Beşinci Bölüm
Önceki yazımızda ‘ad-hoc’a kısaca değinmiştik (http://kafkassam.com/uluslararasi-hukukta-ulkelerin-silah-kullanabilecegi-haller-bm-sarti-ve-nato.html ). Bu yazıda uluslararası diğer sözleşmelerle olan farklarına ve sakıncalarına değinmeye çalışacağız. “İsteğe bağlı koalisyon” olarak Türkçeleştirebileceğimiz ad-hoc’ ta, bir örgüte bağlı olmayan veya bağlı olduğu örgütte istediği kararı aldıramayan devletler bir araya gelerek geçici, belki tek olayla sınırlı bir ittifak kurarlar. En önemli özelliği kısa süreli olmasıdır; BM, NATO vb teşkilatlanmalar gibi uzun vadeli değillerdir. Ömrü; olaya, eyleme veya süreye bağlıdır; dünya barışı vs gibi genel, soyut ve sonu öngörülemeyen hedefler yoktur. Kurucu devletlerden ziyade lider devletten söz etmek mümkündür. Dolayısıyla devletlerin eşitliği hususu da ad-hoc oluşumlarda tartışmalıdır.
Özellikle BM ve NATO’nun vicdanları kanatan birçok ihlâl karşısında sessiz kaldığını, müdahale ettiklerinde ise çok geç kaldığını ve kapsamı çok dar eylemlerde bulunduklarını göz önünde bulundurunca insanî müdahale için ad-hoc oluşumlar umut vaad ediyor. Ancak daha önce kurulmuş ad-hoc oluşumlar incelendiğinde BM ve NATO’dan istediği kararı çıkartamayan ABD’nin dilediği müdahaleyi gerçekleştirmek için; yanında görünmek isteyen devletleri ve sayılarını meşruiyet kaynağı olarak kullandığı gerçeği ile karşılaşıyoruz. Diğer yandan gerekçe insanî de olsa her müdahale aynı zamanda en az bir devletin egemenlik hakkını ihlâl; kuvvet kullanma veya karışma ile sonuçlanmakta. İlgili kararlar alınmadan eylemde bulunulması ise usûle aykırı olacağı gibi dünya barışını tehdit edeceği için esasa da aykırı olacaktır. Müdahaleyi destekleyen veya bizzat içinde yer alan devlet sayısının çok olması da eylemi meşru kılmayacaktır. Zira bir eylemin hukuka uygunluğu onu destekleyenlerin veya gerçekleştirenlerin sayısı, kimler olduğu ile değil konulmuş kurallara riayeti ile saptanmaktadır. Bu noktada ABD, operasyon düzenlemek istediği bölgedeki diğer devletleri ve Rusya tehdidinden çekindikleri için ABD ile yakın ilişkiler kurmaya çalışan Baltık devletlerini oluşumun içine alarak sayı ve bölge desteği ile meşruiyet dayanakları edinmeye çalışmaktadır. Operasyonlara yönelen eleştirilere de cevaben, BM ve NATO devletlerinin şahsi çıkarları dolayısıyla müdahale kararı çıkmasına engel olduklarını ancak diğer dünya devletlerinin bilhassa bölgedeki devletlerin operasyonu desteklediği savunmasını yapmaktadır.

Sonuç Yerine
Yaptığımız kısa inceleme neticesinde teorik olarak eleştirilen ve olmaması gereken birçok eylemin kendini güçlü hissedilen devletlerce rahatlıkla gerçekleştirildiğini, bu eylemler için meşruiyet kaygısının çok da duyulmadığını hatta ancak hesabı sorulduğunda şartları oluşmayan kurallara veya olmayan/henüz oluşmamış teamüllere dayanıldığını gördük. Egemen eşitliği, dünya barışı, hukuk vb. vurgulara rağmen uluslararası sistemin hâlâ güç dengeleri üzerine kurulu olduğunu söylemek mümkündür. Bu ortamda haklı mücadele ancak güçlü olunduğunda mümkündür.

Kısa Not
‘Uluslararası Hukukta Ülkelerin Silah Kullanabileceği Haller’ yazı serimizin sonuna geldik. ‘Kuvvet kullanma’ ifadesi yerine ‘silah kullanma’yı tercih etmemizin nedeni kuvvet kullanmaya varmayan ancak silah barındıran karışma durumlarını da yazı kapsamına alırken ekonomik ambargo vb. karışmaları kapsam dışı bırakmaktı. İlk yazıda ifade etmemek bizim için kayıp oldu.

Ömer GÖK / Kafkassam

KAYNAKÇA
ASLAN, M.Yasin, Savaş Hukukunun Temel Prensipleri, TBB Dergisi, Y.2008, S.79, Ss.235-274
AYTOĞU, Çağatay Oğuzhan, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararları Doğrultusunda İnsani Müdahale, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2016.
DÖNMEZ, Suat, Güvenlik Anlayışının Dönüşümü: İttifak Kavramı Ve NATO, Doktora Tezi, Ankara, 2010.
DURAN, Hasan, Yeni Bir Müdahale Şekli “İnsanî Müdahale” SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y.2001, C.6, S.1, Ss.87-94.
KESKİN, Funda, Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanma: Savaş, Karışma ve Birleşmiş Milletler, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 1998
KILINÇ, Doğan, Self Determinasyon İlkesinin Azınlıklar Açısından Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y.2008, C. XII, Sa. 1-2, Ss.949-982
KÜTÜKÇÜ, M. Akif, Uluslararası Hukukta Self Determinasyon Hakkı ve Türk Cumhuriyetleri, Selçuk Üniversitesi SBED, Y.2004 S.12
PAZARCI, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, Gözden Geçirilmiş 12. Baskı, Ankara, 2013
ŞÖHRET, Mesut, BM Güvenlik Konseyinin Uluslararası Güvenlik Sorunlarının Çözümünde Rolü Ve BM Teşkilatının Geleceği, http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-199-2014091015guvenlik-14.pdf
TAŞDEMİR, Fatma, Uluslararası Terörizme Karşı Devletlerin Ülkeleri Dışında Münferiden Kuvvete Başvurma Yetkisi, Doktora Tezi, Ankara, 2005

TOSUN, Fatih, Uluslararası Hukuk’ta “Kuvvet Kullanma ve Karışma” Kavramlarının Değişen Anlamı, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Y.2009, S.09, Ss.89-118

https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_89265.htm?selectedLocale=en
https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_7597.htm?selectedLocale=en