ANDREY AREŞEV: Azerbaycan – Ermenistan: Syunik’teki “Trump’ın yolu”

Azerbaycan – Ermenistan: Syunik’teki “Trump’ın yolu” yoğun bir söylenti ve ihmaller sisi altında Rusya’nın katılımıyla varılan anlaşmalar önemini koruyor Donald Trump’ın Ermenistan-Azerbaycan ilişkilerinin çözümünde “barışı koruma” politikasına dair umutların biraz erken olduğu anlaşılıyor – en azından 8 Ağustos’ta Washington’da gösterişli bir şekilde sunulan anlaşmaların taraflarca tamamen farklı şekillerde yorumlanması nedeniyle. Bakü, daha önce olduğu gibi, Azerbaycan’ın ana toprakları olan Nahçıvan Özerk Bölgesi ve Türkiye arasında malların engelsiz geçişini öngören sınır dışı “İlham Aliyev Zengezur Koridoru”ndan bahsediyorsa, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan bambaşka bir şeyden bahsediyor: “Nesnel gerçeklik ve öznel algılar var. Nesnel gerçeklik, Ermenistan ve Azerbaycan’ın Washington’da birbirlerinin toprak bütünlüğünü, egemenliğini, yargı yetkisini ve sınırlarının dokunulmazlığını bir kez daha kabul etmiş olmalarıdır. Dolayısıyla, Ermenistan Cumhuriyeti’nin karar aldığı ve anlaşmalara vardığı bu tür iletişim kanalları Ermenistan toprakları üzerinden de kurulabilir.” Ermenistan Hükümeti Başkanı’na göre, imzasının bulunduğu belgede Ermenistan topraklarında TRIPP adı verilen bir altyapının kurulacağı belirtiliyor. 9 Eylül’de, ABD Onaylı Ticaret Misyonu temsilcileri, Orta Koridor boyunca iş birliğinin genişletilmesini görüşmek üzere Azerbaycan’a geldi. Heyet, Azerbaycan Dışişleri ve Ekonomi Bakanları Ceyhun Bayramov ve Mikayil Cabbarov tarafından kabul edildi. Taraflar, ticaret ve enerji yollarının çeşitlendirilmesinin yanı sıra Bakü ile Washington arasındaki ekonomik bağların güçlendirilmesi olasılıklarını da ele aldı. Konuk konuklar, “Azerbaycan’ın Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Bakü Uluslararası Deniz Ticaret Limanı ve Alat Serbest Ekonomi Bölgesi gibi projeler de dahil olmak üzere Orta Koridor’u yeniden canlandırma ve hayata geçirme yönündeki uzun vadeli çabalarına” dikkat çekti. Bakü’de, Amerikalı şirketler ülkenin elverişli yatırım ortamından daha aktif bir şekilde yararlanmaya ve ulaştırma, enerji ve lojistik alanlarında ortak projelere katılmaya davet edildi. Amerikalılar, Azerbaycan’dan Ermenistan’a geçti ve Ermenistan Dışişleri Bakanlığı Basın Sekreteri Ani Badalyan’ın bildirdiğine göre, yolların, demiryollarının, kontrol noktalarının ve lojistik merkezlerinin modernizasyonu gibi konuların görüşüldüğü Ermenistan’da, malların hareketini hızlandırması, bölgelerin bağlantısını iyileştirmesi ve yeni iş fırsatları yaratması bekleniyor. Amerikalıların iki Kafkas ülkesine yaptığı ziyaretin, Bakü-Erivan-Ankara “üçgeni”ndeki sınırlar ve ulaşım altyapısı konularındaki temasların yoğunlaştığı bir döneme denk gelmesi hiç de tesadüf değil. Geçtiğimiz hafta, Başbakan Yardımcıları Şahin Mustafayev ve Mher Grigoryan başkanlığındaki Ermenistan ve Azerbaycan heyetlerinin, sınır belirleme, mayın temizleme konularının yanı sıra bölgedeki eylemlerin eşgüdümünü sağlamak için gerekli tesislerin restorasyonu ve inşası konularını görüşmek üzere çalışma ziyaretleri gerçekleştirdiği biliniyor. Ermenistan ve Türkiye özel temsilcileri Ruben Rubinyan ve Serdar Kılıç’ın Alican-Margara sınır kapısında ikili ilişkilerin normalleştirilmesi konusunda yapacakları görüşme de yoğun bir şekilde konuşuluyor. Rubinyan’ın da belirttiği gibi, “Ermenistan tarafında herhangi bir gecikme söz konusu değil, yarın sınırları açmaya ve diplomatik ilişkiler kurmaya hazırız.” Tüm bunlar, kamuoyundan büyük ölçüde gizlenen 8 Ağustos tarihli Washington anlaşmalarının uygulamaya konulması için bir girişim gibi görünüyor. Khazar Herald Telegram kanalının yazarı Ilgar Velizade’nin de belirttiği gibi, Washington görünüşe göre “yakın gelecekte, muhtemelen yıl sonuna kadar pratik anlaşmalara