Alexander Karavaev: Rusya ve Azerbaycan artık aynı yolda değil mi?

Kuzey-Güney uluslararası ulaşım koridorunun önemli bir bölümü olan Reşt-Astara demiryolu hattının inşası fiili uygulama aşamasına giriyor.

İranlı yetkililer, bu güzergahta inşaat çalışmalarının başlaması için gerekli olan 34 kilometrelik demiryolu bölümünün satın alındığını duyurdu. Bu olay, Rusya, İran ve Hindistan’ı birbirine bağlayan multimodal güzergahın en önemli unsurlarından birinin ilerlemesini simgeliyor.

Bununla birlikte, Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru’nun batı kesiminin geleceği ve Rusya ile İran arasında ekonomik işbirliğinin geliştirilmesine yönelik diğer projelerin, özellikle de doğalgaz boru hattının inşasının hayata geçirilmesi, doğrudan Rusya-Azerbaycan ilişkilerinin durumuna bağlıdır. Azerbaycan, Güney Kafkasya’dan geçen güzergahların sürdürülebilirliğinin sağlanmasında kilit rol oynamaktadır.

Yayımlanan verilere göre, Rusya ile Azerbaycan arasındaki ticaret hacmi Ocak-Ağustos 2025 döneminde %13,5 artarak 3,34 milyar dolara ulaştı . Azerbaycan’ın Rusya’ya ihracatı %6,7 artarak 818 milyon dolara, Rusya’nın Azerbaycan’a ithalatı ise yaklaşık %16 artarak 2,5 milyar dolara ulaştı. İki ülke arasındaki siyasi ilişkilerdeki belirgin zorluklara rağmen, bu rakamlar Azerbaycan ile Rusya arasındaki aktif ekonomik bağların sürdüğünü göstermektedir.

Aynı zamanda şu soru ortaya çıkıyor: İkili gündemin kilit alanlarında siyasi ve ticari iş birliğinin sistematik olarak zayıflaması ortamında dış ekonomik faaliyetleri artırmak mümkün müdür? Bu bağlamda, Rusya-Azerbaycan ilişkilerindeki mevcut krize ilişkin mevcut yorumların incelenmesi gerekmektedir.

Kriz, esas olarak her iki tarafın dış politika baskısı altındaki taktiksel tercihlerini yansıtmaktadır. Rusya ve Azerbaycan arasındaki ilişkiler 2025 yılına kadar neredeyse standart bir modele göre gelişmişti. Ancak mevcut jeopolitik yapıda, Moskova ve Bakü arasında en üst düzey siyasi düzeyde bir soğuma yaşanmıştır.

İşbirliğindeki ton değişikliğinin resmi bahanesi, bazı uzmanlara göre yeni bir formata geçişi hızlandıran AZAL uçak kazasıydı. Bakü için ilişkilerdeki bu duraklama, on yıldan uzun süredir askıya alınmış olan Washington ile stratejik diyaloğu yeniden başlatmak için fırsatlar sunuyor. Bu mantığa göre, Azerbaycan-Rusya ilişkilerindeki kriz, belirli alanların yeniden biçimlendirilmesiyle birlikte gelse de, ekonomik bağların terk edilmesi anlamına gelmiyor. Ticaret akışları sürdürülüyor, ancak elit düzeydekiler de dahil olmak üzere siyasi temaslar geçici olarak “yavaş çekim diyalog” moduna geçiriliyor. Bu senaryoda, kriz, önceki koordinasyon düzeyinin yeniden sağlanabileceği zorunlu ancak tamamen kontrol edilebilir bir aşama olarak görülüyor. Bu yaklaşım, geçici maliyetler varsayıyor, ancak ikili iş birliğinin stratejik değerini sorgulamıyor.

Azerbaycan, çok vektörlü bir yaklaşımı vurgulayarak ve çeşitli ortaklarla (Türkiye, AB ülkeleri, Çin ve ABD) etkileşim yoğunluğunu aynı seviyeye getirerek Moskova’nın etkisinden kurtulmaya çalışıyor.

Rusya’nın uçak kazasından dolayı özür dilemesi ve olası tazminat ödemesi, Bakü’nün temel ilkelerini değiştirmeyecektir. Azerbaycan, artan egemenliği bağlamında, güvenlik, enerji ve ticaret gibi alanlar da dahil olmak üzere Rusya’ya olan bağımlılığını en aza indirmeye çalışmaktadır. Enerji ticaretinden paralel ithalata kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan gayri resmi “elit diyalog” başta olmak üzere yerleşik etkileşim mekanizmaları ortadan kaldırılmaktadır. İnsani gündem de yeniden değerlendirilmektedir.

Rus tarafında da benzer bir süreç gözlemleniyor. İkili gündemdeki rollerin açıkça yeniden dağıtıldığı ve Bakü’nün tepkisine bakılmaksızın, önceki etkileşim mekanizmalarının bazılarının reddedildiği görülüyor.

Rusya-Azerbaycan ilişkilerindeki dönüşümün derinliğini ve yönünü değerlendirmemize yardımcı olacak bir dizi yeni karara, diplomatik adıma ve ekonomik sinyale tanık olacağımız açıktır.