İdadi terimi tazminat döneminde ,Osmanlı ordusunun gelişen ve değişen dünya düzenine ayak uydurmak ve dünyadaki yenlikleri orduya aktarabilmek amacıyla harp okulları ve askeri Tıbbiyeye girmek isteyenlerin eksik bilgilerini tamamlamak amacıyla açılan hazırlık sınıfları için kullanılmıştır.1845 İstanbul’da ilk’i İstanbul’da olmak üzere Bosna ve ordu merkezlerinde açılmışlardır.Kuruluş döneminde Harbiye nazırı olarak Mirliva Emin paşa olduğu kayda geçilmiştir. Osmanlı dışındaki yeniliklerin tatbiki ve ordunun mükemmel bir hale getirilmesi amacıyla ; Harbiye’nin dört sınıf olması ,müstakil askerlik fenni okutturulması mutemedin devletlerde olduğu gibi erkanıharbiye zabitleri yetiştirilmesi, ufak derslerin tedrisi için biri İstanbul’da ,on ikisi ana doluda olmak üzere idadiler açılmıştır “ Aslında her ne kadar yeniliklerin tatbiki olarak aktarılsa da temelde sorun ,mektep-i Harbiye mezunlarının ,aldıkları uzun eğitimlere rağmen kıtalarda görev alacak niteliğe sahip olamamalarıydı. Eğitimin genç yaşta başlaması ve aidiyetin erken yaşta kazanılan bir kurum olduğunu farkınsa varan emin paşa, bu konuda adım atmayı seçmişti.1853 yılından itibaren de Sultan Abdülhamit idadilere sadece rüştiye mekteplerinden alınmasını emretti. İstanbul’da rüştiyelerdeki öğrencilerin yeterli görülmemesi üzerine Mahrec-i Mekatib-i Askeriye’ler kuruldu. Tabi bu okullara daha sonra çeşitli sebeplerle alınan öğrencilerin zekâlarının ve fiziksel yeterliliklerinin olmaması bu öğrencilerin uzun süre sınıfta kalması ,daha sonra Mekteb-i harbiye sınavında başarısız olup alınmamaları, dönemin askeriye nazırı mirliva Süleyman hüsnü paşayı İstanbul’da yeni 4 rüştiye mektebi açma yoluna itti.

Resmi kayıtlarda 1872 yılında İstanbul’daki idadi “kuleli” kışlasına taşınmış ve daha sonra Kuleli askeri İdadisi olarak adı verilmiştir denilmektedir lakin Kulelinin aslında 1845 yılından beri askeri eğitim verilmekte idi.1846 yılında 224 askeri öğrencinin eğitim gördüğü ,birinci sınıfta 29,ikinci sınıfta 49,üçüncüsınıfta 33 ve dördüncü sınıfta 115 askeri lise öğrencisinin kaydına rastlanılmaktadır.18972 yılında resmi evraklarda “kuleli idadisi” olarak adlandırılmasının temel sebebi ise İstanbul genelindeki tüm okulların bir çatı altında toplanmasıdır. Yine 1972 yılında Işıklar askeri idadisi Bursa ilinde açılmıştır.Daha sonra sivil idadiler açılmaya başlanmış,1906 yılında Osmanlıdaki özel ve askeri idadilerin sayısı 109 ve öğrenci sayısı 20 bin olarak kaydedilmiştir.
Mevcut yenikliklerle beraber bunların yaygınlaştırılması gerekmekteydi. Bu sebeple de Rüştiye mekteplerinin devamı olarak idadilerin kasaba ve şehirlerde kademeli olarak açılması ve eğitimin daha erken yaşlardan başlanması sağlanmakta idi. Bu noktada Osmanlının yenileşme ve modernleşme döneminde de bu noktalara ihtimam gösterdiğini yazışma evraklarında rastlanılmaktadır
1918 te kuleli idadisinde Tunus’lu ve Afganistanlı öğrencilerin ,ayrıca kandillideki biriminde Trablusgarplı ve Bingazili çocukların askeri eğitim gördükleri kayıtlarda yer almaktadır. Aslında bu okulların varlığının bir diğer sebebini sayın Mehmet yavuz hocamızın makalesinde aktardığı şu okul kaydından anlayabilmekteyiz: “Pederi Sarıkamış Muharebesi’nde vefat etmiştir. Validesi ve Dayısı ber hayat olup İstanbul’da dır”Defterlerde birçok şehit çocuğuna rastlanılmakta, bu çocukların babalarının rütbelerinin farkı gözetmeksizin , küçük yaşta babaları gibi birer subay namzetti olabilmesi yolunda eğitimlerinin de bu şekilde karşılandığı görülmektedir.
Ömer Gök
KAYNAKÇA

Hasan Ali Koçer, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773–1923), İstanbul, 1971, s. 130
Sermed Muhtar Alus,Gördüklerin,Duyduklarım Eski İdadiler,Taha Toros arşivi,
Öztürk Cemil,İDADİ,TDV İslam Ansiklopedisi,yıl 2000,Cilt: 21 Sayfa: 464-466
İsrafil Kurtcephe-Feridun Yıldız, Kuleli Askerî Lisesi Tarihi, İstanbul 1985, s: 44
Erler, Mehmet Yavuz (2004), Kuleli ve Kurtuluş Savaşı, İstanbul: Kuleli Askeri Lisesi Matbaası.
ERLER Mehmet Yavuz, PAYİTAHT (İSTANBUL) ASKERİ İDADİSİ’NDE ÖĞRENCİLER VE METROPOLDEKİ EĞİTİM STANDARDI1 (1838–1915),Studies of the ottoman domaın ,cilt 7 sayı 13 agustos 2017, ISSN: 2147-5210
ERLER Mehmet Yavuz, PAYİTAHT (İSTANBUL) ASKERİ İDADİSİ’NDE ÖĞRENCİLER VE METROPOLDEKİ EĞİTİM STANDARDI1 (1838–1915),Studies of the ottoman domaın ,cilt 7 sayı 13 agustos 2017, ISSN: 2147-5210
İsrafil Kurtcephe-Feridun Yıldız, Kuleli Askerî Lisesi Tarihi, İstanbul 1985, s: 44
Bayram Kodaman, Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Ankara, 1991, s. 118–119
Arşiv belgelerine göre Osmanlı eğitiminde modernleşme,Başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü Osmanlı arşivleri daire başkanlığı yayın nu: 134,İstanbul 2014
BOA., Meclis-i Vükelâ Mazbataları (M.V.), 24 Kanun-u Evvel 1334