Giorgi Menabde:Gürcü Rüyası’nın Rusya’dan AİHM Cezasını Ödemesini Talep Etmesi Beklenmiyor

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 14 Ekim’de Rusya’nın, 2008 Rus-Gürcü Savaşı’nın ardından Gürcistan ve Gürcü vatandaşlarına “sınırlama” nedeniyle 253 milyon avro (295 milyon dolar) tazminat ödemesine karar verdi ( AİHM , 14 Ekim ). Karara göre, Rusya’nın Ağustos 2008’de Gürcistan’ın eski özerk bölgesi Güney Osetya’yı işgal edip sözde “işgal hattı” boyunca serbest dolaşımı kısıtlamasının ardından topraklarına ve evlerine erişimini engellediği 23.000’den fazla Gürcüye Rusya tazminat ödeyecek.

Kararda, toplam 253 milyon avro (295 milyon dolar) tutarındaki tazminatın içerisinde, Moskova’nın işgal rejimi tarafından Gürcü dilinde eğitim alma hakkından mahrum bırakılan 4.000 etnik Gürcüye 20 milyon avro (23 milyon dolar) ve “sınırı yasadışı olarak geçmek” suçlamasıyla hukuka aykırı olarak gözaltına alınan en az 2.586 Gürcüye 5,17 milyon avro (6,02 milyon dolar) ödemesi emrediliyor ( AİHM , 14 Ekim ). Kremlin, karara uyması halinde, işgal rejiminin gözaltına alınmasının ardından işkence ve insanlık dışı muameleye maruz kalan 76 etnik Gürcüye 1,98 milyon avro (2,31 milyon dolar), Moskova’nın hukuka aykırı ve aşırı güç kullanımı nedeniyle en az 20 etnik Gürcüye 1,3 milyon avro (1,5 milyon dolar) ve en az 64 etnik Gürcünün hareket özgürlüğünün hukuka aykırı şekilde kısıtlanması nedeniyle 320 bin avro (372 bin 905 dolar) ödeyecek.

“Gürcistan – Rusya (IV)” davası ve mahkemenin nihai kararı, Rusya’yı Güney Osetya ve Abhazya’da işlenen suçlarla suçluyor, zira Moskova 2008’deki saldırısından bu yana bu bölgeler üzerinde “etkili kontrol” uyguluyor ( AİHM , 14 Ekim ). Gürcistan, AİHM’ye 21 Ağustos 2018’de başvuruda bulundu ve şikayetinde “Gürcü halkına yönelik yaygın zulüm”ün yanı sıra Tiflis’in kontrolü dışındaki ve idari sınır hatları boyunca yer alan bölgelerde “idari tutuklama, saldırı ve öldürme uygulamaları”ndan bahsetti ( AİHM , 31 Ağustos 2018). Dava ayrıca Gürcü vatandaşları Archil Tatunashvili, Giga Otkhozoria ve Davit Basharuli’nin işgal rejiminin temsilcileri tarafından öldürülmesiyle de ilgiliydi ( Netgazeti , 14 Ekim). Rusya, Avrupa Konseyi’nin “himayesinde” faaliyet gösteren AİHM’nin yargı yetkisini 2022’den beri tanımıyor ( Gazeta.ru , 9 Nisan 2024).

Mart 2022’de Avrupa Konseyi, Rusya’nın Ukrayna’yı tam kapsamlı işgali nedeniyle Rusya’yı sınır dışı etti. Strazburg Mahkemesi’nin kararını açıklamasının hemen ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in basın sekreteri Dmitriy Peskov’un Moskova’nın “bu karara uymayacağını” söylemesi Tiflis’te kimseyi şaşırtmadı ( RIA Novosti , 15 Ekim). Tazminat ödemenin Rusya-Gürcistan ilişkilerini iyileştirip iyileştiremeyeceği sorulduğunda Peskov, Rusya’nın Gürcistan ile ilişkilerini AİHM kararından ayrı tuttuğunu belirtti ( Radio Tavisupleba , 15 Ekim).

Tiflis’te uzmanlar ve siyasetçiler, kararın ardından Gürcü Rüyası’nın Rusya’dan tazminat talep edip etmeyeceğini merak ediyor. Rusya’nın öngörülebilir reddi göz önüne alındığında, mevcut Gürcistan hükümetinin kararı uygulamak için uluslararası hukuki “araçları” kullanmaya cesaret edip etmeyeceği belirsiz. Tiflis, Rusya’nın yurtdışındaki devlet varlıklarına el konulmasını veya Rusya’nın Ukrayna’yı tam kapsamlı işgalinin ardından Avrupa Birliği tarafından dondurulan yüz milyarlarca dolarlık varlıklardan tazminat talep edebilir, ancak bu hamlenin siyasi olasılığı hala belirsiz.

2012-2016 yılları arasında Gürcistan Uzlaşma ve Sivil Eşitlik Bakanı olarak görev yapan Paata Zakareishvili, Gürcistan hükümetinin tazminat talep etmeye cesaret edemeyeceğine inanıyor (Yazarın röportajı, 18 Ekim). Zakareishvili ayrıca, Tiflis’in Rusya’nın dondurulan varlıklarından pay talep etmeye çalışacağını da düşünmüyor (Yazarın röportajı, 18 Ekim). Ancak gelecekte, Strazburg Mahkemesi’nin “tarihi kararı” Gürcistan’ın yeni ve demokratik bir Rusya’dan tazminat almasına yardımcı olabilir. Zakareishvili şunları savunuyor:

Günümüzün Putin yönetimindeki Rusya’sı elbette hiçbir bedel ödemeyecek. Ancak demokratik bir Rusya ortaya çıkarsa, Strazburg Mahkemesi’nin kararını tamamlaması gerekecek… Mahkeme’nin kararı şimdilik yalnızca sembolik bir önem taşıyor. Ancak bu, özellikle Ukrayna’daki savaş bağlamında önemsiz değil (Yazarın röportajı, 18 Ekim). 

