Suade Nazarova: Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantısı

7. bugün Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te düzenlenen Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantısına Azerbaycan devlet başkanı İlham Aliyev’de davet edildi .Türk devletler teşkilatının içinde olup bölgesel olarak Hazarın doğusundaki ülkeler Kazakistan Özbekistan Türkmenistan Kırgızistan ve Tacikistan yani eski Sovyet ülkeleri bir araya gelirken Azerbaycan’ın buna dahil edilmesi Türk devletler teşkilatına alternatif Rusyacı yeni bir birlik mi sorusunu gündeme getirmektedir.
Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantısı
1. Kuruluş Amacı ve Arka Planı
Bu toplantılar, Orta Asya’daki beş ülkenin (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) devlet başkanlarının bir araya geldiği bir istişare mekanizmasıdır. Uza.uz+2Orient+2 İnisiyatif, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’den gelmiştir. Avrasya İncelemeleri Merkezi Amaç: Bölgesel diyaloğu, güveni artırmak; Orta Asya ülkeleri arasında iş birliğini derinleştirmek. euronews
2. Katılımcılar
Orta Asya’nın beş devletinin liderleri katılıyor: Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan. Stratejik Düşünce Enstitüsü+1
Bazı zirvelerde “onur konuğu” ülke olarak Azerbaycan da davet ediliyor. Avrasya İncelemeleri Merkezi+1
Örneğin, 7. toplantı (2025) Tashkent’te yapılacak ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de katılacak. Uza.uz+1
Ayrıca, toplantılarda “Ulusal Koordinatörler Konseyi” var. Bu konsey, her ülkenin dışişleri bakanlıklarından sorumlu koordinatörleri içeriyor. mfa.tj
3. Gündem ve Faaliyet Alanları
Toplantılarda ele alınan konular genel olarak şöyle:
Politik ve diplomatik iş birliği tdh.gov.tm
Ticaret, ekonomik projeler tdh.gov.tm
Enerji ve ulaşım altyapıları Avrasya İncelemeleri Merkezi+1
Sınır ve su kaynaklarının ortak yönetimi (su güvenliği önemli bir mesele) Stratejik Düşünce Enstitüsü+1
Gençlik politikası, sağlık, sosyal refah, kültürel projeler gibi insani işbirliği alanları da var. Avrasya İncelemeleri Merkezi+1
4. Belge ve Çıktılar
Toplantılar sonunda “Orta Asya-2040 Konsepti” gibi uzun vadeli bölgesel iş birliği planları imzalanabiliyor. Stratejik Düşünce Enstitüsü
Diğer anlaşmalar: ulaştırma koridorları, yatırım projeleri, gençlik ve sağlık politikalarına yönelik belgeler. Avrasya İncelemeleri Merkezi
Ulusal Koordinatörler Konseyi aracılığıyla uzun vadeli stratejik yol haritaları hazırlanıyor. mfa.tj+1
5. Önemi ve Etkisi
Bölgesel güven inşası için kritik bir platform: Orta Asya ülkeleri arasında karşılıklı güveni ve iş birliğini teşvik ediyor. euronews
Ekonomik entegrasyonu destekliyor: Ulaşım, enerji, ticaret projeleriyle bölge ülkelerinin birbirine daha bağlı hale gelmesini amaçlıyor. Stratejik Düşünce Enstitüsü+1
Diplomatik ağı genişletiyor: Onur konuklarıyla (örneğin Azerbaycan) daha geniş bölgesel diyalog kanalları oluşturuyor.
İstikrara katkı sağlıyor: Özellikle sınır meseleleri, su kaynakları ve göç politikalarında ortak çözümler için zemin sunuyor.
6. Süreklilik
Bu toplantılar, yıllık bazda yapılmak üzere düzenli bir mekanizma haline geliyor. Uza.uz+1
“Ulusal Koordinatörler Konseyi” aracılığıyla toplantı gündemleri ve organizasyonu sürekli hazırlanıyor. mfa.tj
2025 itibarıyla en az 7. istişare toplantısı planlanmış durumda. Uza.uz