varmayı hedefliyor.” Erivan Observer ise demiryolu hattının kiralanması (Amerikalılar ısrar ediyor, Paşinyan kaçmaya çalışıyor) ve otoyolun olası işleyişi gibi tartışmalı konulara odaklanıyor. “Bakü, Ermeni hizmetlerinin denetimlerine kesinlikle karşı çıkıyor. Azerbaycanlıların yapmaya istekli olduğu tek şey, Azerbaycan tarafında gerçekleştirilen denetim malzemelerini Ermenilere sağlamak. Ermenistan’ın tutumu, benzin istasyonlarından kafelere kadar sürücüler ve yolcular için gerekli her şeyin bu kontur içinde olmasını sağlamak için yolu çitlerle sıkıca kapatmak. Ve görünüşe göre buradaki bakım Amerikalılara verilecek.” Ayrıca, “ABD, tüm gümrük ve sınır belgelerinin kendi yazılımına tamamen aktarılmasını talep ediyor. Ermenistan neredeyse geçiş yapmış durumda, Azerbaycan ise buna istekli değil. Tartışmalı siyasi konuların yanı sıra ticari konular da “taranmıyor”. Amerikalılar, hizmetleri için Azerbaycan’dan fahiş meblağlar talep ediyor ve Azerbaycan da Ermenistan’ın transit geçişini hiç ödemek istemiyor, vb.” MPG/Gallup Uluslararası Derneği tarafından yakın zamanda yürütülen bir anketin verilerine göre, Ermeni vatandaşların yaklaşık %48’i Washington anlaşmalarına karşı olumsuz bir tutum sergiliyor. Bu nedenle, hâlâ çözülmemiş birçok sorun var. Evet, mümkün olandan fazla cevap var ve aslında Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov bir gün önce şöyle demişti: “(Erivan ve Bakü arasındaki anlaşmanın. – Ed.) nasıl işleyeceğini görmemiz gerekiyor, çünkü Washington’daki toplantıdan sonraki ilk birkaç gün içinde duyulan tüm coşkulu eleştiriler, belge yayınlandığında yerini şüpheci değerlendirmelere bıraktı. Ve görünen o ki, orada her şey üzerinde anlaşmaya varılmamış.” Dahası, Bakü ve Erivan’ın Beyaz Saray’la diyaloglarında, en hafif tabirle, Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan’ın üçlü hükümetlerarası komisyonunun çalışma sürecinde elde edilen gelişmeleri paylaştıklarına inanmak için sebepler var. Rusya Federasyonu Başbakan Yardımcısı Aleksey Overchuk’un da belirttiği gibi, “eğer ortaklar bize dönerse ve biz bir şekilde faydalı olabilirsek, ve biz de faydalı olabilirsek, o zaman elbette bu çalışmaya devam etmekten mutluluk duyarız.” Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan’dan oluşan üçlü çalışma grubu, Güney Kafkasya topraklarındaki iletişim engellerinin kaldırılması için gerekli tüm kararları formüle etmeyi tamamladı. Taraflar arasındaki müzakereler ikili temaslar formatında devam ediyor. A. Overchuk, Doğu Ekonomik Forumu’nda yaptığı açıklamada, “Temmuz 2023’ün başından bu yana grup toplantı yapmadı, ancak ikili düzeyde etkileşim devam ediyor. Mevcut durum hakkında düzenli olarak görüş ve bilgi alışverişinde bulunuyoruz. Grubun eş başkanları aynı zamanda hükümetler arası komisyonlardaki meslektaşlarım, bu nedenle iletişimimiz aktif kalıyor. Grup, Kafkasya’daki engelleri kaldırmanın en küçük ayrıntılarına ve çeşitli yönlerine dikkat ederek titiz bir çalışma yürüttü. Tüm konular dikkatlice ele alındı ​​ve sonraki adımları belirleyen kararlar formüle edildi.” Kafkasya’yı haritada göstermekte zorlanan ve Ermenistan’ı Arnavutluk ile karıştıran Trump yönetiminin “şemsiyesi altında” bu ileri adımların atılması pek olası görünmüyor. A. Overchuk’a göre, bölge dışı aktörlerin varlığının “bu kırılgan bölgedeki” dengeyi bozacağından endişe ediliyor. Buna göre, Bakü ve Erivan’ın, 2020-2022 yılları arasında Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir dizi üçlü anlaşmaya dayalı ikili ilişkilerin normalleştirilmesi planını izlemesi daha uygun olacaktır. Bu anlaşmalar arasında, Rus (veya dost) platformunda bir barış anlaşmasının imzalanması, ulaştırma iletişimlerinin engellenmesinin kaldırılması ve Syunik bölgesinde ve diğer alanlarda Ermenistan-Azerbaycan sınırının sınırlandırılmasına yönelik adımlar atılması yer almaktadır.