Zakareişvili, Gürcistan’ın teorik olarak Avrupa’da dondurulmuş Rus varlıklarından tazminat talep edebileceğini söyledi. “Ancak birincisi, hükümetimiz Moskova’yı bu ölçüde kışkırtmak istemeyecektir ve ikincisi, Avrupa’nın şu anda başka öncelikleri var: Ukrayna,” dedi (Yazarın röportajı, 18 Ekim). 

Gürcistan Adalet Bakanlığı, AİHM’nin 14 Ekim tarihli kararını “Gürcistan’ın Rusya’ya karşı kazandığı tarihi davaların mantıksal bir devamı” olarak değerlendiriyor ( 1tv.ge , 14 Ekim). 2019 yılında, “Sınırdışı Edilenler Davası” olarak bilinen “Gürcistan – Rusya (I)” davasında, Strazburg Mahkemesi, Rusya Federasyonu’nu 2006 yılında Rusya’dan etnik Gürcülerin toplu sınır dışı edilmesi nedeniyle yaklaşık 10 milyon avro (11 milyon dolar) ödemeye mahkum etti ( Radio Free Europe/Radio Liberty , 31 Ocak 2019). Gürcistan Adalet Bakanlığı ayrıca, Rusya Federasyonu’nun 2008 Rus-Gürcistan savaşı sırasında ve sonrasında Gürcü vatandaşlarına karşı işlenen toplu ihlaller nedeniyle yaklaşık 130 milyon avro (151 milyon dolar) ödemek zorunda bırakıldığı Gürcistan – Rusya (II) kararına da atıfta bulundu ( Info.imedi.ge , 14 Ekim). Bakanlık, ” Rusya Federasyonu artık Avrupa Konseyi üyesi olmasa da, bu kararlara uymakla yasal olarak yükümlüdür ve uymadığı her gün için para cezasına çarptırılacaktır” ( Info.imedi.ge , 14 Ekim) ifadesini kullandı. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Gürcistan’ın aktif katılımıyla kararların uygulanması için çalışmaktadır ( Radio Tavisupleba , 14 Ekim).

Gürcistan’ın iktidardaki Gürcü Rüyası Partisi, genel olarak Moskova’ya tamamen sadık bir çizgi izlemesine rağmen, uluslararası mahkemelerde Rusya’ya karşı hukuki anlaşmazlıklarını sürdürüyor. Muhalefet ve muhalif eğilimli uzmanlar, ülkenin üst düzey yönetiminin açıklamalarına dikkat çekiyor. Başbakan Irakli Kobakhidze, “Ağustos 2008 savaşının [eski] Cumhurbaşkanı [Mikheil] Saakaşvili tarafından başlatıldığını” defalarca belirtti ( Civil Georgia , 11 Ağustos). Gürcü Rüyası tarafından kurulan parlamento araştırma komisyonu da benzer bir sonuca ulaştı. Gazeteciler Kobakhidze’nin iddialarındaki çelişkiye dikkat çektiğinde, Saakaşvili’nin “savaşı başlattığını”, ancak Rusya’nın daha sonra işgal altındaki topraklarda suç işlediğini iddia etti ( Civil Georgia , 11 Ağustos).

Bağımsız uzmanlar, Gürcistan’ın uluslararası mahkemelere başvurmasının Gürcü Rüyası ile Kremlin arasındaki mevcut ilişkiyi “zayıflatmayacağına” inanıyor. Nation.ge’ye düzenli olarak katkıda bulunan David Avalishvili şunları söylüyor:

Devlet Başkanı Saakaşvili döneminde Moskova, Tiflis’e ekonomik ambargolar, sınır kapatmaları ve Gürcülerin sınır dışı edilmesiyle çok sert tepki vermişti… ancak şimdi Moskova, tüm bunların daha çok bir “ritüel”, “Gürcü Rüyası”nın ülke içinde siyasi çıkar sağlamak ve itibarını artırmak için kullandığı bir “oyun kuralı” olduğunu anlıyor. Gerçekte, [Gürcü Rüyası] Moskova’ya karşı çıkmıyor ve bu ritüellerin Rusya’yı ambargoları yeniden uygulamaya veya Gürcistan’ı sınırları kapatarak cezalandırmaya iteceğinden korkmuyor (Yazarın röportajı, 17 Ekim).

Avalishvili’ye göre, bu “oyun kuralları” altında hükümet, Kremlin’in Ukrayna’yı tam kapsamlı işgalini kınamayı reddetmek ve Ukrayna’yı desteklemeyi reddetmek gibi önemli konularda Moskova’ya sadık kaldığı için gerçek bir risk almıyor (Yazarın röportajı, 17 Ekim). Moskova’nın Ukrayna’ya karşı savaşı sona erdikten sonra Gürcistan’a yönelik politikasının ne olacağını kimse kesin olarak söyleyemez; bu durum, Rusya’nın diğer eski Sovyet devletlerine karşı toprak anlaşmazlıklarını yeniden gündeme getirmesine olanak tanır. Gürcü Rüyası Batı’dan uzaklaştıkça, Tiflis sonunda müttefiksiz bir Rus saldırganlığıyla karşı karşıya kalabilir.