KAFKASSAM – Kafkasya Stratejik Araştırmalar Merkezi

  1. Anasayfa
  2. »
  3. Gündem
  4. »
  5. Transdinyester Meselesi Gündeme Gelebilir mi?

Transdinyester Meselesi Gündeme Gelebilir mi?

Kafkassam Editör Kafkassam Editör - - 7 dk okuma süresi
299 0

Son günler Moldova’da baş veren olaylar akla böyle bir soru getirmiryor değil. Moldova’da Transdinyester meselesi yeniden gündeme bilir mi? İkinci Ukrayna Krizi Moldava da yaşana bilir mi?
Nitekim Moldava’da Rusya yanlısı bir cumhurbaşkanı seçildi. Ve hükümet halen Batı yanlısı bir koalisyondan oluşmaktadır. Yani hükümet ile cumhurbaşkan arasında bir çatışma ya da anlaşmazlık yaşanması olası ve bunun Transdinyester meselesi özelinde yansımaları olabilir.
Münakaşanın ilk tohumları SSCB döneminde serpilip ve zaman zaman büyümeye başlamıştır. SSCB’nin çöküşünden sonra eski Sovyet ülkelerinde çeşitli çatışma ocakları kurulduğu gibi Moldova’da da Transdinyester sorunu ortaya çıktı. Sorunun var oluş sebebi gibi konfliktoloji literatürde 1989’da Moldova Parlamentosu resmi devlet dili ile ilgili aldığı karar gösteriliyor. Karara göre, Moldova dili devlet dili ilan edildi ve Kiril alfabesinden latına geçirildi. Transdinyester ahalisi moldovanlar dilinin hakim dil olduğunu ve diğer milletlerin ikinci derece olduğunu ilan ederek protestolara başladılar. Kararın icrası ise miliyyetçilik hareketini üst noktaya ulaştırdı. Bu karara tepki olarak 1990 yılında Transdinyester referandum ilan ederek Moldova’dan ayrıldığını açıkladı, hatta seçmenlerin 97,7% bağımsızlığına oy vermiştir.
Taraflar arasında derinleşen uçurum silahlı münakaşaya yol açtı ve çatışmada 700 kadar insan hayatını kayb etti. Ardından Transdinyester arazisine general Lebedin başçılığı ile Rusyanın 14. ordusu dahil olarak Moldova’nı mağlup etti. Aynı yıl Rusya ve Moldova liderleri, yani Boris Yeltsin ve Mircea Snegur arasında ateşkes anlaşması imzalanmıştır. O tarihten itibaren görüşmelere başlandı.
1993-1997 yıllarında görüşmeler önce Transdinyester bölgesi ile Moldova hükümeti arasında başlasa da sonradan formatta değişiklikler oldu. 1993 yılında AGİT görüşmelere katıldı, fakat Moldova devleti 1994 yılından 1997 yılına kadar taraflar arasında imzalanan 80 kadar belgenin hayata geçirilmesinden vazgeçti ve böylece birinci aşama sonuçsuz bitti.
1997-1998 yılları: Rusya ile beraber 1997 yılından itibaren Ukrayna’da görüşmelere katıldı. Hatta çözüm sürecinin en aktif dönemi 1997-98 yılları olarak kabul edilir. Sonuç olarak, 1998 yılında Odessa görüşmelerinin sonucu olarak karşılıklı güven ve normalleşme yolunda belgeler imzalandı
2002-2003 yıllarında Kozan-Bratislava görüşmelerinin sonu olarak 2002 yılında Bratislavada resmi belge imzalandı ve 2003 yılında nihai olarak imza için “Kozan memorandumu” hazırlanmıştı. Memorandumda sorunun federatif yolla çözüm paketi teklif ediliyordu, ancak imzasına 1 gün kala resmi Kişinev imzalamaktan vazgeçti
