Yunis Sharifli: Azerbaycan-Çin Halk Cumhuriyeti İşbirliği ve Orta Koridorun Stratejik Güçlendirilmesi

Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşı 2022’de başladığından beri Azerbaycan, çok çeşitli paydaşları dahil etmek ve Orta Koridor olarak bilinen Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Güzergahı boyunca transit rolünü güçlendirmek için proaktif bir diplomasi yürütmüştür (bkz. EDM, 8 Mayıs 2024 , 23 Nisan ). Bu çabanın kilit ortaklarından biri Çin Halk Cumhuriyeti’dir (ÇHC), çünkü Bakü Orta Koridor’u geliştirme ve bölgesel bir transit merkezi olarak konumunu sağlamlaştırma konusunda iş birliği yapmayı hedeflemektedir (bkz. EDM , 1 Mayıs). Bu büyüyen iş birliği yalnızca Azerbaycan tarafından yönlendirilmemektedir. ÇHC’nin de Bakü ile etkileşimini derinleştirmek için güçlü teşvikleri bulunmaktadır.

ÇHC’nin çıkarları büyük ölçüde Avrasya’nın jeopolitik dalgalanmalarından etkileniyor. İsrail-İran çatışması, İran üzerinden geçen ulaşım güzergahlarındaki belirsizliği artırırken, Rusya’ya yönelik yaptırımların genişlemesi, şirketleri Kuzey Koridoru’na güvenmekten caydırdı. Bu dinamikler, Azerbaycan’ın ÇHC için stratejik önemini daha da artırdı.

Hem kuzey hem de güney koridorlarındaki aksaklıkların ortasında Azerbaycan, ÇHC ile Avrupa arasında Orta Koridor üzerinden karayolu ticaretini kolaylaştırmak için yaptırımsız, dirençli ve istikrarlı bir ortam sunan kritik bir lojistik merkezi olarak ortaya çıkmıştır (bkz. EDM , 28 Ocak). Derinleşen işbirliğinin bir yansıması, Azerbaycan’ın ÇHC’den aldığı blok trenlerin artan sayısında görülebilir. 2024 yılında ülke, 36.000’den fazla yirmi fit eşdeğer ünite (TEU) taşıyan 287 blok treni elleçlemiştir. 2025 yılında, yalnızca Ocak ve Haziran ayları arasında 199 blok trenin gelmesiyle yükseliş eğilimi olmuştur ve projeksiyonlar, yıl sonuna kadar bu rakamın 400’ü aşacağını göstermektedir. Buna ek olarak Azerbaycan Demiryolları ve Çin Devlet Demiryolları Grubu, Orta Koridor’u Doğu ile Batı arasında yüksek kapasiteli bir arter haline getirmeyi hedefleyerek Bakü-Tiflis-Kars hattında yük taşımacılığını günde 10 trene çıkarma konusunda anlaştı ( AnewZ , 10 Temmuz; Caliber.az , 25 Temmuz).

Azerbaycan’ın ÇHC ile ulaştırma sektöründeki iş birliği iki temel faktöre dayanmaktadır. Birincisi, Orta Koridor boyunca daha fazla kargo çekmek ve operasyonel verimliliği artırarak Avrasya ulaştırma ağı içindeki önemini daha da artırmaktır. İkincisi ise, Pekin ile doğrudan ortaklık kurarak koridordaki lojistik darboğazları hafifletmektir.

İlk olarak, Azerbaycan, farklı bölgelerdeki büyük ÇHC limanlarıyla aktif olarak etkileşimde bulunmuştur. Önemli bir sonuç, Azerbaycan Demiryolları CJSC (ADY) ile Xi’an Serbest Ticaret Limanı İnşaatı ve İşletmesi (Xi’an Limanı) arasında imzalanan mutabakat zaptıdır. Ancak Çin kaynakları, anlaşmadaki Çinli ortağın ayrı ancak ilişkili bir kuruluş olan Xi’an Uluslararası Liman Grubu (西安国际港集团) olduğunu belirtmektedir. Anlaşma, demiryolu taşımacılığı ve transit alanında iş birliğini ana hatlarıyla belirlemenin yanı sıra, yıllık 20.000 TEU elleçleme kapasiteli bir konteyner sahasının açılmasını da mümkün kılmaktadır. Azerbaycan, Xi’an Limanı’nın işletme sistemine erişim sağlayarak, ÇHC’nin iç ulaşım merkezi ile Orta Koridor arasında daha doğrudan ve entegre bir bağlantı kurmuştur ( News.az , 11 Temmuz).

Azerbaycan, lojistik ağını ÇHC-Avrupa demiryolu trafiğinin merkezi bir merkezi olan Xi’an’a bağlayarak, kendisini yalnızca bir transit ülke olarak değil, aynı zamanda ÇHC’nin daha geniş bağlantı gündeminde stratejik bir ortak olarak konumlandırıyor. Bu entegrasyon, işlem maliyetlerini düşürüyor, öngörülebilirliği artırıyor ve Orta Koridor’u alternatif rotalara karşı daha rekabetçi hale getiriyor. Uzun vadede, ÇHC lojistik ve üretim şirketlerinden daha fazla yatırım çekerek Azerbaycan’ı ÇHC’nin Avrasya ulaşım stratejisine daha da entegre edebilir.

Azerbaycan, Xi’an’ın yanı sıra diğer önemli ÇHC limanlarıyla da iş birliğini genişletti. Qingdao Limanı ile bir sözleşme imzaladı ve Lianyungang-Bakü güzergahı boyunca düzenli bir demiryolu hizmeti kurmak için görüşmelerde bulunuyor. Bu stratejik çeşitlendirme çabası tesadüf değil. Xi’an, iç ÇHC kargoları için önemli bir konsolidasyon merkezi işlevi görürken, Qingdao ve Lianyungang, doğrudan deniz erişimi olan dünyanın en büyük deniz limanları arasında yer alıyor ( Azernews , 17 Nisan 2024; Caspian News , 14 Ocak).

Bu sistemlerin dahil edilmesi, Azerbaycan’ın yalnızca ÇHC ihracatını değil, aynı zamanda Güney Kore, Japonya ve diğer Güneydoğu Asya ekonomilerinden gelen deniz akışlarını da kapsayan çok daha geniş bir kargo tabanına erişmesine olanak tanıyor. Azerbaycan, bu deniz geçiş noktalarını entegre ederek, Orta Koridor’u Avrupa’ya giden Doğu Asya malları için rekabetçi bir kara-deniz alternatifi olarak konumlandırmayı ve Süveyş Kanalı’ndan geçen daha uzun deniz yoluna kıyasla daha hızlı ve daha dayanıklı bir seçenek sunmayı hedefliyor.

Azerbaycan, lojistik zorlukları hafifletmek için ÇHC ile iş birliğini de derinleştirdi. Bunun önemli bir örneği, Azerbaycan, Kazakistan ve ÇHC arasında Alat Limanı’nda intermodal bir kargo terminali kurulması için imzalanan üçlü anlaşmadır. Yeni terminal, demiryolu ve feribot seferlerini senkronize ederek, aktarma darboğazları, zamanlama çakışmaları ve operasyonel devir teslimlerden kaynaklanan gecikmeleri doğrudan azaltacaktır. Bu projenin, Orta Koridor’u daha hızlı, daha güvenilir ve daha uygun maliyetli hale getirerek konteyner trafiğini artırması bekleniyor (bkz. EDM, 12 Ağustos 2021 , 23 Nisan ; The Times of Central Asia , 12 Kasım 2024).

Buna paralel olarak Azerbaycan, Çin’in önde gelen demiryolu üreticisi CRRC ile yedi yeni lokomotif ve yedek parça tedarik etmek üzere stratejik bir anlaşma imzalayarak iç demiryolu ağındaki kapasite kısıtlamalarını ele alıyor. İkinci aşama, bu satın almayı 14 ek ana hat lokomotifi ile genişletecek. Bu yatırım, koridorun büyümesinin yarattığı artan yük hacimlerini karşılayacak yeterli çekiş gücünü garanti ediyor. Yeni lokomotifler, Azerbaycan’ın kapasitesini yalnızca Orta Koridor’un Doğu-Batı ekseninde değil, aynı zamanda Kuzey-Güney ulaşım güzergahında da güçlendirecek ( Report News Agency , 29 Nisan).

Azerbaycan’ın ÇHC ile çok yönlü iş birliği yaklaşımı, Orta Koridor’un uzun vadeli verimliliğini ve kapasitesini optimize ederken, Doğu-Batı ticaretinde kilit bir geçiş ülkesi konumunu güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Son gelişmeler, özellikle daha geniş kapsamlı bölgesel diplomatik değişimler ışığında, bu iş birliğinin daha da derinleşme olasılığını göstermektedir.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 8 Ağustos’ta Amerika Birleşik Devletleri ile yeni stratejik anlaşmalar imzaladılar ve ardından her iki ülkeyi de on yıllardır süren anlaşmazlıklarını barışçıl bir şekilde çözmeye kararlı kılan ortak bir bildiri yayınladılar (bkz. EDM , 12 Ağustos; bkz . Stratejik Anlık Görüntü , 13 Ağustos). Bu anlaşmanın temel unsurlarından biri, sınırların karşılıklı olarak tanınması ve Azerbaycan’ı güney Ermenistan üzerinden Nahçıvan’a bağlayan yeni bir transit koridorunun oluşturulmasıdır ( Azernews , 14 Ağustos).

Trump Uluslararası Barış ve Refah Rotası (TRIPP) olarak adlandırılan bu proje, 99 yıllık bir süre boyunca ABD destekli bir konsorsiyum tarafından yönetilecek. Batıda Türkiye’den doğuda Hazar Denizi’ne uzanan TRIPP, mevcut Gürcistan rotasını tamamlayan ek bir Güney Kafkasya transit hattı sunuyor (bkz. EDM, 3 , 8 Eylül ). Rotaların çeşitlendirilmesi, jeopolitik riski azalttığı ve tedarik zincirlerinin dayanıklılığını artırdığı için ÇHC’nin çıkarlarıyla yakından örtüşüyor ( Azernews , 14 Ağustos).

Azerbaycan için TRIPP, demiryolu ve liman altyapısı için ÇHC yatırımı ve teknolojik uzmanlığı çekmek için yeni fırsatlar sunarak, daha çeşitli kargo akışlarını yönetmesini sağlıyor. ÇHC açısından ise, lojistik esnekliğini güçlendiriyor ve Orta Koridor’un Rusya’dan geçen Kuzey Koridoru’na alternatif olarak cazibesini artırıyor. Ayrıca, ÇHC’nin ABD ve müttefik donanmaları tarafından denetlenen deniz ticaret ağlarından kaçınmasına yardımcı olmak için transit bağlantılarını geliştiriyor (bkz. China Brief , 21 Haziran 2024).

Kargo büyümesi ve lojistik verimlilik, Azerbaycan-ÇHC ulaştırma iş birliğinin temel itici güçleri olmaya devam ederken, gelişen jeopolitik ortam, ortaklıklarını daha da güçlendirebilir. Azerbaycan, yeni transit güzergahları ekleyerek merkez konumunu pekiştirmekle kalmıyor, aynı zamanda Güney Kafkasya’yı küresel lojistik zincirlerine daha da entegre ediyor; ÇHC’nin merkezi bir rol oynayacağı bir noktada.