Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanla Rusiya Prezidenti Vladimir Putin arasında Moskvada keçirilən görüş yekunlaşdı. Gözlənildiyi kimi, görüş gərgin atmosferdə keçib. Məsələ ondadır ki, hazırda istər Qərb, istərsə də Kreml öz maraqlarını Azərbaycanın strateji həmlələri ilə uzlaşdırır.
Lakin Ermənistan faktiki olaraq həm Qərblə Kreml arasında qalıb, həm də hər iki tərəfin təzyiqlərini hiss edir. Bu baxımdan Moskvadakı görüşün Paşinyan üçün çətin keçəcəyi bəlli idi.
Görüşdən sonra mətbuata açıqlanan detallardan, verilən yekun bəyanatdan aydın olur ki, tərəflər üç məsələdə razılığa gəlib:
Birincisi, tərəflər Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə birgə komissiyanın yaradılması prosesini sürətləndirmək barədə razılığa gəliblər. Bu bizim üçün müsbət hadisədir. Çünki sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı Avropa ilə Rusiya arasında fikir ayrılığı yoxdur. Bu isə öz növbəsində prosesin həllini sürətləndirə bilər. Belə ki, Brüssel görüşündə də tərəflər aprel ayının sonuna qədər birgə komissiyanın yaradılması barədə razılığa gəlmişdi. Onu da deyim ki, həmin razılaşma 26 noyabr Soçi bəyanatındakı “birgə komissiyanın yaradılmasına” əsaslanır.
Amma sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı Avropa ilə Rusiya arasında fikir ayrılığının olmaması Bakı və İrəvan arasında sərhədlə bağlı ziddiyyətləri aradan qaldırmır. Məsələ ondadır ki, Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan delimitasiyanın SSRİ dağılandan sonrakı mövcud sərhədlər üzrə aparılması iddiasını irəli sürüb. Azərbaycan isə delimitasiya prosesində həm anklavların, həm də vaxtilə otlaq və əkin sahəsi adı ilə Ermənistana verilən ərazilərin nəzərə alınmasını istəyir.
Bu günə qədər Ermənistan bu məsələdə inadlı mövqe sərgiləyirdisə, hesab edirəm, indi Qərbin Azərbaycanla uzlaşmaya dair təzyiqləri və sərhədin delimitasiyasının aparılacağı xəritələrin Rusiya Baş Qərargahında olması İrəvanı geri addım atmağa vadar edə bilər.
Düzdür, delimitasiyasının aparılacağı xəritələrin Rusiya Baş Qərargahında olması prosesdə Rusiyanın əlini gücləndirsə də Brüssel faktoru Kremlin əvvəlki kimi dominant mövqedən çıxış etməsini məhdudlaşdıracaq.
İkincisi, tərəflər Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya baş nazirlərinin müavinlərinin birgə sədrliyi ilə Cənubi Qafqazda bütün iqtisadi əlaqələrin və nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması üzrə Üçtərəfli İşçi Qrupun fəaliyyətini aktivləşdirməyi qərara alınıb. Bu məsələdə də Qərb və Rusiya arasında ciddi fikir ayrılığı yoxdur. Hətta əlaqələrin bərpası, yolların açılmasında Rusiya əsas maraqlı tərəfdir.
Rusiyanın Ermənistanla Azərbaycan arasında nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpasında maraqlı olmasından rəsmi Bakı istifadə edə bilər. Söhbət 10 noyabr razılaşmasının 4-cü bəndinin icrasından gedir. Rəsmi Bakı prosesin uğurla davam etməsi üçün hər şeydən öncə Ermənistan silahlı qüvvələrinin Qarabağdan çıxarılmasını tələb edə bilər. Bu baş verərsə iki ölkə arasında əlaqələrin bərpası, yaxud sərhədin müəyyən edilməsinə dair etimad mühitinin yaranmasına gətirib çıxara bilər. Hesab edirəm, Azərbaycan qarşıdakı görüşlərdə bu məsələdəki konkret mövqeyini ortaya qoyacaq. Çünki Brüssel görüşündən sonra növbəti bir Soçi görüşünün keçirilmə ehtimalı yüksəkdir. Paşinyan-Putin görüşündə “Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderlərinin müntəzəm görüşlərinin keçirilməsi” haqda fikrin irəli sürülməsi də bunu təsdiqləyir.
Üçüncüsü, Putin-Paşinyan görüşünün bizim üçün ən əhəmiyyətli detallarından biri də şübhəsiz ki, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın təklif etdiyi və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin də dəstəklədiyi “3+3 formatı”nın həm Rusiya, həm də Ermənistan tərəfindən artıq əsas Regional Əməkdaşlıq Platforması kimi qəbul edildiyinin dilə gətirilməsidir. Yekun bəyanatda bu haqda deyilir:
“Tərəflər bütün region ölkələri arasında dialoqu və çoxplanlı əməkdaşlığı inkişaf etdirmək üçün əlavə imkanlar yaradan “3+3” Regional Əməkdaşlıq Platformasının uğurla fəaliyyətə başlamasını qeyd ediblər”.
Bu o deməkdir ki, bundan sonrakı mərhələdə regiondakı problemlər həm də bu formatla həll edilə bilər.
Nəticə etibarilə, görüşün nəticələri bizim üçün ümumi mənada müsbət olsa da, Rusiyanın Qərbin Cənubi Qafqazdakı siyasi proseslərə müdaxiləsindən narahat olduğunu da göstərdi. Kreml maksimum dərəcədə Brüsselin proseslərdəki rolunu azaltmaq istəyir. Brüsselin Cənubi Qafqazdakı proseslərə müdaxiləsi bizim üçün Kremlə qarşı “blef kartı”na çevrilə bilər. Brüssel-Kreml rəqabətindən Bakı öz maraqlarını təmin etmək üçün istifadə edə bilər.
Turan Rzayev Kafkassam
