İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan uluslararası sistemde kuvvet kullanma açık bir şekilde yasaklanmıştır. Hatta kuvvet kullanma yasağı uluslararası hukukun buyruk kuralı haline gelmiştir. Diğer bir ifadeyle bir devlet başka bir devlete karşı meşru savunma kılıfı altında işgal eylemi gerçekleştirememektedir. Zira bu türden bir işgal uluslararası hukukun açık bir ihlalini teşkil etmektedir. Bununla birlikte günümüz uluslararası hukuku kuvvet kullanımını iki halde meşru görmektedir. Bunlardan ilki BM Antlaşması’nın 51.maddesinin sağladığı bireysel ya da ortak meşru savunma hakkı diğeri ise kuvvet kullanmaya ilişkin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararı. Bunlar dışındaki kuvvet kullanma örnekleri uluslararası hukukun açık ihlalidir.
Bugünlerde ise dünya uluslararası barış ve güvenliği sağlamakla görevli olan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi üyelerinden biri olan Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini izlemektedir. Güvenlik Konseyi’nin daimi üyelerine verilen veto yetkisinden dolayı Rusya’nın işgaline karşı Güvenlik Konseyi işlevsiz kalmıştır. Zira Rusya’da BMGK’nin daimi üyesidir. Bundan dolayı kendi aleyhine Güvenlik Konseyi önüne gelen her kararı veto ederek kendisi bakımından işlevsiz hale getirebilmektedir. Bu bağlamda BM üyelerinden biri Rusya’nın işgalini durdurmak için Güvenlik Konseyi’nin askeri kuvvet kullanılması da dâhil diğer önemleri almasını Güvenlik Konseyi’nden teknik olarak isteyebilse de somut olarak bu mümkün olmayacaktır.
Peki, bu durumda Ukrayna’nın tam işgali nasıl önlenebilir? Ukrayna’nın güvenliği için farklı senaryolar ileri sürülmektedir. Bunlardan en yaygın ama başarısız olanı Kuzey Atlantik Örgütü’ne (NATO) üyeliğidir. Ukrayna NATO üyesi olursa NATO Antlaşması’nın sağladığı 5.madde çerçevesinde ortak meşru savunma hakkından yararlanabilecektir. Ancak halihazırdaki koşullarda Ukrayna’nın NATO’ya üyeliği imkansızdır. Zira NATO toprak bütünlüğü sorunları olan devletleri üye olarak kabul etmemektedir. Dolayısıyla Ukrayna için ilk senaryo iflasa uğramış durumdadır. Diğer bir senaryo BMGK’nin Ukrayna’yı savunmak için silahlı kuvvet kullanma kararıdır. Ancak Rusya’nın Güvenlik Konseyi’nin daimi üyesi olmasından dolayı bu kararda Rusya tarafından veto edileceği için bu senaryoda Ukrayna için başarısız olacaktır. Ukrayna için üçüncü ve etkili olabilecek bir senaryo olarak BM Genel Kurulu’nun tavsiye kararıdır. Şöyle ki BM sisteminde Güvenlik Konseyi’nin barışı korumak için karar alamadığı durumlarda, BM Genel Kurulu, Kore Savaşı örneğinde olduğu gibi “barış için birlik” yöntemi ile bir karar alarak, Rusya’ya karşı devletleri harekete geçirerek bazı yaptırım önlemleri uygulamalarını tavsiye edebilir. Ancak kanaatimizce Ukrayna için en pratik yöntem BM Antlaşması’nın 51.maddesinin sağladığı ortak meşru müdafaa hakkı olacaktır. Diğer bir ifadeyle Ukrayna ister BM Genel Kurul kararı olsun ya da olmasın, BM Antlaşması’nın sağladığı meşru savunma hakkı çerçevesinde diğer devletlerden savunma amaçlı silahlı kuvvet kullanılmasına yönelik yardım talebinde bulunabilecektir. Bu türden bir yardım kararın alınması bile halihazırda Rusya’ya karşı uygulanan ekonomik nitelikli yaptırımlardan daha caydırıcı olacaktır.

Memmed İSMAYILOV
Kafkassam uzmanı