Azerbaycan jeopolitik konumuna, insan ve doğal kaynaklarına, ekonomik potansiyeline, Doğu ve Batı kültürlerinin, ulaşım ve iletişim hatlarının kavşağında yerleşmesi açısından tarihen dünyanın önemli devletlerinin dikkatini kendine çekmiş, bu devletlerin rekabet alanına dönüşmüştür. Dünya ekonomi-politikasının son yıllarına damgasını vurmuş başlıca kavram kuşkusuz enerji kavramıdır. Enerji yaşamımızın tüm alanlarında ihtiyaç duyulan en önemli faktörlerden biridir. Bu faktör hem enerji zengini olan, hem de enerjiye ihtiyaç duyan ülkeler tarafından enerji politikalarının belirlenmesinde kendini farklı bir şekilde göstermektedir. Enerji üretilmesi zorunlu olan bir faktör olup, insanların günlük ihtiyaçlarının karşılanmasında ve onların refahının yükseltilmesinde en göze çarpan etken olarak kendini göstermektedir. Enerji güvenliği konusu üzerine çalışanların ortak düşüncesi ilk olarak, enerji güvenliği kavramının tanımlanmasının çok zor olduğudur. Enerji güvenliğinin klasik tanımını yapacak olursak, ülkelerin petrol ihtiyaçlarını karşılayabilmek için kaynaklara ulaşabilmeleri bağlamında arz güvenliğinin sağlanmasıyla sınırlandırılabilir. Bu bakış açısı enerji güvenliğinin unsurlarını petrol arzı, talep merkezleri, jeopolitik ve piyasa yapıları olarak tanımlamaktadır . Enerji güvenliği bünyesinde yer alan enerji kaynaklarının güvenilir, ucuz ve kesintisiz bir şekilde sağlanabilmesi ve verimli kullanılabilmesi bütün devletlerin ulusal güvenliğini temelden etkileyen bir faktördür
Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye Hazar enerjisi ile Avrupa ve Akdeniz bölgesinde bulunan ülkelerin enerji ihtiyaçlarını karşılayan üç dost ülkedir. Bugün Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı ve Bakü – Tiflis – Erzurum boru hattı, TAP ve TANAP projeleri Avrupa ve diğer uluslararası pazarlara Azerbaycan ve Orta Asya’nın petrol ve gazını ulaştırıyor. Bu tür projeler Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye’nin kalkınması ve refahına hizmet ediyor, bölgenin güvenliğini temin ediyor.
Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi, TANAP, projesinin amacı, Azerbaycan’ın Hazar Denizi’ndeki Şah Deniz 2 Gaz Sahası ve Hazar Denizi’nin güneyindeki diğer sahalarda üretilen doğal gazın öncelikle Türkiye’ye, ardından Avrupa’ya taşınmasıdır. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP), Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birlikte yatırım bedeli 40 milyar doları bulan ve Bakü’den İtalya’ya uzanan 3.500 kilometrelik Güney Gaz Koridoru’nun en önemli parçasıdır. Karada 2.760 metre yükseklikten denizde 65 metre derinliğe kadar uzanan TANAP, 1.850 KM’lik uzunluğuyla Türkiye’yi Kafkaslar’dan Avrupa’ya uzanan bir enerji koridoru haline getirecek. Hazar Denizi’ndeki Şahdeniz-2 sahasından çıkarılacak doğalgazı Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıyacak olan TANAP, Türkiye ve Azerbaycan’ı sektörün en önemli oyuncuları olarak konumlandıracak.
TANAP, Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birleşerek Güney Doğal Gaz Koridorunu oluşturmaktadır. TANAP’a başarıyla bağlanan TAP projesi ile Hazar Denizi’nden çıkartılan doğalgaz Yunanistan, Arnavutluk ve Adriyatik Denizi üzerinden İtalya’ya taşınacak. 550 kilometresi Yunanistan’dan, 215 kilometresi Arnavutluk’tan, 105 kilometresi Adriyatik Denizi’nden ve 8 kilometresi İtalya’dan geçecek ve toplam uzunluğu 878 km olan TAP, TANAP ve Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı (SCP) ile Güney Gaz Koridoru’nu oluşturuyor. Güney Gaz Koridoru’nun son parçası olan ve Azerbaycan gazını Avrupa piyasalarına aktaran Trans Adriyatik Boru Hattı’nda (TAP) ticari gaz akışı başladı. “TANAP’ın ardından TAP’ın devreye girmesiyle Avrupa enerji arz güvenliğinin önemli bir halkası da tamamlanmış oldu. Güney Gaz Koridoru’nun son parçası olan TAP, Azerbaycan’dan ticari olarak gaz taşımaya başladı. Azerbaycan gazı tarihte ilk kez, direkt bir boru hattı bağlantısıyla Avrupa piyasasına ulaştı.
