Elnur Memmedov: Azerbaycan petrolünün fiyatı düştü: Ne yapmalı

Azerbaycan’da petrol ve kondensat üretimi önümüzdeki yıllarda azalmaya devam edecek.

Hükümet kaynaklarından edindiğimiz bilgiye göre, bu eğilim en az 2029 yılına kadar devam edecek. 2029 yılında ise Abşeron Hazar sahasındaki kondensat üretiminin artmasıyla birlikte durumda kısmi bir iyileşme bekleniyor.

Üretimdeki düşüş, esas olarak 1990’ların sonlarından beri geliştirilmekte olan ana Azeri-Çırağ-Güneşli saha bloğunun doğal tükenmesinden kaynaklanmaktadır. 2010 yılında ülkedeki petrol ve kondensat üretimi 50,83 milyon tonla tarihi bir zirveye ulaşmış, bunun 43,61 milyon tonu ACG’den, kondensat ise Şahdeniz’den gelmiştir. Ancak 2024 yılına gelindiğinde, Abşeron ve Umid’den gelen kondensat da dahil olmak üzere toplam üretim 29,1 milyon tona gerilemiştir.

Üretimin 2025 yılında 28,5 milyon tona, 2026 yılında 27,64 milyon tona ve 2028 yılında 26,6 milyon tona gerilemesi öngörülüyor. Ancak Apşeron projesinin tam kapasiteye ulaşmasıyla birlikte üretimin ancak 2029 yılında 27,4 milyon tona yükselmesi bekleniyor.

2025 yılının ilk yarısında, bir önceki yıla göre %4,9 düşüşle 13,7 milyon ton petrol ve kondensat üretimi gerçekleştirildi. Bu miktarın 11,6 milyon tonu ihraç edilirken, yalnızca 2,1 milyon tonu iç tüketime ayrıldı ve bu miktar, ülkenin petrol ürünleri ihtiyacını karşılamaya yetmedi.

Sonuç olarak, Azerbaycan giderek artan bir şekilde ham petrol ithalatına yöneliyor. Ülke, 2024 yılında bir önceki yıla göre %5,3 artışla 1,87 milyon ton petrol satın alarak 1 milyar dolar değerinde ihracat gerçekleştirdi. 2025’in ilk yarısında ise ithalat 727.700 ton olarak gerçekleşti ve 351 milyon dolar değerinde gerçekleşti. Bunun 686.000 tonu Rusya’dan geldi. Rus petrolü en rekabetçi petrol oldu: Bir tonu yaklaşık 478 dolarken, Kazakistan’dan gelen petrolün ortalama fiyatı 542 dolardı.

Rus kaynaklarına göre, aynı dönemde Azerbaycan’a yapılan teslimatlar 1 milyon tonu aştı. Ancak istatistiklerdeki tutarsızlıklar genel tabloyu değiştirmiyor: Rus ham petrolü, Azerbaycan rafinerilerinin birincil kaynağı olmaya devam ediyor. Ancak durum giderek karmaşıklaşıyor: Moskova üzerindeki yaptırım baskısı yoğunlaşıyor ve Bakü muhtemelen alternatifler aramak zorunda kalacak. Bu da Kazakistan, Irak ve hatta Norveç’ten gelen daha pahalı petrolün payında artış anlamına geliyor. Dördüncü çeyrekte, bu teslimatlar SOCAR’ın Türkiye’deki rafinerisi STAR Rafinerisi’ndeki Rus ham petrolünün yerini kısmen alacak.

İthalat yapısındaki değişim, hem Bakü Petrol Rafinerisi’nde hem de ham petrolü ihracat ve iç ihtiyaçlar için işleyen STAR Petrol Rafinerisi’nde petrol ürünleri üretim maliyetinde artışa yol açacaktır. Rus petrolü en ucuz hammadde olmaya devam etmektedir ve ikamesi kaçınılmaz olarak nihai yakıt fiyatlarını etkileyecektir.

Azerbaycan’ın iç pazarına benzin, dizel ve jet yakıtı tedarik etmesinin yanı sıra, petrol ürünleri ihracat-ithalat dengesini de optimize etmesi gerekiyor. Ülke, 2024 yılında 14,44 milyar dolar değerinde 23,6 milyon ton petrol ihraç etti. Bu rakam, bir önceki yıla göre hacimde %9,4, gelirde ise %11,1 düşüşe işaret ediyor. Petrol ürünleri ihracatı ise 2023 yılına göre %40’ın üzerinde düşüşle 537.600 ton ve 335 milyon dolar değerinde gerçekleşti.

2025’in ilk dokuz ayında petrol ihracatı %3,5 düşüşle 17 milyon tona gerilerken, döviz gelirleri yaklaşık %19 azaldı. Petrol ürünleri sevkiyatları %9 artışla 503 bin tona ulaşsa da, küresel fiyatlardaki genel düşüşü ve petrol piyasası açığındaki azalmayı yansıtan ihracat gelirleri %6,7 azaldı.

Azerbaycan, sahalarının jeolojik yapısı nedeniyle, OPEC+ üyelerinin aksine üretim kapasitesini artırarak üretimdeki düşüşü telafi edememektedir. Bu koşullar altında hükümet, iç akaryakıt pazarına arz ihtiyacı ile petrol ve petrol ürünleri ihracatından döviz geliri elde etme ihtiyacını dengelemek zorunda kalmaktadır.

2026 yılında Azerbaycan’ın petrol ürünleri üretiminin yaklaşık 5,6 milyon tona ulaşması, bunun 2,3 milyon tonunun dizel yakıtı, 1,43 milyon tonunun çeşitli benzin ve yaklaşık 573.000 tonunun jet yakıtı olması öngörülmektedir. 2027 yılında ise üretimin 2,53 milyon tonu dizel yakıtı, 1,59 milyon tonu benzin ve 608.000 tonu jet yakıtı olmak üzere 6,09 milyon tona yükselmesi beklenmektedir.

Azerbaycan hükümeti petrol ithalatını artırmayı planlıyor ve Kazakistan ile nakliye tarifeleri üzerinde aktif olarak müzakere ediyor. Aynı zamanda Bakü, Rusya etrafındaki uluslararası durumun olası bir rahatlamasını ve bunun uygun fiyatlı ham petrol arzını istikrara kavuşturmasını umuyor.

Dolayısıyla, önümüzdeki yıllarda Azerbaycan’ın öncelikli görevi, ılımlı ama esnek, rasyonel bir yakıt dengesi sağlamak olacaktır. Mevcut durum bir bakıma semboliktir: İngilizce “sonbahar” kelimesi hem “güz” hem de “sonbahar” anlamına gelir; her iki metafor da ülkenin petrol döngüsünün mevcut durumunu doğru bir şekilde yansıtır. Ancak bugün Azerbaycan için en önemli şey, hidrokarbon sektörünün ihracat-ithalat dengesine olan bağımlılıktan kurtulmak ve petrolün ulusal ekonominin tek dayanağı olmaktan çıktığı sürdürülebilir bir kalkınma modeli oluşturmak için ekonomik çeşitlendirmeyi hızlandırmaktır.