Kazak para birimi tenge’nin değeri son iki haftada düştü ve tatil sezonunda vatandaşların güvenini sarstı. Kazakistan’ın önde gelen ithalat kaynağı olan Rusya, döviz kuru sıkıntılarının başlıca nedeni gibi görünüyor.
Tenge, 4 Aralık’ta ABD dolarına karşı 522’ye ulaştı. Geçtiğimiz hafta, sadece bir düşüş daha yaşamak için hafifçe toparlandı ve 11 Aralık’ta 1 ABD dolarına karşı 521’den işlem gördü . Tenge’nin değerinin sadece 10 günde yüzde 10’a kadar düşmesi, Kazakistan’daki sosyal medyayı alevlendirdi.
“Yakında paramız şekere dönüşecek” diye endişelendi posterlerden biri.
Para biriminin değer kaybı, Kazakistan’ın çoğunu Rusya’dan ithal ettiği gıda maddeleri ve tüketim malları üzerinde zaten enflasyonist baskı yaratıyor. Almatı ve diğer yerlerdeki mağazalar fiyatları artırdı.
Yetkililerin güvenilirliği birçok vatandaşın gözünde zedelendi. Ekim ayına kadar, Ulusal Ekonomi Bakan Yardımcısı Arman Kasenov gibi üst düzey hükümet yetkilileri, ticaret dengesinin iyileşmesine atıfta bulunarak tenge’nin gücünü övüyorlardı.
“Bu yılki ihracat geçen yıldan çok daha yüksek. İthalat düştü. Bugün daha sağlıklı bir ticaret dengemiz var. Bu nedenle, şu anda devalüasyon için hiçbir nedenimiz yok,” Kasenov Kazak senatosu duruşmasında ifade verdi .
Kazakistan Ulusal Bankası, 28 Kasım tarihli açıklamasında , para biriminin ani düşüşünü “bir dizi dış temel faktöre” bağladı. Açıklamada, özellikle Kazakistan’ın döviz kuru sıkıntılarının, rublenin sert düşüşüyle başa çıkmakta zorlanan derinden sıkıntılı Rus ekonomisiyle bağlantılı olduğu belirtildi. Tenge’nin düşüşü , ABD’nin yeni bir yaptırım dalgasının duyurulmasının ardından rublenin iki yıldan uzun süredir en düşük seviyesine ulaştığı haberiyle aynı zamana denk geldi.
Çin, son dönemde toplam ciro bazında Kazakistan’ın en büyük ticaret ortağı olarak Rusya’yı geride bırakmış olsa da, resmi hükümet istatistiklerine göre, 2024’ün ilk sekiz ayında Kazakistan’ın ithalatında Rusya , yaklaşık yüzde 30’luk payla ilk sırada yer aldı.
Banka ayrıca tenge’nin düşüşünün nedeni olarak ABD dolarının güçlenmesini gösterdi ve “güçlü doların geleneksel olarak ham maddeler için olumsuz bir faktör olduğunu” belirtti. Döviz piyasalarını etkileyen diğer faktörler “kötüleşen jeopolitik durum” ve enerji piyasalarındaki fiyat oynaklığıydı. Kazakistan’ın başlıca ihracatı petrol ve gaz da dahil olmak üzere ham maddelerdir.
Mevcut koşulların daha fazla döviz oynaklığına neden olan “spekülatif baskı” uygulama potansiyeline sahip olduğunu belirten Merkez Bankası, “İstikrarsızlaştırıcı dalgalanmaların önlenmesi, tenge döviz kurunun aşırı oynaklığının yumuşatılması ve döviz arzının sağlanması amacıyla Merkez Bankası döviz müdahaleleri gerçekleştirmektedir” ifadelerini kullandı.
Kasım ayı sonlarında, Ulusal Banka , eyaletin stratejik “kumbarası” olan Ulusal Fon’dan 1 milyar dolardan fazla değerinde varlık sattı . Aralık ayında tenge’nin korunması için 900 milyon dolar daha harcanması planlanıyor. Enflasyonla mücadele etmek için banka ayrıca baz oranını bir yüzde puanı artırarak yüzde 15,25’e çıkardı.
Analistler, tengeyi desteklemek için Ulusal Fon’a olan mevcut, ağır bağımlılığın ülkenin orta vadedeki ekonomik dayanıklılığını zayıflatacağından endişe duyuyor. Ekim ayında, Uluslararası Para Fonu, Astana’yı Ulusal Fon’un sosyal ve ekonomik altyapı projelerini finanse etme yeteneğini korumak ve gelecekteki beklenmedik ekonomik şoklara karşı koruma sağlamak amacıyla daha net mali politika yönergeleri oluşturmaya çağırdı .
Kasım ayının sonunda, Merkez Bankası 2025’teki enflasyon tahmin aralığını önceki %5,5-7,5’ten %6,5-8,5’e yükseltti. Ancak, fiyatlardaki gerçek artış, genellikle blog yazarları tarafından yapılan mağaza ve pazarlardaki fiyat karşılaştırmalarıyla doğrulanan resmi enflasyon göstergelerinden çok daha yüksektir.
Hükümet gelirinin önemli bir kaynağı enerji şirketleri tarafından ödenen vergilerdir. Kazakistan’daki bu tür kuruluşlar vergilerini dolar olarak öderler. Buna göre, tenge’nin düşüşünün şimdilik devlet bütçesinde büyük bir delik yaratması beklenmiyor.
Yine de, ekonomik gözlemciler yakın vadeden endişe duyuyor. Almatı merkezli bir özel sermaye şirketi olan Visor Kazakhstan’ın yönetici ortağı Almas Chukin, Eurasianet’e yatırımcıların ülkeden para çekmeye başladığını söyledi. Ayrıca, temel faiz oranında ve kredi maliyetinde artış olsa bile, insanlar kredi kullanmaya devam ediyor ve bu da kaçınılmaz olarak fiyatlarda artışa yol açıyor.
Chukin, tenge’nin temel unsurlarının “güçlü baskı altında” olduğunu söyledi.
Kamu Politikaları Araştırma Merkezi Müdürü Meruert Makhmutova, Eurasianet’e yaptığı açıklamada, rublenin ABD doları ve tenge karşısında zayıflamasının, Kazak pazarının Rus gıda ve mallarıyla dolmasına yol açabileceğini, bunun da yerel üreticilerin rekabet gücüne zarar vererek yerel ekonominin gücünü zayıflatabileceğini söyledi.
Almaz Kumenov
