Geçtiğimiz hafta Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın girişimiyle Danıştay Ayasofya’yı müze statüsünden çıkarıp camiye tekrar dönüştürme yönündeki tarihi bir karar almıştır. Hıristiyan ve Müslüman dünyası için kutsal yapı olan Ayasofya artık Diyanet’e devredilmiş durumda. Başka bir deyişle Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün 1934 tarihli müze statüsüne dair bir kararnamesi ve imzası ülkeyi laiklik yolundan uzaklaştıran şimdiki lider tarafından hiçe sayılmıştır. İşte işin formal özeti budur.
10 Temmuz’dan beri hem Rus hem de yabancı basın ve kamuoyunda konuyla ilgili bin bir iddiaya yer verildi. Anlıyorum. Farklı tepkiler uyandıran karar, kolayca kandırılabilen okuyucuların ilgisini çeken haber başlıkları…Çeşitli kaygılar dile getirildi. En yaygın ikisini belirteyim:
1. ‘Başta mozaikler olmak üzere UNESCO tarihi mirası tehdit altında’
2. ‘Erdoğan Osmanlı İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı hedefliyor’
Aslına bakarsanız bunlar hem doğru, hem yanlış.
Mozaiklere ulaşmak ziyaretçiler için gerçekten eskisi kadar kolay olmayabilir, çünkü İslam dininde canlıların resimleri yasak, bu sadece insan için değil, hayvan resimleri için bile geçerli. İşte bu nedenle Türkiye’de ve başka Müslüman ülkelerindeki camilerin dekorasyonunda renkli bitkisel motifler kullanılmaktadır. Müslümanlar çözümünü burada bulmuşlardır. Dolayısıyla namaz vakitlerinde Ayasofya’daki mozaikler kapatılacak. Onları sıva ile kaplamak delilik olur, çünkü o zaman İstanbul’a gelen turist akını azalacak. Bu, gizlenebilecek bir şey değil.
‘Osmanlı İmparatorluğu’nun yeniden canlandırılması’ iddiasına gelince, konu gerçekten önemli, ama çarpıtmamak lazım. Erdoğan’a ‘yeni osmancı’ denilemez, Putin’e Stalin yanlısı denilemediği gibi. Yani Türkiye Cumhurbaşkanı’nın izlediği politikanın adı aslında yeni osmancılık değil. Ne o, ne de onu destekleyen AKP’liler şeriatın tüm kanunlarına uymaya hazırlar. Birçoğu hem lideri ve politikasını alkışlıyor, hem de aynı anda içki içebiliyor. Ben buna şahidim.
O zaman Erdoğan kamuoyunun tepkilerini ustaca lehine kullanmaya mı çalışıyor? Evet. Daha doğrusu, imparatorluk döneminden kalma bazı tarihi anılardan yararlanmaya çalışıyor diyelim. Ama amacı nedir?
Birincisi, Erdoğan, bu geleceğinin siyasi sigortasının kendi şahsi güvenliğini garanti altına aldığını sanıyor. Çünkü bu adımla ‘Doğu’daki Müslüman halklarının’ çıkarlarına sahip çıkarak tekrar adını tarihe yazdırmış oldu. Çoğunun çok istekli olduğu söylenemez, ama o kamuoyunun konuya bilinçli bir şekilde ilgisini çekerek onları ikna etmeyi başardı. Dünyanın birçok ülkesi bu karara karşı çıktığında hemen ‘biz egemen ülke olarak doğru bildiklerimizi yapacağız’ söylemi kullanılmıştır. Aynı anda bunun sayesinde cumhurbaşkanı ve partisinin düşen reytingi yeniden artacak.
İkincisi, Türk lideri uluslararası arenada da önündeki hedefleri yerine getiriyor.
Evet, Erdoğan’ın Ayasofya ile ilgili girişimi Rusya, ABD ve AB’de büyük bir tepkiyle karşılandı. Ancak bu plan onlar için kurulmadı zaten. Erdoğan bu adımla başta Körfez monarşileri olmak üzere Arap dünyasından ustaca inisiyatifi eline alıp bu ülkeleri zor durumda bıraktı. Suudi Arabistan, BAE, Mısır açısından Türkiye’nin resmen Libya’da varlığını sürdürdüğü şimdiki dönemde Erdoğan’ı bu konuda desteklemek Ortadoğu’nun her yerinde onun haklı olduğunu kabul etmek demektir. Onlar için bu mümkün değil, çünkü onların bu bölgede kendi çıkarları var. Ancak bu konuda Ankara’ya destek vermemek de doğru değil onlar için, çünkü ‘Hıristiyan Batısı’nın burnunu sürtebilecek’ başka hamle söz konusu değil şu an. Sonuçta önde gelen Arap medya kuruluşları konuyla ilgili ya sessizlik koruyor, ya da üstü kapalı bir şey söylemek zorunda kalıyor.
Tabii ki Arap dünyası gelişmeleri yakından izliyordur. Mesaj alınmıştır. Bu durum Erdoğan’a hem Libya’da Mısır, Suudi Arabistan ve BAE’ye karşı, hem de Ortadoğu’nun her yerinde koz veriyor. İşte o oraya yönelecek. Yakında göreceğiz.
https://echo.msk.ru/blog/mavashevyuri/2676761-echo/?fbclid=IwAR3NHT5G17tfg6_lw8DPvT2jWkWvGxBpUr0KCfNNNcFqa1TiMZWR8EroYXw
Yeni Türkiye Araştırmaları Başkanı
Yuriy Mavaşev