Irakli Machaidze: Ermenistan’da yapay zeka gelişiminin ulusal güvenlik boyutu

Ermenistan, egemenliğin sağlanmasında temel dayanak olarak askeri gücün yerini ekonomik gücün alması amacıyla ulusal güvenlik temelini yeniden değerlendiriyor.

Başbakan Nikol Paşinyan, Ermenistan’ın güvenlik mimarisinin yeniden yapılandırılmasının önde gelen savunucularından biri. Eylül ayında güvenlik konularına odaklanan bir konferansta, “Ordu güvenliğinizin birincil aracı olduğunda, hiç güvenliğiniz olmadığını söyleyebilirsiniz,” dedi . “Ordu, güvenlik sistemindeki son araç olmalıdır. Ve önünde ne kadar çok araç varsa o kadar iyidir.”

Paşinyan, güçlü bir ekonomiyi ulusal güvenlik araç setinin en güçlü aracı haline getirmek istiyor. Ermenistan’da bölgenin ilk yapay zeka merkezini kurmayı amaçlayan 500 milyon dolarlık plan, Paşinyan’ın stratejisini vurguluyor. Girişim, Kasım ayında ABD düzenleyicilerinin gelişmiş Nvidia Blackwell GPU’larının transferini onaylamasıyla önemli bir adım attı .

Ermeni diasporasının çok zengin bir üyesinin finanse ettiği anlaşılan bir girişim olan Firebird’ün liderliğindeki proje , Ermenistan hükümeti tarafından destekleniyor.

İşletme modeli, Erivan’a bölgedeki gelecekteki yapay zeka yeteneklerinin nasıl gelişeceği konusunda önemli bir pay sağlıyor. Bu, yapay zekanın sağlık, finans ve ulusal güvenlik gibi hassas sektörlere daha fazla nüfuz etmesiyle önem kazanıyor. Yapay zeka, GPU çiftliklerinin jeneratörlerle karşılaştırıldığı 21. yüzyıl elektrik versiyonu olarak tanımlanıyor: Ermeni yetkililer ve uzmanlar, bu alanda büyük bir liderlik kurmanın derin bir güvenlik duygusu yaratacağına inanıyor.

APRI Ermenistan’da savunma analisti ve araştırma görevlisi olan Leonid Nersisyan, “Ermenistan daha önce ABD’den bu tür malları [GPU yongaları] ithal edemiyordu ve şimdi çok ilginç bir dinamikle karşı karşıyayız,” dedi. Yapay zeka yeteneklerini geliştirmek, “Ermenistan’ı 2020’den sonra olduğu gibi zayıf bir konumda olmaktan koruyor.”

Nersisyan, Ermenistan’ın İkinci Karabağ Savaşı’nın ilk aşamasında Azerbaycan’a karşı ezici bir yenilgi yaşadığı yıla atıfta bulunuyordu. Ermeni ordusu, küresel savaş tarihinde ilk kez insansız hava araçlarını büyük bir etkiyle kullanan gelişmiş Azerbaycan kuvvetleri karşısında hiçbir rakip tanımadı.

Yapay zekâya geçiş sürecinde Ermenistan, matematik ve mühendislik gibi alanlardaki güçlü eğitim geleneğinden yararlanmaya çalışıyor. Ülke ayrıca diaspora uzmanlığından da yararlanmaya çalışıyor. Bugün Nvidia, Cisco, Adobe, Synopsys ve daha birçok küresel firmanın Erivan’da faaliyetleri bulunuyor.

Sınırlı doğal kaynaklara sahip olan ülkedeki yatırımcılar ve eğitimciler, büyüme ve küresel entegrasyonun itici gücü olarak giderek daha fazla teknolojiye yöneliyor ve yerel kar amacı gütmeyen Bootcamps’e göre sektörde artık yıllık toplam cirosu 2 milyar doları aşan 1.200’den fazla teknoloji şirketi bulunuyor .

Nersisyan, “Ekonominiz ne kadar büyükse, silahlı kuvvetlerinize o kadar fazla yatırım yapabilirsiniz,” dedi. “[Nvidia anlaşması] aslında başka anlaşmaların da kapısını açıyor, bu nedenle yerel şirketler ürünlerinde daha gelişmiş Amerikan teknolojisine sahip olmak isteyebilir ve bu, savunma teknolojilerine de bazı uzantılar sağlayabilir.”

Ermenistan, yapay zeka alanına körü körüne girmediğinin sinyalini veriyor; yetkililer çeşitli uluslararası oyuncularla ortaklıklar peşinde. Planlanan veri merkezi için Nvidia yongalarının yanı sıra, ülke stratejik ortaklıkları çerçevesinde Çin ile yapay zeka ve inovasyon iş birliğini araştırıyor . 2025’in başlarında, Yüksek Teknoloji Sanayi Bakanlığı , Avrupa’nın ABD ve Çin yapay zeka devlerine karşı tek ciddi rakibi olan Fransız Mistral AI ile de bir anlaşma imzaladı .

Bu arada, SpaceX’in Starlink’i bu yılın başlarında Ermenistan’da hizmetlerini başlattı . Azerbaycan ile yaşanan çatışmaların iletişim hatlarını defalarca hedef aldığı bir bölgede, uydu interneti yalnızca bir kolaylık değil, aynı zamanda bir dayanıklılıktır.

Yapay zekânın Ermenistan’ın savunma kabiliyetlerine büyük katkı sağlayabileceği düşünülse de, bölgedeki gözlemciler genel olarak Ermenistan’ın ulusal çıkarlarının, uzun süredir düşman olan Azerbaycan ile stratejik eşitlik sağlamaya çalışarak Karabağ’ı geri alma umuduyla değil, ticaret imkânlarını geliştirmeye odaklanmasıyla daha iyi sağlanacağı konusunda hemfikir.

Güvenlik ve Kalkınma Politikaları Enstitüsü Direktörü Svante E. Cornell, Eurasianet’e yaptığı açıklamada, “Ermenistan, kendisi ile Azerbaycan arasındaki büyük kapasite farkını telafi edebilecek durumda değil. Bu durum sadece tek başına ele alınmamalı, zira Azerbaycan pratikte Türk ordusunun teknolojik imkânlarına da erişebiliyor.” dedi.

Ağustos ayında Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan geçici barış anlaşması göz önüne alındığında, Cornell, Rusya’nın artık Ermenistan’ın başlıca güvenlik tehdidi olduğunu belirtti. Cornell, “En iyi hareket tarzı, Ermenistan ekonomisini güçlendirecek ve Rusya’nın ülkedeki sürekli nüfuzuna karşı bağımsızlığını güçlendirme yeteneğini artıracak ticaret yollarının hızla açılması için çalışmaktır” dedi.

Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki mevcut stratejik denge göz önüne alındığında, yapay zekanın savunma alanında oyun değiştirici bir rol oynaması pek olası görünmüyor.

Berlin merkezli Carnegie Russia Avrasya Merkezi’nde yerleşik olmayan akademisyen Zaur Şiriyev, “Azerbaycan’ın avantajı, insansız hava araçlarına, hassas silahlara yıllardır yaptığı yatırımlardan ve Türkiye ve İsrail ile yakın iş birliğinden kaynaklanıyor,” dedi. “Gelişmiş çipler kendi başlarına silaha dönüşmüyor ve tedarik, eğitim, ittifaklar veya daha geniş stratejik ortamın yerini almıyor.”

“Yeni [yapay zeka destekli] altyapının yardımcı olabileceği alan sivillerin dayanıklılığıdır. Siber güvenliği iyileştirebilir, kritik altyapıların korunmasını güçlendirebilir ve daha verimli kamu hizmetlerini destekleyebilir,” diye devam etti Shiriyev. “Bu faydalar genel istikrara katkıda bulunur, ancak askeri güçteki değişikliklerle karıştırılmamalıdır.”

Irakli Machaidze, Güney Kafkasya’yı konu alan yazılar yazan bir yazardır.