Neden Önemli?
Orta Asya, tarih boyunca su, enerji, sınır konularında oldukça hassas bir bölge olmuştur. Bu toplantılar bu konularda somut iş birliği yapma potansiyeli yaratıyor.
Büyük güç (Çin, Rusya, Avrupa vs.) Orta Asya’da stratejik rol oynamaya çalışıyor. Orta Asya devletleri kendi aralarında dayanışma kurarak “bölgesel aktör” olarak daha güçlü bir pozisyon alabilir.
Uzun vadeli kalkınma ve entegrasyon projeleri (örneğin “Orta Asya-2040”) ile bölge ülkelerinin ekonomik geleceği daha koordineli planlanıyor.
Güvenlik açısından da önemli: Göç, sınır sorunları, su paylaşımı gibi meselelerin barışçıl yöntemlerle çözümü için mekanizma sunuyor.
Bu mekanizma nasıl ve neden ortaya çıktı?
2016’dan sonra Özbekistan’da Şevket Mirziyoyev’in iktidara gelmesiyle Orta Asya’da bölgesel entegrasyon politikası hızlandı.
Tarihte Sovyet sonrası dönemde:
ülkeler arasında sınır sorunları,
su ve enerji kavgası,
ekonomik rekabet,
birbirine kapalı siyaset
hakim olduğu için bölgesel iş birliği neredeyse yoktu.
Mirziyoyev, 2017’den itibaren:
“Orta Asya kendi sorunlarını kendisi çözmelidir.”
diyerek yıllık devlet başkanları istişare toplantısı fikrini ortaya attı.
Bu mekanizma “bölgesel dayanışmayı kuran ilk yerli platform” olarak kabul edilir. Tüm zirveler kronolojik olarak (2018–2024)
Aşağıda her zirvenin yeri – zamanı – katılımcıları – önemli çıktıları listelenmiştir.

🇰🇬 1. Zirve – 2018, Astana
Önemli Noktalar
Mekanizmanın kuruluşu.
Beş Orta Asya devleti ilk kez kendi inisiyatifiyle bir masa etrafında oturdu.
Ortak bildirge yayımlandı.
Sınırların barışçıl çözümü ve ekonomik entegrasyon vurgulandı.
🇺🇿 2. Zirve – 2019, Taşkent
Önemli Noktalar
Sınır ve su meselelerinde teknik komisyonlar kurulması.
Ortak ulaştırma projeleri gündeme alındı (Kuzey–Güney ve Doğu–Batı hatları).
Enerji şebekelerinin yeniden bağlanması tartışıldı.

🇹🇲 3. Zirve – 2021, Avaza
Önemli Noktalar
Pandemi sonrası ekonomik toparlanma için bölgesel eylem planı.
Orta Asya’da ortak sağlık ve kriz müdahale mekanizması önerildi.
Afganistan’daki istikrarsızlığın bölgeye etkileri ortak değerlendirmeye alındı.

🇹🇯 4. Zirve – 2022, Çolpon-Ata
Önemli Noktalar
“Orta Asya Ekonomik Bağlantı Ağı” teklifi konuşuldu.
Su-enerji güvenliği konusunda ilk defa bağlayıcı olmasa da çerçeve mutabakatı sağlandı.
Bölgesel gençlik forumu kurulması.

🇰🇿 5. Zirve – 2023, Aşkabat
(Not: Bazı kaynaklar bu zirveyi “Beşinci”, bazıları “Üçüncü resmî toplantı” olarak listeler; fakat içerik açısından bu numaralandırmayla yerleşmiştir.)
Önemli Noktalar
Orta Asya–2040 Konsepti kabul edildi.
Ulaştırma koridorları
Su güvenliği
Gümrük entegrasyonu
Enerji paylaşım ağı
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev onur konuğu olarak davet edildi.
Orta Asya ülkelerinin AB, Çin ve Rusya ile ayrı ayrı değil bölgesel aktör olarak konuşması fikri gündeme geldi.

