İran yeni bir devrimin eşiğinde. İran’da 16 Eylül’de ahlak polisi tarafından tutuklanan insan hakları savunucusu Mahsa Amin’in esrarengiz ölümü sonrası protestolar başladı. Bugün eylemler, başta Güney Azerbaycan olmak üzere İran’ın birçok büyük şehrine yayıldı.
Mahsa Amin ve Tesettür hareketi
Mevcut protestoları Tesettür hareketi olarak adlandırabiliriz. Dolayısıyla kadınların eylemlere katılması, başörtülerini çıkarıp yere atmaları, başörtülerini polisin önünde yakmaları olayları, buna Tesettür hareketi denilmesini sağlıyor.
Mevcut eylemlerin sebebi 22 yaşındaki Mahsa Aminin önce İran’ın ahlak polisi tarafından tutuklanması ve ardından gizemli bir şekilde ölmesidir.
Irak Kürdistanı’ndan akrabalarını ziyaret etmek için Tahran’a gelen Mahsa, 13 Eylül’de İran ahlak polisi tarafından gözaltına alındı. Görgü tanıklarının ifadelerine göre, tesettürünü düzgün takmadığı iddiasıyla ahlak polisi tarafından gözaltına alınan Mahsa, ağır dövüldü.
Tahran polisi 22 yaşındaki aktivistin ani bir kalp krizinden öldüğünü söylese de ölümünün kasıtlı olarak rejimin doğrudan istekleriyle gerçekleştiği açık. Olaydan sonra Kürdistan’da İslam Devrim Muhafızları Komutanının Mahsan’ın ailesini ziyaret etmesi de bunu doğrulayan bir diğer gerçek.
Mahsa Amin’in öldürülmesi protestolara bahane oldu
Protestoların başlaması aslında bekleniyordu. Gerçek şu ki, Batı ve ABD’nin İran’a uyguladığı ekonomik yaptırımlar nedeniyle İran vatandaşlarının sosyo-ekonomik durumu oldukça zorlaştı. Protestoların kısa sürede bu kadar yaygınlaşmasının temel nedeninin bu olduğunu düşünüyorum. Mahsa Ami’nin öldürülmesi bu protestoların gün yüzüne çıkması için sadece bir bahaneydi.
Daha yakından incelendiğinde, protestolara liderlik eden tek bir liderin olmadığı açıktır. Öte yandan, farklı yerlerdeki protestoların nedeni de değişiyor. Örneğin Güney Azerbaycan’da protestocular bağımsızlık sloganları atıyor.
İran’ın dini lideri S.A. Hamaney’in hasta olduğu ve sağlığının bozulduğu dönemde protestoların artması dikkat çekicidir. Bu anlamda, protestoların aslında dini liderin ölümü veya toplumun nabzının tutulmasına paralel olarak İran’daki siyasi sistemin değişmesi için de bir ön hazırlık olduğunu söyleyebiliriz. Şuanki olayları Şah döneminin sonu ile karşılaştırılabilir.
Tesettür hareketi devrime dönüşe bilirmi?
Mesele şu ki, Batı ve ABD İran’a ekonomik yaptırımlar uygulasa bile İran’daki rejim değişikliği arzu edilen bir senaryo değil. Prensip olarak, mevcut rejimdeki ABD siyasi mutfağının ürünüdür.
Aslında son yıllarda İran’da mevcut hükümete karşı buna benzer pek çok protesto yaşandı. Eylemlerin çoğu, ABD-İran gerilimi zemininde gerçekleşti. Ancak, hiçbir zaman devrim bağlamına girmedi.
Batı İran’da teokratik rejimin yerini kimin alması gerektiği konusunda anlaşmazlık var. Öte yandan, Türk elitinin İran’da yeniden iktidarı ele geçirme olasılığı da büyük.
Aslında bu olasılıklar, İran’da Türk seçkinlerinin iktidara gelmesinin mümkün olduğunu, bu ülkenin yakında bölüneceğini gösteriyor. Türklerin kendi devletleri olursa, iktidara kim gelirse gelsin Batı her zaman İran’ı etkileme fırsatına sahip olacaktır.
Mevcut eylemlerin ölçeğine gelince, bunun Güney Azerbaycan’ın eylemlere desteğine bağlı olacağını söyleyebilirim. İran’da hiçbir hareket, hiçbir protesto, Güney Azerbaycan ayağa kalkmadan devrim alanına giremez ve zafer kazanamaz.
Turan Rzayev Kafkassam
