Nahçıvan’da Yeni Denge: Türkiye, Garantö…
Kıbrıs Labirentinde Zihinsel Pusular: Ta…
NİÇİN EVRENSEL MİLLİ TÜRKİYE (1)?
Kıbrıs Davası ve Türk Devletleri: Türkiy…
ABD’nin Yunanistan Hamlesi: Jeopolitik S…
Agnostisizm Kavramı Üzerine Bir Değini
Yapay Zekanın Badem Bıyıkla Sınavı
Görevden almalar yeni görevlendirmeler e…
Yapay Zekâ ile Felsefi Sohbet: İnsan Bil…
Ankara’da Sırlarla Örülü “Trojans”: ABD …
Türkiye’nin şakası yok İsrail bedel ödey…
Siber Savaş’a Hoş Geldiniz

Anasayfa
Makaleler
Nahçıvan’da Yeni Denge: Türkiye, Garantörlük Kartını Masaya Koyar mı?

Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki anlaşmazlık, bölgesel tehdit riski taşıyor. Ermenistan ve Azerbaycan, Dağlık Karabağ bölgesi üzerinde yaklaşık dört yıldır süren çatışmalarını sona erdirecek bir barış anlaşması metni üzerinde görüşüyorlar.

#nahçıvan #ermenistan #azerbaycan
17.04.2025 10:30
Güncelleme
: 17.04.2025 10:37
ÖMÜR ÇELİKDÖNMEZ
ÖMÜR ÇELİKDÖNMEZ
Köşe Yazarı

Trump’ın açıklamaları sonrası Ermenistan, İran’la askeri tatbikat düzenliyor: Azerbaycan’a mı yoksa ABD’ye mi meydan okuyor?

Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki anlaşmazlık, bölgesel tehdit riski taşıyor. Ermenistan ve Azerbaycan, Dağlık Karabağ bölgesi üzerinde yaklaşık dört yıldır süren çatışmalarını sona erdirecek bir barış anlaşması metni üzerinde görüşüyorlar. Ermenistan son dönemde özellikle Avrupa Birliği ile daha yakın ilişkilere yöneldiği gibi Tahran rejimiyle askeri, siyasi ve ekonomik bağlantılar kuruyor. Bu anlamda Erivan, Tahran’ın çıkış kapısı olduğu gibi, Tahran da Erivan için can simidi. Muhtemelen denize düşen yılana sarılır muhabbetinden daha ileri bir durum bu. Ermenistan bu ilişkileri, diaspora İran’daki Ermeni nüfusla ilişkiler kapsamında gerekçelendirdiği gibi Azerbaycan ve Türkiye ile olan sınırlarının 30 yılı aşkın bir süredir kapalı olmasıyla irtibatlandırıyor.

https://s.yimg.com/ny/api/res/1.2/9tbP2dA_8t_PNoa9enqQ3Q–/YXBwaWQ9aGlnaGxhbmRlcjt3PTIwNDg7aD0xMTUyO2NmPXdlYnA-/https:/media.zenfs.com/en/euronews_ca_articles_409/a8555b659f903abf27e0513605aca1de

Nahcivan sınırında Ermenistan İran ortak askeri tatbikatı

Geçtiğimiz günlerde İran’ın nükleer programı ve Ermenistan ile Azerbaycan arasında uzun süredir devam eden anlaşmazlık nedeniyle yaşanan gerginliklerin ortasında, 44 kilometrelik ortak sınır boyunca Ermenistan ve İran Silahlı Kuvvetleri’ne bağlı özel kuvvetler ortak tatbikat gerçekleştirdi. Hafif ve ağır silahlar kullanılırken, özel kuvvetlere bağlı keskin nişancıların yetenekleri de test edildi. Tatbikat için Tahran, Devrim Muhafızları Kara Kuvvetleri Komutan Yardımcısı General Valiollah Madani’nin gözetiminde Tebriz’de bulunan Devrim Muhafızları Ordusu’nun 31. Aşura Harekât Tümenine bağlı seçkin birliklerini gönderdi. Bu tümen üç önemli tugayı içeriyor: Aşura 31, Ensar el Mehdi 36 ve Abbas 37.

İran ve Ermenistan sınır güvenliğini güçlendirmek için askeri tatbikat düzenliyor

İran devlet medyasına göre İranlı yetkililer tatbikatın “iki ülkenin ortak çıkarları temelinde sınırların güvenliğini pekiştirmek için” yapıldığını belirtti. Ancak bu tatbikatın Azerbaycan ve Türkiye blokuna karşı bir savaş hazırlığı olduğu besbelli. Zaten Ermenistan medyası, İran’ın, Ermenistan ile ‘stratejik’ sınırı önceliklendirdiğini yazdı. Tatbikat, Ermenistan’da birçok kişinin, Azerbaycan’ın İran’la sınırı olan tek Ermenistan eyaleti olan Syunik üzerinden Azerbaycan’ın Nahçıvan topraklarına kara koridoru açmayı amaçlayan bir askeri operasyon riskin arttığı yönündeki endişelerinin ortasında gerçekleşti.

Ermeniler, İran’ın Azerbaycan’ı ve Türkiye’yi, Ermenistan ile ortak sınırını veya doğrudan ulaşım bağlantılarını ellerinden alma girişiminde bulunmamaları konusunda defalarca uyardığını vurguluyorlar. Tahran, Ermenistan’a erişimini tehlikeye atacak veya dengeyi Türkiye ve Azerbaycan lehine daha da bozacak herhangi bir bölgesel yeniden yapılanmaya karşı uzun zamandır temkinliydi. İran Dışişleri Bakanı Abbas Araghchi, 25 Mart’ta Erivan’a yaptığı ziyarette bunu açıkça belirterek, Tahran’ın İran topraklarını atlayan herhangi bir zorunlu koridora karşı kategorik muhalefetini yinelemişti.

NAHÇIVAN İLE AZERBAYCAN’I BİRBİRİNDEN AYIRMAK ÜZERE …

Ermenistan Nahçıvan sınırını mekanize birliklerle tahkim ediyor

En son bilgilere göre Ermenistan, Azerbaycan sınırı boyunca askeri birliklerinin sayısını artırıyor. Saha raporlarında özellikle Nahçıvan, Kelbecer ve Zengezur yönlerinde hareketlilik olduğu bilgisi mevcut. Ermeni yetkililerden Azerbaycan ile barış anlaşması imzalanacağı yönünde açıklamalar gelirken, Ermenistan ordusunun Nahcivan sınırına ilave kuvvet konuşlandırdığı ortaya çıktı. Ermenistan’ın Azerbaycan’ın Nahcivan kentiyle fiili sınırına ek askeri güçler konuşlandırdığı bildirildi. Son haftalarda, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri bölgede artan bir faaliyet gösterdi. Bu hamlelere rağmen, Erivan Azerbaycan ile barış aradığını iddia etmeyi sürdürüyor. Nahcivan sınırının İran ve Türkiye ile kesiştiği noktaya, Ermenistan’ın İran ile gerçekleştirdiği müşterek askeri tatbikatı bahane ederek yeni askeri birlikler sevk etmesi, bölgesel bir krizin habercisi olabilir mi? Türkiye , İran , Ermenistan ve Azerbaycan’ın Nahcivan eksklavının kesiştiği noktada, Erivan ve Bakü güçleri karşı karşıya. İran da bölgeyi sürekli takip altında tutuyor. Taraflar, Rusya’dan İran’a doğru kıvrılan ve Azerbaycan’dan dikkatlice kaçınan E117 yolu ile ayrılmış durumda. Zaman zaman özerk Nahçıvan topraklarındaki askeri mevzilere Ermenistan mevzilerinden tarafından ateş açılıyor.

Erivan Tahran ortak askeri tatbikatı Trump’ın açıklamaları sonrası yapıldı

9 Nisan’da, ABD Hazine Bakanlığı, İran’ın nükleer programına dahil olan bireyleri hedef alan yeni yaptırımlar duyurdu. Donald Trump’ın ABD’nin “İran’ın nükleer silahlara sahip olmasına izin vermeyeceği” ve gerekirse askeri güç kullanmaya hazır olduğu yönündeki uyarısının ardından Nahcivan sınırında Ermenistan İran ortak askeri tatbikatının yapılması dikkat çekti. Tatbikatlar, Ermenistan ile Erivan’ın daha güçlü bağlar kurmaya çalıştığı Amerika Birleşik Devletleri arasındaki artan gerginlik ortasında gerçekleşti. Ermenistan tarafsız kalmak yerine, Washington’ın Tahran’a baskıyı artırdığı sırada İran’la ittifak kurmayı seçti. Bunun kasıtlı bir provokasyon mu yoksa sadece kötü bir karar mı olduğu belirsiz. Her iki durumda da bu tercihin jeopolitik bir başarısızlık olduğu söylenebilir.

Ermenistan, İran’ın Azerbaycan/ Türkiye’ye bloğuna karşı elinde kalan tek kozdur. Türkiye, İran’ın Suriye, Kafkasya ve PKK’nın bıraktığı boşluğu giderek daha fazla doldurdu. Mevcut durumu kendi lehine dengelemek isteyen İran Türkiye’ye yönelik terör eylemleri gerçekleştiren PKK’nın tasfiye sürecinden sonra, özellikle Türkiye sınırına yakın bölgelerde Urumiye kentinde, Türkiye karşıtı siyasal Kürtçülerin gösteri düzenlemesine göz yumuyor, el altından destekliyor.

Ankara’nın Bayraktar TB2 orta irtifa ve uzun dayanıklılıkla insansız hava araçları, Bakü’nün 2023 Dağlık Karabağ savaşından sonra Azerbaycan’ı Nahçıvan’a bağlayan bir rota olan Zangezur Koridoru ‘nu güvence altına almasına yardımcı oldu ve İran’a olan bağımlılığını ortadan kaldırırken Türkiye’yi de anakara Azerbaycan’a bağladı. Türkiye’ye karşı savaşmak için İran’dan insansız hava araçları aldığı bildirilen PKK’nın, silahsızlanmayı kabul etmesi, Ermenistan’ı Türkiye ve Azerbaycan’a karşı İran’ın son kozu haline getirebilir.

Türkmen gazının Nahcıvan’a bağlanması Ermenistan ve İran’ı rahatsız etti

Çatışmada olası bir tırmanış, bölgenin enerji rotaları için önemli bir risk oluşturabilir, küresel enerji piyasalarını bozabilir ve ekonomik istikrarı etkileyebilir. Güney Kafkasya, Avrupa’ya petrol ve gaz tedarik eden boru hatları için önemli bir koridordur. Ermenistan ve İran bu enerji jeopolitiğin farkında. Bölgedeki askeri tatbikatlar ve yığınak ile akılları sıra Türkiye’yi baskılamaya çalışıyorlar. Türkiye ile Azerbaycan, Türkmenistan doğal gazının Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden transit olarak Türkiye’ye ulaştırılması konusundaki anlaşmaları, BOTAŞ ile Türkmen gaz arasında Türkmen gazının Türkiye’ye tedariki konusunda anlaşmayla taçlandı.

Mart 2025’ten itibaren teslimatlara başlanıldı. Türkiye’nin doğu sınırında yer alan ve Azerbaycan’a bağlı özerk bir cumhuriyet olan Nahcivan’a Türkiye üzerinden kesintisiz doğal gaz akışı, Erivan ve Tahran yönetimlerinin bölgeye yönelik planlarını darbeledi. BOTAŞ tarafından inşa edilen 80 km. uzunluğundaki günlük 2 milyon metreküpe kadar taşıma kapasiteli bu hat özellikle Nahçıvan’ın doğal gaz ihtiyacının tamamını asgari 30 yıl süresince karşılayacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ifade ettiği gibi; enerji alanında stratejik ve ezber bozan projeleri devreye alma konusunda Türkiye, Can Azerbaycan’la tam bir uyum içinde.

Nahçıvan ve Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nin ekonomik kalkınmasına katkı sağlayacak bu projeler, müttefik ilişkilerini güçlendirmenin yanı sıra, her iki ülke için stratejik bütünlüğü temsil eden Güney Kafkasya ve Doğu Anadolu coğrafyasının, nüfusunun ve ekonomisinin birbirine bağlılığının artmasına da katkı sağlayacaktır. Böylece Nahçıvan Türkiye’nin güvenliğinin, Doğu Anadolu da Azerbaycan’ın güvenliğinin bir parçası haline geliyor.

Türkiye Nahcivan’da garantör ülke

Azerbaycan’ın ayrılmaz bir parçası olarak Nahcivan Özerk Cumhuriyeti hem Türkiye, Azerbaycan ve Türk Dünyası için hem de Orta Asya’ya açılan bir Türk kapısı olarak çok önemli. Üstelik Nahçıvan aynı zamanda İran ve Ermenistan’a karşı stratejik yönden de üstünlük sağlayan bir Türk toprağı. 6 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşmasıyla birlikte Nahcivan’ın Azerbaycan’a bağlı özerk bir bölge olması sağlandı. Nahcivan’ın statüsü, Ankara’daki Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ve Sovyetler Birliği arasındaki Moskova Anlaşması ile ortaya çıktı. Mustafa Kemal Atatürk’ün ısrarlı tutumu ve Lenin’in de bunu kabul etmesi, Nahcivan’ın statüsünün belirlenmesini sağlamıştır.

Buna ek olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Sovyetler Birliği arasındaki Moskova Anlaşması’nın 3. maddesinde, Nahcivan Özerk Bölgesi kurularak Azerbaycan’a bağlandığı ve başka bir ülkeye verilemeyeceği belirtildi. Bu antlaşma ve devamı niteliğindeki antlaşmalarla belirlenmiş olan sınırlar, günümüzde Türkiye, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan arasında hâlen geçerli. Azerbaycan’a bağlı özerk bir cumhuriyet olan Nahcivan, Türkiye’nin de garantörlüğü altındadır. Nahcivan’ın, Türkiye ile 18 km’lik sınırı, ülkemiz ve Azerbaycan açısından birçok anlamda stratejik ve ekonomik öneme sahiptir.

Türkiye, Kıbrıs’ta olduğu gibi Nahcivan’da “Garantör Ülkedir. Türk Hükümeti, sınır kapısından Nahcivan’a silah ile ilaç yardımı yaparak bölgeyi korumuş ve Sovyet Rusya’nın dağılması sonrasında özerk bir bölge olarak bağımsızlığını ilan etmesinde büyük katkı sağlamıştır. Türkiye, BM uluslararası platformların tanıdığı bölge ülkelerinin imza koyduğu, kabul ettiği, Gümrü, Moskova ve Kars anlaşmaları gereği, Nahcivan’ın garantörüdür. Ermenistan’ın Nahcivan’a yönelik tehditlerini, sınır ihlallerini, top ve füze atışlarını sonlandırmadığı takdirde Türkiye’nin askeri müdahale hakkı doğmaktadır.

Tıpkı Dağlık Karabağ gibi Nahcivan’da, Erivan ve Moskova’nın güvenlik anlaşmasının kapsamı dışındadır. Türkiye’nin Nahcivan’daki askeri varlığı Ermeni kaynakları “Sarsılmaz kardeşlik-2019 tatbikatı stratejik eğitim adı altında Türkiye ordusunu Nakhijevan’a (Nahçıvan) yerleştirdiğini iddia etmişlerdi. Yıllardır Nahcivan Garnizonu birlikleri ve Türk Silahlı Kuvvetleri komuta birimlerinin katılımıyla 21-23 Haziran tarihlerinde taktik tatbikatlar gerçekleştiriliyor.

Ömür Çelikdönmez