İran’da düzenlenecek olan cumhurbaşkanlığı seçimleri öyle sıradan bir seçim olmayacak. Zira bu seçimi kazanan kişi önümüzdeki dört yıl için ‘sistemin kimliğini koruma’ adlı bir geçiş programını yönetecek. Oysa bu sistemin meşruiyeti ile ilgili birçok sıkıntı var. Çünkü bu sistem, devletin kurumlarına darbe yaparak yönetimi ele geçiren, böylece yasama ve yürütmede hâkimiyet sahibi olan ‘muhafazakar cenah’ tarafından belirlenmişti. Bu sebeple ilerleyen günlerde cumhurbaşkanının kimliği ile ilgili ciddi tartışmalar yaşanacak gibi görünüyor.
Cumhurbaşkanının kimliğini belirlemek için 3 seçenek var. Seçilecek cumhurbaşkanı ya askeri, ya dini ya da muhafazakâr bir sivil figür olacak. Çekişmenin ise cumhurbaşkanının askeri yapıdan olmasını isteyenlerle dini yapıdan olmasını isteyenler arasında geçmesi bekleniyor.
Velayet-i Fakih rejiminin ulusal meşruiyetinin önemli bir kısmını kaybettiği ve bu meşruiyeti koruma kriziyle uğraştığı biliniyor. Parlamento seçimlerine katılım oranının yüzde 25’in altında kalması halkın artık onlara güvenmediğini açıkça gösteriyor. Bu sebeple kendi meşruiyetlerinin devam etmesini sağlamak adına ‘devrimci meşruiyet’ dedikleri şeye başvurarak cumhurbaşkanlığı seçimini boykot etmek istiyorlar.
Velayet-i Fakih rejimi, toplumdaki değişimlerin büyüklüğünün ve bu değişimlere uygun, tüm İran halkını kapsayacak ideolojik kimlik üretemediğinin farkında. Bu cumhurbaşkanlığı seçimleri, dini düzeni devam ettirebilmek ve cumhurbaşkanının kimliğiyle yeni bir ideolojik kimlik üretebilmek adına Velayet-i Fakih rejimi için son şans olabilir. Zira gün geçtikçe siyasi partiler merkez yönetime karşı isyan bayrağını çekmeye, yerel halk da devlet ideolojisine daha da az ilgi duymaya başladı.
Bu aşamada cumhurbaşkanının konumunu yeniden değerlendirmek gerekiyor. Zira Ayetyullah Ali Hamaney’den sonra devleti onun olmadığı bir nizama hazırlayacak ve güçlü kişiliği ile karar alma mekanizmasında boşluğunu doldurabilecek bir cumhurbaşkanı gerekiyor. Hamaney’e halef seçmenin zorluğundan dolayı ondan sonra üç veya beş din adamından oluşan kolektif bir yapının rejime liderlik etmesi bekleniyor.
Rejimin takip etmiş olduğu ideoloji, seçilecek cumhurbaşkanının kimliği konusunda önemli bir rol oynayacaktır. Rejim kendileriyle daha uyumlu çalışabilmesi ve Hamaney’den sonra yeni dini lider seçiminde kendilerine destek olması için dini yapıdan bir cumhurbaşkanı seçme taraftarı. Bu nedenle gözler önceki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde başarısız olmuş, Velayet-i Fakih rejimine yakınlığıyla bilinen Yargı Konseyi Başkanı din adamı İbrahim Raisi’ye çevrilmiş durumda. Her ne kadar kendisi henüz adaylığını açıklamamış olsa da Velayet-i Fakih rejiminin devam etmesi, gücünü ve nüfuzunu koruması için ona güveniliyor.
Diğer yandan askeri yapıyı temsil eden Devrim Muhafızları’nın da cumhurbaşkanlığı için ne kadar istekli olduğu biliniyor. Daha önce adaylığını açıklayan bir generalin ardından üç general daha adaylık başvurusu yaptı. Devrim Muhafızları, önümüzdeki süreçte devleti yönetebilmek adına ulusal birliğin en önemli unsurlarından biri olmasına ve devlet idaresindeki sert ve güçlü yapısına güveniyor. Bu durum onları, İran halkının büyük bir kısmına hitap edebilecekleri ve halkın muhafazalar cenaha olan güvenini telafi edebilecekleri tarihi bir sembol haline getiriyor. Özellikle halkın ‘Zayıf bir dini liderin varlığında güçlü bir cumhurbaşkanı seçme’ denklemi, Devrim Muhafızları’nın elini güçlendiriyor ve onları iktidar için en kuvvetli aday haline getiriyor.
Buna göre İran İslam Cumhuriyeti, önümüzdeki haziran ayında Şah rejiminin 1979’daki düşüşünden bu yana en kritik cumhurbaşkanlığı seçimine girecek. Bu seçim sadece cumhurbaşkanını seçecek belirleme değil, daha ziyade saygınlığını korumak isteyen dini kurum Velayet-i Fakih ile rejimi kendi saygınlığı ile sınırlayan, askeri bir kurum olan Devrim Muhafızları arasında devletin düzenini ve saygınlığını koruma seçimleri olacak.
Mustafa Fahs Şarkulavsat