🇰🇿 6. Zirve – 2024, Astana
Önemli Noktalar
Ortak doğal afet müdahale merkezi kurulması.
Bölgesel pasaport kolaylığı / vize entegrasyonu görüşüldü.
Su kaynaklarının yıllık kullanım planı oluşturuldu.
Afganistan-Tacikistan sınır hatlarında güvenlik koordinasyonu.

🇺🇿 7. Zirve – 2025, Taşkent
(En güncel planlanan zirve)
Önemli Noktalar
Azerbaycan yine davet edildi.
“Ulusal Koordinatörler Konseyi” tarafından hazırlanan gelecek 10 yıllık entegrasyon yol haritası görüşülecek.
Taşkent, zirve merkezinin daimi sekretarya haline getirilmesi teklifini sunmayı planlıyor.
Orta Asya Demiryolu Ağı’nın (TRACECA + Trans-Hazar bağlantısı) genişletilmesi.
Bu zirvelerden çıkan SOMUT kararlar
🔵 Orta Asya-2040 Konsepti
Uzun vadeli bölgesel strateji belgesidir. Şunları kapsar:
Ortak demiryolu ve enerji ağları
Gümrük entegrasyonu
Enerji takası (swap)
Su yönetimi (Fergana – Syrderya – Amuderya)
Tarım güvenliği ağı
Bölgesel dijital dönüşüm programı

Su ve Enerji Mekanizması
2022’den itibaren ülkeler arasında yıllık su kotası paylaşımı.
Kırgızistan–Tacikistan’ın üst havza su yönetimi,
Kazakistan–Özbekistan–Türkmenistan’ın alt havza tarımsal kullanımı koordineli hale geliyor.
Ortak Ulaştırma Koridorları
Çin–Kazakistan–Özbekistan–Türkmenistan–Azerbaycan–Türkiye hattı
Orta Asya içi kuzey–güney bağlantıları
Demiryollarının teknik uyumlaştırılması (hat genişlikleri, istasyon altyapısı vb.)
Gümrük ve lojistik kolaylığı
Tek pencere sistemi
Hızlı transit uygulaması
Ortak dijital gümrük entegrasyonu (2025’e hedeflendi)
Kriz ve Afet Koordinasyonu
Ortak “Afet Lojistik Merkezi”
Sınır geçişlerinde acil yardım koridoru
Sağlık krizlerinde ortak hareket
Neden çok önemli?
Bu format, şu açılardan kritik:
1) Orta Asya’nın ilk yerli bölgesel örgütlenmesi
Daha önce tüm entegrasyon girişimleri Rusya veya Çin öncülüğünde oluyordu (KGAÖ, Avrasya Ekonomik Birliği, ŞİÖ gibi).
Bu mekanizma tamamen Orta Asya’nın kendi girişimi.
2) Büyük güçler karşısında bölgeyi tek bir aktör yapma denemesi
Böylece:
Çin, Rusya, AB, Türkiye, ABD ile daha dengeli ilişkiler kurulabilir.
3) Su–enerji yönetimi açısından hayati
Orta Asya’nın en kritik çatışma alanı su ve enerji paylaşımıdır.
İstişare toplantıları bunu ilk defa kurumsallaştırıyor.
4) Afganistan nedeniyle güvenlik işbirliği zorunlu
Özellikle Tacikistan sınırındaki hareketlilik bölgeyi etkiliyor.
5) Azerbaycan’ın davet edilmesi Türk Dünyası eksenini güçlendiriyor
Bu nokta: Türk Devletleri Teşkilatı’nın bölgesel ağırlığını artıran bir stratejik hamle.