlığın nükleer silahlar için ödediği bedeli derinden anlayan az ülke olduğunu hatırlattı.

“Uluslararası toplum, tam nükleer silahsızlanmaya yönelik çabalarını yoğunlaştırmalı ve Kapsamlı Nükleer Test Yasağı Anlaşması’nın yürürlüğe girmesini sağlamalıdır. Kazakistan, nükleer güçler arasında üst düzey diyaloğun yeniden başlatılmasını ve nükleer silah kullanımı ve test tehdidini ortadan kaldırmak için daha kararlı çok taraflı eylemlerin gerçekleştirilmesini talep etmektedir. Kazakistan ve Japonya, bu küresel çabalarda eşsiz bir ahlaki otoriteye sahiptir. Ülkelerimiz birlikte, farklılıkları giderebilir ve nükleer güçler uzlaşmaya varmakta zorlandığında pragmatik bir liderlik sergileyebilir,” dedi Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev.

Devlet başkanı, Almatı’da BM Üniversitesi’nin bölgesel bir şubesinin kurulmasını önerdi; bu şubenin faaliyetleri su ve iklim güvenliği, çatışma önleme ve barış inşası, sürdürülebilir kalkınma ve yapay zekâ yönetimi gibi konulara odaklanabilir.

Böylece, Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in Japonya’ya yaptığı resmi ziyaret, bölgesel iş birliğinin ekonomik, kültürel ve uluslararası boyutlarını bir araya getirdi. Japonya ve Kazakistan, ittifaklarının yalnızca pragmatik çıkarlara değil, aynı zamanda sürdürülebilir ve adil bir gelecek inşa etme konusunda paylaşılan değerlere de dayandığını gösterdi.

Kıtayı boydan boya geçen bir köprü

Yoğunlaşan uluslararası ilişkiler bağlamında, Kazakistan, öncelikle jeo-ekonomik konumu ve ulaşım ve lojistik merkezi rolü nedeniyle Japonya için Asya’da önemli bir ortak olarak öne çıkmaktadır. Ülke, önemli Avrasya ticaret yollarının kesişim noktasında yer almakta ve Doğu Asya’yı Avrupa ve Orta Doğu’ya bağlayan transit koridorlarının geliştirilmesinde stratejik bir rol oynamaktadır. Bu durum, Japonya için, özellikle küresel istikrarsızlık ve alternatif rotalar bulma ihtiyacı karşısında, tedarikleri çeşitlendirme ve sürdürülebilir lojistik zincirleri oluşturma fırsatları yaratmaktadır.

Bu nedenle, ekonomik ve lojistik iş birliği Kazakistan’ı Japonya ile kıtasal Avrasya arasında doğal bir köprüye dönüştürürken, “Orta Asya-Japonya” formatı da çıkarları uyumlu hale getirmek ve bölgeye yeni bir kalkınma ivmesi kazandırabilecek uzun vadeli projeler başlatmak için bir araç haline geliyor. Bu bağlamda, ilk kez devlet liderleri düzeyinde düzenlenen zirve, tarafların iş birliğini kurumsallaştırma ve somut içerik kazandırma arzusunun mantıklı bir devamı niteliğindeydi.

Orta Asya-Japonya Diyaloğu’nun ilk zirvesinde konuşan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, Japonya’nın bölge ülkeleriyle mevcut ilişkilerinin, halklarımızın Büyük İpek Yolu ile birleştiği uzak geçmişe dayandığını belirtti. Orta Asya’nın transit ve lojistik potansiyeli, Güneşin Doğduğu Ülke için büyük fırsatlar sunmaya devam ediyor: Asya ve Avrupa arasındaki karayolu yük taşımacılığının %80’inden fazlası Kazakistan üzerinden geçiyor.

Devlet Başkanı, “Hazar Denizi Uluslararası Ulaşım Rotası’nın geliştirilmesi özellikle önemlidir. Japon Hükümeti’nin Hazar Denizi’ndeki Aktau limanında gümrük işlemlerinin iyileştirilmesine katılma kararını memnuniyetle karşılıyoruz. Japon şirketlerinin Orta Koridor boyunca demiryolu, liman, karayolu ve lojistik altyapısının geliştirilmesine gelecekteki katılımının faydalı olacağına inanıyoruz,” dedi.