2005-2006 yılları: 2005 yılında görüşlere ABD ve Avrupa Birliği de katıldı. Bununla da görüşlerin formatı 5 + 2 şeklini aldı (AGİT, Rusya, Ukrayna, ABD, AB + Moldova, Transdinyester). Fakat 2006 yılının ortalarında Moldova görüşmeler sürecinden ayrıldı. Böylece, Transdinyester sorunu ile ilgili resmi görüşmeler 2006 yılı Mart ayında son bulmuş oldu.
2006 yılından sonraki, yani gayri resmi görüşmeler yapıldı. Fakat bu görüşler koordine edilmemiş şekilde ve 5 + 2 formatında devam etti, ayrıca 4-5 görüşme de yapıldı, ama etkili bir sonuç elde edilmedi.
Transdinyester’in Rusya’ya yaklaşımına gelince, 2006 yılı Eylül ayında yapılan referandumun sonucuna göre, 96% Transdinyester’yanı nüfus Rusya’ya birleşmeye istekli olduğunu açıklamıştır. Bu faktör ise önümüzdeki dönemlerde Transdinyester bölgesinde ikinci Krım olayının yaşanma ihtamalini artırmaktadır.
Genel olarak, 5 aşamda gerçekleşen görüşmelerin sonucu olarak, Moldova devleti Transdinyester bölgesine Moldova’nın himayesinde Cumhuriyyet olma imkanı verdi. Kişinev bunu Rusya, AB ve Ukrayna’nın desteği ile açıkladı. Teklife göre, Dnestr’e kendi anayasası ve özel devlet statüsü verildi. Moldova Parlamentosu’nda nüfuz sayısına bağlı olarak 20 milletvekili gönderme imkanı ve veto yetkisi tekilf olundu. Bu sadece Moldova’nın kağıt üzerinde toprak bütünlüğü demekti. Bu karar resmi Kişnev’in aleyhine idi ve Transdinyester istediği zaman bağımsız olabilirdi.
AGİT İstanbul zirvesinde Rusya’nın karşısına ciddi bir mesele konuldu. Rusya 2001 yılının sonundek birliklerini Moldova’dan çıkartmalı idi. Fakat halen 2500 kişilik Rus askeri canlı kuvveti Transdinyester bölgesinde kalmaktadır. AGİT ve Rusya arasında 1999 yılında imzalanan anlaşmaya göre, Rusya 2004 yılında tümüyle Transdinyester çıkmalı, ama yerli ahali rus askerlerinin çıkarılmasını istemediklerini ilan ettiler. Moldova tarafı ise talep ediyor ki, Dnestr’den Rus birlikleri çıkarılmalı karşılığında AGİT’in barış yaratma askeri birlikleri yerleştirilmelidir. Avrupa da bu işe istekli yanaşmıyor, çünkü bu adım Avrupa için askeri harcamaların artması demektir.
Konun bir başka yönü ise Transdinyester bölgesinin Rusya’dan ekonomik bağımlılığıdır. Yaklaşık 20 yıldan çoktur ki, Transdinyester bölgesini Rusya ücretsiz doğal gazla temin etmektedir. Bölgede en büyük sorunlardan biri de işsizlikdir. İnsanlar işsizlikten yakınarak çalışmak için Rusya’ya yöneliyorlar. Böylece, bölgedeki ahali Moldova’ya değil, Rusya’ya daha çok güveniyor.
Özetlemek gerekirse, Rusya’nın askeri birlikleri hali-hazırda Transdinyester bölgesinde faaliyet göstermektedir. Sonuç olarak, Rusya Transdinyester bölgesini elinde tutmakla Moldova’nı kendi sınırları altında tutmak, Romanya ve Avrupa ile yakınlaşmasını engellemek amacı güdüyor. Böylelikle, önümüzdeki dönemlerde Moldova’da hükümet ile cumhurbaşkanlığı arasında anlaşmazlıklar artarsa Transdinyester meselesi gündeme gelebilir.
Ehtiram AŞIRLI
Kafkassam Dış Politika Analisti

İlgili Yazılar

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir