Balkanlar, tarih boyunca etnik, dini ve kültürel çeşitliliğiyle birçok çatışmanın ve diplomatik denklemin merkezinde yer almıştır. Yugoslavya’nın dağılmasının ardından oluşan yeni siyasi harita, beraberinde uzun süreli istikrarsızlıkları da getirmiştir. Bu süreçte Batı Avrupa’nın izlediği politikalar, bölgede kalan Sırp azınlıklar üzerinden krizler üretmeye açık bir zemin oluşturmuştur. Bosna-Hersek ve Kosova, bu istikrarsızlığın en güncel örnekleridir. Türkiye’nin Balkanlar’daki tarihi ve kültürel mirası göz önüne alındığında, bölgedeki barışın ve istikrarın tesisinde oynayabileceği rol büyüktür. Ancak bu rol, din temelli değil, kapsayıcı, laik ve stratejik bir dış politika ile mümkün olabilir.
Balkanlar’da kalıcı bir barış ve Sırbistan’ın potansiyel bir tehdit olmaktan çıkarılması, Türkiye ile Sırbistan arasında kurulacak yapıcı bir iş birliğine bağlıdır. Azerbaycan-Ermenistan-Türkiye arasında inşa edilmeye çalışılan üçlü barış modeli, Balkanlar’a da uyarlanmalıdır. Türkiye-Sırbistan-Bosna-Hersek üçlü iş birliği, bölgesel istikrar için güçlü bir temel oluşturabilir. Bu yapı ilerleyen süreçte Kosova, Hırvatistan gibi diğer bölge ülkelerini de kapsayacak şekilde genişletilebilir.
Türkiye’nin son yıllarda dış politikasında gözlemlenen dini referanslı yaklaşımlar, özellikle Balkan coğrafyasında beklenen karşılığı bulmamaktadır. Devletin dış politikası doğrudan dini temeller üzerine kurulamaz, din ancak bir unsur olarak dış politikanın içinde yer alabilir. Aksi takdirde, Türkiye’nin laik yapısına ters düşen bu yaklaşım, hem bölge ülkelerinde şüphe uyandırmakta hem de Türkiye’nin tarihsel sorumluluğuna gölge düşürmektedir.
Gerçek bir devlet adamlığı, geçmişte yaşanmış acı olayları unutmadan, bu olayların tekrar etmesini engelleyecek akılcı politikalar geliştirmeyi gerektirir. Osmanlı İmparatorluğu, 500 yıllık Balkan hakimiyeti boyunca dini bir dayatma politikası izlememiştir. Bu tarihsel miras, bugün Türkiye’nin laik ve kapsayıcı bir dış politika izlemesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Aksi takdirde tarihsel bağnazlıkların yeniden canlanması ve tarafların kutuplaşması kaçınılmazdır.
TİKA gibi kalkınma odaklı kurumların din temelli bir yaklaşımdan arındırılması, faaliyet gösterdikleri ülkelerde daha geniş toplumsal kesimlere hitap etmeleri açısından önemlidir. Özellikle Sırbistan gibi ülkelerde tarihsel önyargılar zaten mevcutken, dini referanslarla yapılan projeler bu kaygıları daha da derinleştirebilir. TİKA tarafından yerel ihtiyaçlara duyarlı, kapsayıcı ve kalkınma odaklı projeler geliştirmelidir.
Türk dili ve kültürünü yaymak amacıyla kurulan kurumlar, Osmanlıcı ya da dini kimlikler yerine modern, evrensel ve çoğulcu bir anlayışla hareket etmelidir. Bu yaklaşım, hem Türkiye’nin yumuşak gücünü artıracak hem de Balkan halklarıyla daha derin ve sürdürülebilir bağların kurulmasına olanak tanıyacaktır.
Sonuç olarak, Türkiye’nin Balkan politikası, geçmişten gelen derin tarihi bağlar, bölgesel gerçeklikler ve küresel dengeler gözetilerek yeniden yapılandırılmalıdır. Dış politikanın temelinde din değil, diplomatik akıl, kapsayıcılık ve stratejik çıkarlar yer almalıdır. Türkiye’nin siyasal iktidarının anlaması gereken temel gerçek, Osmanlı’nın Balkanlar’da dayatmacı değil, çoğulcu bir yönetim sergilemiş olduğudur. Bu tarihsel deneyim ışığında, Türkiye, dini söylemlerle değil, laik ve çok taraflı diplomasiyle bölgesel barışın öncüsü olabilir.
N. CEM TABANLI