Kassym-Jomart Tokayev’e göre Kazakistan, enerji geçişini birlikte ilerletmek, gıda ve su güvenliğini güçlendirmek, insani yardım ve turizm bağlarını geliştirmek için Japonya’yı stratejik bir ortak olarak görüyor. Ayrıca bu konuların daha geniş bir bölgesel bağlamda önemini de vurguladı.

Orta Asya-Japonya Zirvesi’nin ardından, tarafların iş birliğini derinleştirme taahhüdünü teyit eden Tokyo Deklarasyonu kabul edildi. Kazakistan bu formatın başkanlığını üstlenecek ve ülkenin bölgesel iş birliğinin kilit ortağı ve başlatıcısı olarak artan rolünü yansıtacak şekilde, bir sonraki zirvenin Kazakistan’da yapılmasına karar verildi.

Orta Asya-Japonya Diyaloğu, 2004 yılında Japonya Dışişleri Bakanlığı tarafından Tokyo ile Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan olmak üzere beş Orta Asya ülkesi arasında barış, istikrar, ekonomik kalkınma ve bölgeler arası işbirliği konularını görüşmek üzere bir platform olarak başlatılmıştır. O zamandan beri, stratejik çıkarları uyumlu hale getirmek ve pratik projeleri uygulamak için çok taraflı bir forum olarak işlev görmektedir.

Mevcut format, bu toplantıların siyasi statüsünü önemli ölçüde yükselterek en üst düzeyde düzenli devletlerarası diyaloğu güçlendirmiştir. Japonya örneğinde bu, Orta Asya ile sürdürülebilir, çok yönlü bir işbirliği mimarisi oluşturma arzusunu yansıtmaktadır.

“Bu adım, özellikle büyük güçlerin yer aldığı çok taraflı formatların artan faaliyetleri bağlamında dikkat çekiyor; Japonya, bölgedeki varlığını dengelemek için Orta Asya devletleriyle kolektif bir ortak olarak bağlarını güçlendirmeyi ve diğer dış aktörlere karşı koymayı hedefliyor. Format, ulaşım ve lojistik altyapısının geliştirilmesi, sürdürülebilir enerji, yatırım iş birliği ve dijitalleşme konularında ortak eylemlerin koordinasyonuna odaklanarak zirveyi sadece siyasi koordinasyon için değil, aynı zamanda daha derin bölgesel iş birliği için pratik bir ivme kazandıracak bir platform haline getiriyor,” diyor Ekonomik Araştırma Enstitüsü Dünya Ekonomisi Araştırma Merkezi’nde kıdemli uzman Gulim Sman.

Konuşmanın pratik içeriğinin, belirli ekonomik, altyapı, teknolojik ve iklim programlarının tartışılmasıyla genişlediğini belirtti. Bu, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesini ve Japon teknolojilerinin Kazakistan’ın yeşil projelerine entegrasyonunu içeriyor. Ayrıca yapay zeka, siber güvenlik ve dijital platformlarda iş birliği, Orta Asya’yı küresel pazarlara bağlayan ulaşım koridorları ve lojistik merkezlerinin geliştirilmesine yönelik ortak projeler ve karbon ayak izini azaltma ve iklim zorluklarına uyum sağlama programları da bu kapsamda yer alıyor.

“Platform, 20 yıllık tarihi boyunca, biri tarım alanında olmak üzere iki yönlü bir yol haritası eylem planı ve diğeri de ulaşım lojistiği alanında olmak üzere 12’den fazla nihai belge geliştirdi. Bu, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde çok daha sonra ortaya çıkan bölgesel entegrasyon ivmesi olmasa bile, bu etkileşim biçiminin benzersiz bir işbirliği biçimine yön verebilecek kapasitede olduğunu göstermektedir,” diyor Dünya Ekonomisi ve Politikası Enstitüsü uzmanı Lidiya Parkhomchik.

Dolayısıyla, 2019’dan beri tartışılan formatın temsiliyet statüsünün yükseltilmesi fikri bugün hayata geçiriliyor. Bu, bölgeye yönelik artan ilginin ve tarafların diyaloğa daha fazla siyasi ve pratik ağırlık kazandırma arzusunun açık ve anlamlı bir işaretidir.

Yulia Polonskaya