Tablo da görüldüğü gibi Kuzey Batı Kafkasya’daki Karaçay ve Kabardin atları ile Kuzey Doğu Kafkasya’da, Dağıstan bölgesinde bulunan Avar ve Lezgi atları arasında büyük farklılıklar vardır.
Kuzey Kafkasya’nın genel dağlık yapısı nedeniyle binek atı yetiştirilmesine çok ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle 18. yüzyıldan itibaren birçok ülkede görülen yerli atlarla Doğu ve Batı Avrupa’nın ağır yük atlarının melezlenerek yeni yük atı elde etme girişimleri bu bölgede olmamıştır. Ancak gerek Thoroughbred, gerekse Rus yüksek binek atları ile dağ atlarının kısraklarının melezlenmesi sık sık denenmiştir. 1917 Ekim Devrimi öncesinde düzensiz biçimde yapılan bu denemeler çoğu kez başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Devrimden sonra yapılan çalışmalarda gerek Kabardin atları gerekse Karaçay atları ile yapılan özellikle Thoroughbred melezlemelerinde çok başarılı sonuçlar elde edilmiştir.
Son yıllarda Kafkasya’da ve Kafkasya dışında yaşayan Kafkasyalılar (diaspora) arasında bu dağ atlarının kökeni ile ilgili tartışmaların bilimsel tartışmaların dışına çıktığı görülmektedir. Bazı görüşlere göre Karaçay atlarının kökeni Kabardin atlarına dayanmakta, bazı görüşlere göre ise Kabardin atlarının kökeni Karaçay atlarıdır. Bu bilimsellikten uzak tartışmaların dışında kalarak ve bu konudaki tüm tartışma ortamını Hippolog’lara bırakmak suretiyle günümüzde adlandırıldıkları gibi değerlendirmek gerektiği aşikârdır. Feodal dönem öncesi kökenleri bazı kaynaklarda belirtildiği gibi bir ölçüde aynı olsa da bu mükemmel dağ atları SSCB ve Rusya Federasyonu Tarım Bakanlığı ve FAO (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) tarafından iki ayrı ırk olarak tescil edilmiş, damızlık kitaplarına iki ayrı ırk olarak yazılmış, araştırmacılar ve zoologlar tarafından da her zaman iki ayrı ırk olarak değerlendirilmişlerdir.
Kuzey Kafkasya’da bulunan bu dağ atlarının feodal dönem öncesi kökenleri aynı olsa da günümüzde farklı ırklar olarak tescil edilerek değerlendirilmektedir. Bu atlardan bazıları şunlardır: Karaçay atları, Kabardin atları, Terek atları ve Tuş atları.

M. Tekin Koçkar
**************************************
KAYNAKLAR:
BARBARO, İosafat (1971). Viaggo Alla Tana, İn Barbaro i Kontarini O Rossii, K İstorii İtalo-Russkih Svyazey v XV.v. ed. E. Ç. Skrijinskaya, İzdatelsvo Nauka, Leningrad
GARDANOV, Valentin Konstantinoviç (Batraz Amurhanoviç) (1974). Adıgı, Balkartsı i Karaçayevtsı v İzvestiyah Evropeyskih Avtorov 13. – 19. Vv. İzdatelsvo Elbrus, Nalçik.
HOTKO, Samir (2008) Çerkesskaya loşad: konevodstvo i konnozavodstvo. Sbornik istoçnikov / Sostavleniye, vstupitelnaya statâ i kommentarii, İzdatelstvo M. i V. Kotlârovıh («Poligrafservis i T»), Nalçik, 424 s.
KRASNİKOV, Andrey Sergeyeviç (1964). İstoriya Formirovaniya i Preobrazovaniye Gornıh Porod Loşadey Severnogo Kavkaza, Autoreferat Dissertatsiya na Soiskaniye Uçenoy Stepeni, Doktora Selskohozyaysvennıh Nauk, Moskva.
ŞAUTSUKOVA, H. Lüdmila (2005). Sistema Moralnıy Adıgskogo Mıslitelya XVIII. v. Jabagi Kazanoko, Dissertatsii Na Soiskanie Uçenoy Stepeni, Krasnodaskogo Gosudarsvennogo Universitet, Krasnodar