Avropa Birliyi xristiyan klubundan başqa bir şey deyil. Avropa Birliyinin Cənubi Qafqazdakı müharibədən sonrakı vəziyyətə dair hesabatında ən paradoksal olan şey, Brüsselin Ermənistan iqtisadiyyatının inkişafını bölgənin bərpasından daha yüksək bir prioritet elan etməsidir. Niyə?
Görünən odur ki, Ermənistanda yeni beynəlxalq təsir mərkəzinin canlanması işığında Cənubi Qafqazın geopolitikasında dəyişikliklər baş verməyə başlayır. Vaşinqton, Paris və Brüssel arasında ortaq bir layihə olan “Yalta Marşal Planı”nı xatırladan, Ermənistan iqtisadiyyatının bərpası üçün 2.6 milyard dollar məbləğində ilkin tranşın ayrılmasını “Mişel planı ” adlandırmaq olar. Həqiqətən də, Avropa Şurasının prezidenti Çarlz Mişel İrəvana və Bakıya səfəri zamanı Brüsseldə belə bir fikrin olduğunu elan etdi və bu da Azərbaycanda səs-küy yaratdı. Niyə olduğu aydındır. Avropa Birliyi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi tarixi boyunca ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətini fəal şəkildə dəstəkləyərək, münaqişə tərəflərinə münasibətdə bitərəf mövqe tutmaq görüntüsü yaradırdı. Ancaq ikinci Qarabağ müharibəsinin başlanması və davam etdirilməsi anında Brüsseldə hadisələrin inkişafını gözləmək yox idi. Moskvanın aktiv vasitəçilik səyləri nəticəsində 9 noyabr 2020-ci il tarixində Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan arasında üçtərəfli sülh sazişi Fransa ilə məsləhət dialoqunda imzalamaq mümkün olduğu zaman, AB-dəki bir çox mütəxəssis və siyasətçi “Rusiya bölgədəki təsirini artırır” mövzusunda danışmağa başladı. İndi Brüssel, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində bitərəflik prinsiplərini belə qurban verərək, İrəvan vasitəsilə bu təsiri zərərsizləşdirmək niyyətindədir.
AB Ermənistan üçün bir neçə proqram hazırladı. Bunlar aşağıdakı kimi görünürlər. Birincisi, pandemiyadan sonrakı dövrdə iqtisadiyyatı bərpa etmək, yeni iş yerləri açmaq, biznesi inkişaf etdirmək və modernləşdirmək üçün 30 min kiçik və orta sahibkarın 500 milyon avro ilə təmin edilməsini, uzunmüddətli perspektivdə isə bu ölkənin sabit iqtisadi dirçəlişinin təmin edilməsini nəzərdə tutur. İkincisi, Şimal-Cənub dəhlizi, daha doğrusu Qara dənizə çıxışı olan İran-Ermənistan-Gürcüstan və İran vasitəsilə Baltikyanı ölkələrlə Hindistan arasındakı nəqliyyat dəhlizinin önə çıxdığı sosial inkişafa və kommunikasiyaların yaradılmasına yönəlib.
Birinci mərhələdə Avropa Birliyi bölgələr arasında daha sıx əlaqələr qurmaq üçün nəqliyyat infrastrukturunu yaxşılaşdırır, daha sonra – Ermənistanın qonşu ölkələrlə və AB ilə əlaqələrini qurur. Sonra isə 600 milyon avro ayırmağa hazırlaşır. İkinci mərhələdə AB, onsuz da təyin olunmuş transsərhəd dəhlizinin inşası üçün açıq bir oyuna başlayır.
Bundan əlavə, Brüssel Ermənistanda sənaye sahələrinin inkişafını dəstəkləmək üçün bir neçə proqram hazırlayıb, (informasiya və yenilikçi texnologiyalar, elm,” yaşıl enerji “) və ayrıca Sünik – Qərbi Zəngəzur üçün bir inkişaf planı hazırlayıb. Lakin uzun illər AB -nin enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün narahatlığını ifadə edərək Avropaya enerji kommunikasiyaları quran Azərbaycana, nəzarətimizə keçən əraziləri dirçəltmək, o cümlədən ərazilərin minalardan təmizlənməsi üçün yüksək məsrəf lazım olduğu bir vəziyyətdə bizə yalnız 150 milyon avro ayırdı. Azərbaycana qarşı ayrıseçkiliyə niyə yol verdikləri məlumdu.
Görünür, bu, Brüsselin Bakının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinin hərbi seçiminə keçməsinə reaksiyasıdır. Buna qarşı ciddi qarşılıqlı mübarizə başlayır. Regional geosiyasətdə bu, Tbilisi ilə İrəvan arasında Brüsselin himayəsi altında olan ittifaqa hazırlıqdır. İqtisadiyyatda, Avropa bazarları və Avropa iqtisadiyyatı ilə İran – Ermənistan – Gürcüstan vasitəsilə ticarət əlaqələrin yaradılmasıdır.
İndi Avropalı investorlar erməni nazirlərin kabinetlərinin qapılarına növbə düzülür. Kiçik təyyarə istehsalının təşkilinə, birbaşa yükdaşıma həcmlərinin artırılmasına, iqtisadiyyatın və turizmin yüksəlişinə, aeroportların rekonstruksiyasına investisiyaların cəlb olunması barədə gizli aktiv məsləhətləşmələr gedir. Hadisələrin belə kəskin dəyişməsinə Azərbaycan hazır deyildi. Mişel, eyni zamanda, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli üçün beynəlxalq səyləri dəstəklədiyini və bu baxımdan AB-nin Minsk Qrupunun işini dəstəklədiyini qeyd etdi. Alman Fondunun eksperti Ebert Feliks Hettin fikrincə, “AB 9 noyabr 2020-ci il razılaşmasından sonra bölgədəki siyasi nüfuzunu yaxşılaşdırmağa çalışacaq”.
Avropa Birliyi Qarabağdakı müharibəyə qarşı çıxsa da, bu baş verdi. Brüsselin Qarabağ münaqişəsini sülh yolu ilə, diplomatik yollarla həll etmək cəhdi uğursuz oldu. Eyni zamanda ərazi müqabilində Qarabağın statusu şərti qəbul olunmadı. AB-dən fərqli olaraq, Türkiyə bu müharibədə əhəmiyyətli rol oynadı. Düşünürəm ki, Ermənistan sərhədlərin açılması və ərazisindən Azərbaycan-Naxçıvan dəhlizi yaradılması perspektivinə isti yanaşmalıdır. Bir sözlə, Cənubi Qafqazda bir çox təhlükəli çağırışlarla qarışıq bir geosiyasi fitnə formalaşır. Rusiya da daxil olmaqla müəyyən ölkələr üçün arzuolunmaz bir Qərb ssenarisinin tətbiqindən söhbət gedir. Moskva isə bu addımlara göz yummasa da, açıq, real addımlar atacağı gözlənilən deyil.
Züriye Garayeva
