Geçen günlerde Ermenistan’ın İran Büyükelçisi Arsen Avakiyan, Çabahar limanına bir görüşme gerçekleştirerek, Erivan’ın bu limana yatırım yapmak ve “Kuzey-Güney” koridorunda aktif rol almakla ilgilendiğini söyledi.
İran ve Ermenistan yetkilileri, özellikle Ukrayna savaşından sonra oluşan yeni jeopolitik koşullardan yararlanmak amacıyla, görüşmelerinde “Kuzey-Güney” koridorunu birçok kez masaya yatırmışlar. En son Ekim ayında iki ülkenin meclis başkanlarının toplantısında İran, Ermeni tarafının yeterince hızlı hareket etmediğinden şikâyet etmişti.
Ermenistan neden Çabahar limanıyla ilgileniyor?
Bir yandan Ukrayna’daki savaş ve Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımları, diğer yandan savaş sonrası Karadeniz yolunun kapatılması, dikkatleri yeniden “Kuzey-Güney” koridoruna çevirmektedir.
Moskova ile stratejik ilişkileri olan Hindistan’ın Rusya ve bölge ülkelerine ulaşım için İran’ın Çabahar limanını kullanması, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine konteyner taşımacılığının maliyetini beşte bir oranında azaltıyor. Hindistan’ın Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkelere yaptığı yıllık mal ihracatının değeri 4-4,5 milyar dolara ulaşıyor ve bunun yaklaşık 2,85 milyar doları yalnızca Rusya’ya ait. Ukrayna krizi ve Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımları, “Kuzey-Güney” Koridoru’nun rakibi olarak görülen Çin’in İpek Yolu Girişimi’nin (Bir Kuşak Bir Yol Projesi) kuzey rotasını da ciddi şekilde sıkıntıya soktu.
Bu arada, İran’ın tek okyanus limanı olan Çabahar limanı, BDT ülkelerinin Hint Okyanusu ve uluslararası sulara erişmesi için en kısa geçiş yolu.
Çabahar limanı transit projesinin (Hindistan, İran ve Afganistan arasında 24 Mayıs 2016’da imzalanan anlaşma) ABD yaptırımlarından çıkarılması da BDT ülkelerinin bu projeye ciddi ilgi göstermesine neden olmuş.
Çabahar Limanı’nın işletmecisi olan Delhi de, BDT ülkelerinin Hindistan ve diğer ülkelerle ticareti kolaylaştırmak için Çabahar Limanı’nın “Şehid Beheşti” Terminali’nin hizmetlerini kullanma ilgisinden memnuniyet duymaktadır.
Aslında, coğrafi konumu nedeniyle Çabahar limanı, uluslararası ticaret yolu olma potansiyeline sahiptir. Bu limanın stratejik konumu, onu hem bölgesel ticaret oyuncuları hem de global yatırımcılar için cazip hale getirmiştir.
Ermenistan’ın bu limana yatırım yapma ve Kuzey-Güney koridorunun bir parçası olma arzusu, bu ülkenin mevcut potansiyeli ve gerçekleriyle ne kadar örtüşüyor?
Gerçek şu ki, Kuzey-Güney koridorunun Ermenistan topraklarından geçmesinin önünde altyapısal engeller var. Ermenistan ve İran arasında doğrudan demiryolu bağlantısı yoktur. Otoyol ise yüksek arazilerden geçmekte ve kış mevsimi şartlarında kullanımı zorluklarla karşı-karşıya kalmaktadır.
Ayrıca, Gorus ve Gafan şehirleri arasındaki mevcut yolun bir kısmı, Azerbaycan’ın uluslararası kabul görmüş sınırları içinde kaldığı için Aralık 2020’den itibaren Azerbaycan’ın kontrolündedir.
Ermenistan-İran taşımacılığını kolaylaştıracak yeni Kuzey-Güney otoyolunun inşaatı ise ancak 2028-2030’da tamamlanacak.
Ayrıca Zengezur’un dağlık rölyefini de hesaba katarsak, bu bölgede fonksiyonel ulaşım hatlarının inşası veya restorasyonunun çok para gerektirdiğini tahmin ede biliriz.
Böyle bir durumda, Ermenistan’ın Kuzey-Güney kıtalar arası ulaşım projelerine katılımının en azından yakın gelecekte gerçekçi olmadığını söylemek mümkün.
Azerbaycan’a gelince, Bakü`nün 2005 yılında “Kuzey-Güney” ulaşım koridoru anlaşmasına katıldığını belirtmek gerekir.
Koridorun Azerbaycan’dan geçen kısmı hazır ve Azerbaycan’ın coğrafi ve jeopolitik konumu ve ulaşım altyapısı, Ermenistan’dan tamamen farklı olarak bu projenin ana parçası olmasına izin veriyor. Azerbaycan ekonomik potansiyelini kullanarak bu yönde büyük adımlar atmıştır. Astara (Azerbaycan)- Astara (İran) demiryolu hattı kısa sürede inşa edilerek hizmete açıldı. Azerbaycan, İran’ın Astara kentinde bir kargo terminalinin inşasında da aktif rol aldı ve Astara (İran) şehrine yapılacak Gazvin-Reşt demiryolunun inşası için İran’a 500 milyon dolarlık kredi tahsis etti.
Bu, İran tarafının yükümlülüğünü yerine getirdiği ve Reşt-Astara demiryolu projesinin uygulamasını tamamladığı andan itibaren “Kuzey-Güney” Uluslararası Koridoru’nun Azerbaycan topraklarından geçmekle kullanıma hazır olacağı anlamına geliyor. Başka bir deyişle, Ermenistan’ın Azerbaycan’a alternatif olarak koridorun bir parçası olma hayali hayal olarak kalmaya mahkûmdur.
Ümid Niayeş
