Alexander Thompson: Trump, Orta Asya’yı ziyaret eden ilk ABD başkanı olabilir mi?

Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev bu konuda ısrarcıydı ve Trump, 7 Eylül’de Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev’i övmüş ve kısa bir süreliğine ziyaret fikrini ortaya atmıştı.

Trump, ABD Açık tenis turnuvasına katılmak üzere Beyaz Saray’dan ayrılırken, bir Kazak muhabir ona Kazakistan’ı ziyaret edip etmeyeceğini sordu. Trump, “Olabilir. Onunla harika bir sohbet ettim. Ona ‘merhaba’ deyin. O iyi bir adam.” diye yanıtladı.

Tokayev ile Trump arasında yakın zamanda gerçekleşen telefon görüşmesine dair resmi bir açıklamanın olmaması nedeniyle, bu doğaçlama açıklamanın gerçekten olası bir Orta Asya gezisine işaret edip etmediği henüz belli değil. 

Trump’ın cevabında Tokayev’in adını veya Kazakistan’ı söylememesi dikkat çekici; ancak 5 Eylül’de Mirziyoyev ile bir telefon görüşmesi yapmış olması, Trump’ın iki lideri karıştırmış olabileceği veya birkaç metre ötede kalkışa hazırlanan Marine One uçağının gürültüsü yüzünden bağırarak sorulan soruyu net bir şekilde duymamış olabileceği ihtimalini gündeme getiriyor.

Özbekistan Cumhurbaşkanlığı Ofisi’nden yapılan  açıklamaya göre Mirziyoyev, 5 Eylül’deki görüşmede Trump’a “uygun bir zamanda” Özbekistan’ı ziyaret etme daveti gönderdi  .

Washington’daki kaynaklar, Eurasianet’e 9 Eylül itibarıyla Orta Asya ziyaretine ilişkin henüz kesin bir karar alınmadığını söyledi. Kazakistan Cumhurbaşkanlığı makamı ise yorum talebine henüz yanıt vermedi.

Özbekistan, Trump’ın ikinci döneminde Beyaz Saray’ı kazanmaya en istekli Orta Asya ülkesi olduğunu kanıtladı ve Mirziyoyev’in son teklifi, Trump’ın göreve dönmesinden bu yana Özbek yetkililerin yaptığı diğer resmi davetleri hatırlatıyor.

Özbekistan Dışişleri Bakanı Bakhtiyor Saidov başkanlığındaki bir Özbek heyeti, Nisan ayında Beyaz Saray’a resmi bir davet iletti ve ABD’nin Özbekistan Büyükelçisi Jonathan Henick, Özbek gazetecilere yaptığı açıklamada, davetin olumlu karşılandığını  söyledi .

Özbekistan, en son 7 Eylül’de olmak üzere, Amerika Birleşik Devletleri’nden Orta Asyalı göçmenlerin çok sayıda sınır dışı uçuşunu kolaylaştırdı  ve Trump’ın başlıca öncelikleri olan önemli kritik mineral yataklarını tanıtmaya istekli oldu. Konuk Özbek heyeti,  Nisan ayında ABD şirketleriyle çeşitli mineral anlaşmaları imzaladı ve Trump ile Mirziyoyev, 5 Eylül’de telefonda kritik minerallerin yanı sıra diğer iş bağlantılarını da görüştü.

Mirziyoyev, Trump’ın ilk döneminde 2018 yılında Beyaz Saray’a resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş ve Trump, Özbek mevkidaşını “son derece saygın bir adam” olarak övmüştü.

Trump’ın açıklamaları Kazakistan’da büyük yankı uyandırdı. Bazı medya kuruluşları, başkanın sözlerinin, aslında söylediklerinden çok daha fazlasını yorumladı. Bazı çevirilerde ise söylenenlerin daha da belirginleştiği görülüyor.

Özbekistan gibi Kazakistan da Amerika Birleşik Devletleri ile daha güçlü ekonomik bağlar geliştirmek istiyor. Trump’ın Kazak ihracatına, Orta Asya’nın geri kalanına uyguladığı %10’luk verginin çok üzerinde, %25 oranında gümrük vergisi uygulama kararı, Astana’yı başlangıçta şaşırttı. Ancak mevcut ticaret hacminin büyük kısmı, petrol de dahil olmak üzere gümrük vergilerinden muaf mal ve emtiaları kapsıyor. Yine de Kazak yetkililer, Jackson-Vanik Anlaşması’nın Orta Asya devletine uyguladığı ticaret kısıtlamalarının  ABD Kongresi tarafından kalıcı olarak kaldırılmamış olmasından rahatsız.

Tokayev, Temmuz ayında gönderdiği bir mektupta ülkesinin gümrük vergileri ve diğer önemli konuları görüşmeye hazır olduğunu belirtmişti. Ancak henüz bir gelişme olmadı ve iki lider, Tokayev’in Aralık 2024’te seçilmiş cumhurbaşkanıyla görüşmesinden bu yana kamuoyuna açıklanmış bir görüşme gerçekleştirmedi.

Orta Asya, ABD başkanlarının dünyada hiç ziyaret etmediği tek bölgedir.

Başkan yardımcıları Al Gore ve Dick Cheney, Orta Asya’yı ziyaret eden en üst düzey ABD yetkilileridir. Cheney, Mayıs 2006’da Astana’yı, Gore ise Aralık 1993’te Bişkek ve Almatı’yı ziyaret etti.

Ancak Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasından bu yana Rex Tillerson hariç her ABD dışişleri bakanı görev süresi boyunca en az bir kez bölgeyi ziyaret etti; bölgeyi ziyaret eden son kişi ise 2023 kışında Kazakistan ve Özbekistan’da duraklayan Antony Blinken oldu.

Trump eğer ziyaret ederse, Orta Asya’ya giden ve bölgenin doğal kaynaklarına ve Avrupa, Ortadoğu, Rusya ve Çin arasındaki stratejik konumuna göz diken giderek artan sayıda Batılı liderin izinden gidecek.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, uranyum konusunu gündeminin en üst sıralarına taşıyarak 2023 yılında Özbekistan ve Kazakistan’ı ziyaret etti. Almanya Başbakanı Olaf Scholz da Eylül 2024’te doğal gaz kaynakları arayışıyla aynı rotayı izledi. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve İtalya Başbakanı Giorgia Meloni de bu yıl aynı rotayı izleyerek kritik mineraller için anlaşmalar imzaladı ve Orta Koridor’u inşa etmeyi gündemlerinin en üst sıralarına taşıdı.