Azerbaycan kamuoyu Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Rize’de 28 Temmuz’da dost meclisinde İsrail’in Gazze’deki katliamlarını durdurabilmek için gerekirse Karabağ’da Libya’da olduğu gibi davranırız açıklamasının şokunu atlatamamış. Bu söylem üzerine Türkiye aleyhine maksatlı maksatsız yüzlerce haber analiz sosyal medya paylaşımları yapılarak Türkiye Azerbaycan ilişkilerini baltalamaya çalışıldı. Bu menfi propaganda Türkiye’de de kendini gösterdi. Erdoğan’ın yanlış anlaşılmalara sebep olan bu açıklaması iki lider arasında bir telefon konuşması ile giderilip konu tatlıya bağlanması gerekirken bu sefer Putin’in Bakü’ye seyahati, hatta Aliyevlerin evinde birazda Türkiye’ye nispet etmek için misafir olması Azerbaycan Türkiye ilişkilerini çıkmaz bir yola salmıştır. 44 Günlük savaş sonrası imzalanan 10 Kasım anlaşmasında Türkiye yer almak isterken Rusya tarafından bir oldu bittiye getirilerek Türkiye devre dışı bırakılmış ve Rusya bölgede Azerbaycan üzerinden Türkiye’nin gelişmelerde vaziyet almasını engellemiştir. Rusya Ukrayna krizi öncesi Dağlık Karabağ’ı kontrol etmek için Laçın koridoru üzerinden bölgeyi ikmal edip elinde tutma hamlesini yaparken Azerbaycan üzerinden propaganda ile Laçın koridoruna karşılık Zengezur koridoru beklentisi oluşturdu. Türkiye’de bu süreci okuyabilen gören kafkassam başkanı Hasan Oktay’dan başka bir bölge uzmanı maalesef pek olmadı. Rus yazar Tarasov Stanislav https://russia-artsakh.ru/node/18700 Hasan Oktay sürekli her konuşmasında ve yazdığı analizlerde Zengezur koridoru değil Türkiye Ermenistan Azerbaycan 3 lü barış anlaşmasını gündemde tutmaya çalışmasını analiz etmiştir.
Azerbaycan Zengezurdan bir vaz geçti bir daha sıkıca sarıldı
Azerbaycan Zengezur konusunda daha fazla kamuoyunu oyalayamayacağını anlayınca geçtiğimiz günlerde Ermenistan ile görüşmelerde ön koşul olarak Zengezur koridorundan vazgeçtiğini beyan etti. Oysa o tarihlerde Türkiye Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığının yayınlarında Zengezur beklentisi sürekli dillendiriliyordu. Bakü Zengezur’dan vazgeçip aynı zamanda Ermenistan ile de barış görüşmelerine yanaşmaması Türkiye tarafından endişe ile karşılanmaya başlandığı bir sırada Putin Azerbaycan giderek adeta Türkiye’ye nispet yapması Türkiye’de kafaları çok karıştırdı. Bu sefer Azerbaycan Putinin isteği ve baskısı ile tekrar Zengezur taleplerini dillendirmeye başladı. Bunun yanında özellikle Azerbaycan’ın Türkiye’deki kamuoyu yönlendiricileri üzerindeki baskıları ile oluşan gündem ile Putin’in seyahati ile oluşan gündem arasındaki farklar sorgulanmaya başlandı. Dün Zengezur’dan vazgeçtiniz bu gün Putinin isteği üzerine tekrar bu konuyu niye gündeme getiriyorsunuz sorusu Azerbaycan’ın Türkiye’de oluşturduğu medya sivil toplum faaliyetleri de geniş kitleler tarafından sorgulanmaya başlandı. Zengezur koridorunun Laçın koridoruna mütekabiliyet esasına göre açılması gündemde tutulurken bunun 10 Kasım anlaşmasının hiç bir maddesinde yer almaması baştan beri sorgulanmadan bildik bir ezber gibi tekrarlanması anlaşılır değildi.
Putin Bakü’den ayrılınca neler oldu
Putin 2 gün süren Bakü seyahati neticesi Azerbaycan kamuoyunda gözle görülür bir Rusya eğilimi kendini hissettirmeye başladı. Özellikle Türkiye’nin isteği ile Ermenistan Azerbaycan Türkiye 3 lü barışı Bakü’nün gündeminden düşmüş, hatta Azerbaycan’ın Rusya’yı yanına alarak Ermenistan’a savaşı bile konuşulmaya başlanmıştı. Putin bir taraftan Ukrayna’nın Kursk operasyonunu önemsememiş tavırları bir taraftan Ermenistan’a Azerbaycan üzerinden gözdağı verme çabalarının paniği gözden kaçmadı. Putin diğer taraftan ise Çeçenistan’da sergilenen Ukrayna cephesinde elde edilen silahların olduğu masaya Türkiye bayrağı yerleştirerek bir anlamda Türkiye’ye bu silahlar üzerinden Ukrayna’ya destek olunuyor ve bunu görüyorum diye mesaj verme gayretleri içerisindeydi. Türkiye kamuoyu Putin’in Bakü seferinin şokunu üzerinden atlatamadan bu manzarayı bitmek bilmeyen kabus olarak niteledi.
Putin Paşinyanı niye aradı
Putin Moskova’ya dönünce Bakü seyahati ile ilgili Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ı araması ciddi tartışma konularından biri olmaya devam ediyor. Ermenistan basını bu konuyu iktidar muhalefet kavgası arasında değerIendirdiği için konunun ne anlama geldiğiniçok anlayamadı.
Rusya Devlet Başkanı, Azerbaycan ziyaretinin sonuçları hakkında Ermenistan Başbakanı’na bilgi verdi. Paşinyan ise bunun için Putin’e nezaket Kuralları içerisinde teşekkür etti. Liderler, Ermenistan-Rusya ikili gündemine ilişkin konuları görüşmek üzere ilk fırsatta bir araya gelme kararı aldı. Putin Güney Kafkasya’yı 30 yıldır Ermenistan üzerinden yönetirken Paşinyanın asi tutumu Putin’i endişelendirmiş ve Erivan’a Bakü üzerinden psikolojik baskı yapmaktan başka çare kalmamıştı. Türkiye’de milliyetçi kesimler Putin’in Bakü’ye gidişinin şokunu üzerinden atamamış konuyu daha kavrayamamış gözüküyor. Ruslar Kafkasya’ya tekrar hakim olarak turan yolunu mu kapatacak. Milliyetçiler bunu bile düşünüp kavramsallaştırmada sıkıntı çekiyor. Aslında Türkiye’de milliyetçiler Azerbaycanlılar üzerinden yönlendirildiği için Putinin bu seyahatine milliyetçiler bir anlam veremediler.
Azerbaycan basını ise Putin’in Paşinyan ile gerçekleştirdiği telefon görüşmesi hakkında oldukça meraklanmasına rağmen Erivan’ın resmi haber dışında telefon görüşmesinde konuşulanlar konusunda sessiz kaldığını ifade ederek bir anlamda niyet okumaları yapıyor.
Putin Paşinyan telefon görüşmesinin arifesinde, Sergey Lavrov ve Maria Zakharova’nın yapmış olduğu açıklamalar bu telefon görüşmesinin içeriğinde önemli bir rol oynama ihtimali Azerbaycan basınının beklentisini yükseltmiştir Hem Lavrov’un hem de Zaharova’nın Zengezur koridorunun açılması konusunu bir baskı aracı olarak gündeme getirmişti.
Azerbaycan basını hala Lavrov’un açıklamaları üzerinden Ermenistan’ı iletim ve iletişim yollarına ilişkin anlaşmaları sabote etmekle suçladığını ve Erivan’ı istikrarı bozmamaya çağırdığını ifade etmeye çabalıyor. Ermenistan’ın Lavrov’a yönelik sert itirazına yanıt veren Zaharova, bunun Rusya’yı kendi hatalarından sorumlu tutmaya yönelik başka bir girişim olduğunu söyledi. Oysa iletim ve iletişim hatları demek farklı şey Zengezur koridoru ise bambaşka bir şeydir.
Azerbaycan basını Erivan’ın stratejik yanlış hesaplamalarından başkalarını, bu durumda Rusya’yı sorumlu tutmasının bir başka örneği diyerek aslında Putin’in Bakü seyahatinin Türkiye Azerbaycan ilişkilerine yansıyan olumsuz havasını Ermenistan üzerinden geçiştirmeye çalışıyor.
Zakharova, uluslar arası kargo transiti ve gümrük kontrolü sorunlarının çözüldüğünü söyledi. Ancak Ermeni tarafının sınır kontrolü konusundaki itirazı nedeniyle demiryolu hatlarının hizmete açılması konusunda nihai anlaşmaya varılması mümkün olmadı. Ona göre Erivan, daha önce mutabık kalınan pozisyonlardan çekilmiş, Rus sınır muhafızlarının konuşlandırılmasında karşılıklılık ilkesinde ısrar etmeye başlamış ve Rus sınır muhafızlarının sadece Ermenistan’ın değil, aynı zamanda Azerbaycan’ın da yanında olmasını istemiştir. Azerbaycan Ermenistan’ın Rus askerlerinin Güney Kafkasya’dan çekilmesi için verdiği mücadeleyi Rusya adına sadece Ermenistan Türkiye değil Ermenistan Azerbaycan sınırlarının da Rus askerlerinin korumasının altyapısına alet olmaktadır. Geçtiğimiz günlerde Ermeni halkı direnerek Rus askerinin Erivan havaalanından çekilmesini sağladığını hatırlatalım.
Azerbaycan Putinin niyetini anlayamadı
Moskova, Erivan ve Bakü’nün arabuluculuk yoluyla anlaşmaya vardığı düşünüyor. Erivan, Rusya FSB sınır muhafızlarının kontrolünde Sunik üzerinden Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nahçıvan arasındaki bağlantıyı sağlama bahanesi ile Ermenistan Azerbaycan sınırını da kontrol altına almak istediğini görüyor. Fakat Azerbaycan’daki Rusyacılar ve onları Türkiye’deki vatandaşlarının milliyetçi söylemlerle Türkiye kamuoyunu etkileme yöntemleri Rusya’nın bölgedeki niyetlerini perdeliyor. Rusya Milliyetçileri ve AK PARTİ’nin politika yapıcılarını bu Azerbaycanlılar üzerinden yönlendiriyor. Rusya bir taraftan 30 yıldır Ermenistan üzerinden yürüttüğü Güney Kafkasya politikasını şimdi Azerbaycan üzerinden yönetmeye çevirmiş, Aynı zamanda Rusya, Ermenistan Azerbaycan sınırını FSB muhafızları ile korumak Ermenistan Azerbaycan Türkiye 3 lü barışını engellemek istiyor. Putin’in Bakü seferinin Azerbaycan’ın göremediği ise Dağlık Karabağ’dan Rusya tarafından Paşinyanı devirmek için kitleler halinde Erivan’a gönderdiği Karabağ halkını geri Hankenti’ne döndürmek istiyor. Rusya’nın bu kitlesel göçteki amacı Paşinyan iktidarına karşı bir halk hareketi başlatıp mağduriyet ve göç dalgası ile Paşinyan’ı devirmekti ama başarılı olamadı.
Azerbaycan kamuoyu yanlış yönlendirilerek Putin’in Bakü seferinin ardından zafer sarhoşluğu bittiğinde Azerbaycan Zengezur koridoru açılmasına karşılık Ermenistan’ın buna razı olmasına karşılık Azerbaycan da Dağlık Karabağ liderlerinin Bakü hapishanelerinden salınacağını söylüyor. Oysa Ermenistan önce Rusya adına elinde tuttuğu 7 yerleşim yerini sonra da Dağlık Karabağ’ı Ermeni halkının sırtından atmış, bir daha böyle bir emanet ile yaşamak istemiyor ki onun için Ermeni halkı savaşta yenilmiş başbakanımız Paşinyanı bir umut ile tekrar seçmiştir. Dağlık Karabağ Paşinyanın ifade ettiği gibi Azerbaycan ile Rusya’nın arasında bir sorundur. Dağlık Karabağ’ın Bakü hapishanelerindeki yöneticiler Rusya ile Azerbaycan arasında bir sorundur. Ermenistan bu konuyu gündeme bile getirmeyecektir. Ermenistan’ın istediği bölgeden Rus askerlerinin çekilmesi, Türkiye ile normalleşme ve Azerbaycan ile barış anlaşması imzalanarak sınırların tespit edilmesi. Hem de hiç bir ön koşul ileri sürülmeden. Bunu Erdoğan ile telefon görüşmesi yapan Başbakan Paşinyan açık yüreklilikle söylemiştir. Sahi Putin Bakü’ye niye geldi. Bu Putin’in Baküye son seyahati mi.
Matilda Sarkisyan