TAP, Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) ve Güney Kafkasya Boru Hattı ile birlikte 40 milyar dolarlık bir değer zinciri olan Güney Gaz Koridoru’nun Avrupa ayağını oluşturuyor.Azerbaycan’ın Şah Deniz 2 sahasından çıkarılan gazı Avrupa’ya ulaştırmak üzere inşa edilen TAP, Türkiye-Yunanistan sınırında TANAP’a bağlanmıştır. TAP 4,5 yıllık inşaat süresinin ardından 13 Ekim’de tamamlandı.
TAP’ın, Yunanistan (550 kilometre), Arnavutluk (215 kilometre) ve Adriyatik Denizi’nden (105 kilometre) geçerek, İtalya’ya (8 kilometre) yılda 10 milyar metreküp gaz taşıması planlanıyor. Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) ‘ın yüzde 20’şer hissesini BP, SOCAR ve Snam kontrol ederken, projede Fluxys yüzde 19, Enagas yüzde 16 ve Axpo da yüzde 5 hisseye sahip bulunuyor . Azerbaycan doğal gazını Avrupa’ya getirmek için Selanik’te 4,5 yıl önce temelleri atılan 878 kilometre uzunluğundaki doğal gaz boru hattının, ticari faaliyetlerine başladı. Güney Gaz Koridoru’nun Avrupa ayağını oluşturan TAP sayesinde Azerbaycan’dan Avrupa pazarlarına yılda 10 milyar metreküp gaz akışının sağlanacaktır. Güney Gaz Koridoru, Azerbaycan’dan Avrupa’ya doğal gazın taşınmasında öncü rol oynayacaktır. Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) Azerbaycan’dan Avrupa’ya doğal gaz taşımada en modern ve güvenilir sistemlerden biridir ve stratejik ve rekabetçi pazar özelliklerini bir araya getiriyor..
Günümüzde güvenlik kavramı yaklaşımı ile ekonomik değerler ve enerji kaynaklarının yoğun olduğu bölgelerdeki güvenliğin ve sürdürülebilirliğinin sağlanması gerekmektedir. Bundan dolayı Hazar’ın sahip olduğu enerji kaynakları konusunda ve bu kaynakların paylaşılması yönündeki meselenin, enerji güvenliği ve enerji politikaları açısından küresel ve bölgesel bir önem taşıdığı ifade edilebilir.
Jeopolitik açıdan önemli çoğrafyada yerleşen Azerbaycan`ın Türkiye Cumhuriyeti ile çokboyutlu işbirliğinin ve stratejik ilişkilerinin daha da geliştirilmesi yalnız iki devlet açısından değil, aynı zamanda bölgesel kalkınma ve güvenliğin sağlanması bakımından da özel önem taşıyor. Güney Kafkasya bölgesinde barış, güvenlik ve işbirliğine dayalı toplumsal ve ekonomik kalkınmanın sağlanması açısından Türkiye-Azerbaycan diplomatik ilişkilerinin çok önemlidir. İstikrarlı ve sürdürülebilir bir ekononik kalkınma için ülkelerin kendi enerji politikalarını geliştirmeleri ve enerjide dışa bağımlılığı azaltmaları şart. Bağımsızlığın temel ilkesi ekonomik yeterliliğin sağlanması, ülkenin ihtiyacını karşılayacak enerjiye sahip olmasına bağlı. İşin dış politika ve güvenlik anlamında da faydası var.
TAP, Avrupa’nın farklı bir kaynaktan enerji tedarik etmesini de sağlıyor. TAP, uzun vadeli vizyonun gerçeğe dönüştüğünü göstern bir projedir. . Türkiye, TANAP ve TAP projeleriyle ekonomik ve politik kazanımlar elde etmiştir. Doğal gaz kaynaklarına sahip ülkelerle, dünyanın en büyük pazarı arasında doğal bir koridor görevi gören Türkiye, doğal gaz merkezi olmayı hedeflemektedir. Coğrafi olarak büyük avantajlara sahip olmanın yanında Türkiye, enerji diplomasinin de içinde aktif bir şekilde rol almaktadır.

Murtəza Həsənov
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının “Dövlət qulluğu və kadr siyasəti” kafedrasının dosenti, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktor