OSMANLI ARŞİV VESİKALARINDA KESRET İLE İSTİMAL OLUNAGELEN BAZI KELİMÂT VE ISTILAHÂT BER-VECH-İ ZÎR BEYÂN OLUNDI:
( Osmanlı Arşiv Belgelerinde Sıkca Kullanılan bazı kelime ve kavramlar aşağıda anlatıldı)
ESEDÎ GURUŞ [اسدی غروش ]:
Esed (Arapça) : Arslan.
Üzerinde arslan resmi olan Felemenk ( Hollanda ) hükümetleri paralarına denir.
Bu paralara Osmanlılar arasında Arslanlı Kuruş da denirdi.
EŞREFÎ GURUŞ
SULTANÎ GURUŞ [ اشرفی غروش – سلطانی غروش ]:
Mısır’da basılan altınlar “sultânî” ya da “eşrefî” diye adlandırılıyordu. Bir müddet sonra Osmanlı altınları eşrefî olarak da anılmaya başlanmıştır.
DÜKA – DUCATO [ دوقه ] : Akdeniz ticaretinde bir Deniz İmparatorluğu olan Venedik Altın Parası.
Ayrıca Düka kelimesi, Serdâr anlamında, asalet ünvanı olarak da kullanılır
MANGIR [ مانغر ] : Bakır paranın ismidir.
MAHMUDİYE [ محمودیه ] : Birinci Mahmud zamanında basılan altın paralara denir.
AKÇE [ آقچه ] : Ak Türkçe’de beyaz anlamında olup ”Beyaz Sikke” demektir . Yalnız Gümüş Para için kullanılır.
KÂİME [ قاﺌمه ] : Büyüklerden küçüklere , dar uzun kağıtlara yazılan resmî yazılara denir. Küçüklerden büyüklere yazılanlara ise ” Ariza ” denir.
KÂİME-İ MU’TEBERE-İ OSMANÎYE [ قاﺌمه معتبرۀ عثمانيه ] Üzerine itibarî ( nominal) değeri yazılı ve para yerine kâim olan (kullanılan) kıymetli evraktır. Sultan Abdülmecit zamanında çıkarılna bu paralar önceleri el ile yazılmış olup taklitleri çıkınca tuğralı şekli ile matbaalarda kabartmalı olarak basılmıştır.
İ’MÂL [اعمال ] :
İ’mâl kelimesi ” Kıt’a ” lafzı ile birlikte kullanılır ise de; Mesela ,Gemi yapımında : (İsâğa= Kalıba dökmek ) Toplardan da bahsediliyor ise :
İmal ve inşa kılınan bir kıt’a sefine,
İsağa ve i’mal edilen bir kıt’a Top,
Kumaş ve benzeri için: Nesc ( dokuma) ve i’mâl edilen Çuka. Şeklinde kullanılır.
İNŞÂ [انشا ] :
Bina yapımı için: Müceddeden bina ve inşa,
Tamir ise : Tamir ve termimi şeklinde kullanılır.
HEDM [هدم ] :
Binaların yıkılması için kullanılır.” Münhedim hâne ” gibi.
TENKİL [تنکیل ] : İbret alınmak için, korku ve dehşet verecek şekilde davranmak, sürgün veya uzaklaştırmak. ” İsyanı tenkil” Gibi.
Veya topluca ortadan kaldırmak, yok etmek.
FESH [فسخ ] :
Deniz vasıtalarının, arabaların yürütülmesine ,
Mesela : Hurdaya çıkan gemilerin fesh ve ihrak edilmesi ,
Nikâh ve alış-verişler ve kontratoların bozulması gibi cümlelerede kullanılır.
LAĞV [ لغو ] :
Bir müessesenin ( kurum veya kuruluşun) fertlerinin dağıtılması ( re-organisation) gibi cümlelerde kullanılır.
KÖHNE -FERSUDE – HARAB [ کهنه – فرسوده – خراب ] :
Üç kelimenin her biri eski ve pejmürde ve perişan manalarına gelir ise de, Osmanlı kitâbetinde ( yazışmalarında);
Köhne kelimesi,Gemi, kayık vs.için,
Fersude kelimesi mensucattan yapılan elbise vs. eşyaların tanımlanmasında,
Harab Kelimesi ise, tamirine ihtiyaç duyulan binalar için kullanılır.
CENAZE [ جنازه ] : Mutlaka insanlar için,
LÂŞE [ لاشه ] : Hayvanlar için
FEVT – VEFAT Kelimeleri insanlar için,
TELEF-İTLÂF Kelimeleri hayvanlar için kullanılır.
MÜRD ( Mürden masdarından) Hayvanlar için ölmüş anlamında.
SÛG-SÛK [ سوق ]:
Çarşı, pazar anlamında.
Suk-ı Sultanî [ سوق سلطانی ] : Mezat -açık artırma- yeri.
SEVK [سوق ] :
Sürmek manasınadır. Ancak:
Asker , gemi, top, tüfek gönderildiğini ifade eder. İcab-ı hâle göre:
İrsâl [ ارسال ]
İsbâl [ اسبال ]
Tesrib [ تسریب ] Eşya vs.göndermek.
İ’zâm [ اعزام ] gibi kelimeler dahi aynı manada kullanılır.
MERSUM [ مرسوم ] : Resmedilmiş. Tanımlanmış. Merkum yerine kullanılmaz.
Etem Çoşkun/Aşiyan sahaf