Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı Liz Truss, İran’a 2015 nükleer anlaşmasının yeniden hayata geçirilmesi için düzenlenen müzakerelerde anlaşma sağlama ve taahhütlerine geri dönme yönündeki son şansı boşa harcamaması uyarısında bulundu. Bugün Viyana’da diplomatik müzakereler yeniden başlayacağı sırada Fransa ise Tahran’ın zaman kazanmak için ertelemeye gideceğinden endişelendiğini dile getirdi.
Şarku’l Avsat’ın Reuters’dan aktardığı habere göre dün Chatham House düşünce kuruluşunda söz alan Truss, “Bu, İran’ın anlaşmaya geri dönmesi için gerçekten son şans. Bunu yapmalarını şiddetle tavsiye ediyorum. Çünkü İran’ın nükleer silah edinmesini engellemek için müttefiklerimizle birlikte çalışmaya kararlıyız. Nükleer anlaşmaya dönmek onların çıkarınadır” dedi.
Saatler ardından İran’ın Avrupa ülkelerinin tutumlarına yönelik eleştirilerine yanıt veren İngiltere Dışişleri Bakanlığı ise “Tartışmalara ciddi ve yapıcı bir şekilde katıldık. İran bizden mantıksız teklifleri dikkate almamızı beklememeli. Heyetlerin başkentlerle istişare edebilmesi ve talimat alması için görüşmeleri askıya aldık” vurgusunda bulundu. Nükleer anlaşmayı yeniden hayata geçirme konusunda ciddi olduğu taktirde İran’a 20 Haziran’daki altıncı tur sonunda varılan uzlaşmalar temelinde müzakere çağrısında bulunan İngiltere Dışişleri Bakanlığı, “İran şimdi masaya adil ve kapsamlı bir anlaşma getirip getirmeyeceğine, İran halkı ve ekonomisinin yararına mı yoksa nükleer anlaşmanın çöküşü yararına adım atacağına karar vermeli” ifadelerine başvurdu.
Nükleer anlaşma çöktüğü taktirde, müttefikleri ile tüm seçenekleri ortaklaşa şekilde dikkatlice değerlendireceklerini vurgulayan İngiltere Dışişleri Bakanlığı, “Diplomatik bir yol bulmaya kararlıyız. Ancak İran’ın devam eden nükleer yükselişi, bunun nükleer anlaşma için son şans olduğu anlamına geliyor” ifadelerini kullandı.
Müzakereciler, yedinci turun bitiminden beş gün sonra bugün Viyana’da yeniden bir araya geliyor. İngiltere’nin Avrupa Troykası’ndaki müttefikleri Almanya ve Fransa da İran’ı Viyana görüşmelerindeki talepleri artırmanın ve önceki turlar anlaşmaya varılanları tersine çevirmenin sonuçları konusunda uyardı.
Avrupa Birliği (AB) adına müzakerelerin koordinatörü Enrique Mora, dün Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “Yedinci tur müzakereler, tarafların başkentleri arasındaki istişarelerin ardından Perşembe günü Viyana’da devam edecek. Görüşmeler sırasında ortak bir komite kurulacak, çok sayıda ikili ve çok taraflı temaslar yürütülecek” ifadelerine başvurdu.
Reuters’ın haberine göre Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian ise dün yaptığı açıklamada İran’ın zaman kazanmak için ertelemeye gideceğinden endişelendiğini dile getirdi.
Bakan Le Drian, Salı günü Doha’da yaptığı açıklamada, “Yeniden başlayan tartışmanın unsurları cesaret kırıcı; zirâ İranlıların bunu devam ettirmek istediğini düşünüyoruz. Görüşmeler uzadıkça taahhütlerinden o kadar çok geri adım atacaklar. Böylece bir nükleer silah elde etmeye yaklaşıyorlar” ifadelerine başvurdu.
Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas’ın bir sözcüsü, Pazartesi günü yaptığı açıklamada Berlin’in hala konuyla ilgili diplomatik yolu izlemek istediğini, ancak zamanın tükenmekte olduğunu dile getirmişti. İran’ın sunduğu önerileri dikkatle ve uzun uzadıya incelediklerini söyleyen sözcü, “İran’ın aylarca süren zorlu müzakereler sırasında daha önce varılan uzlaşmaların neredeyse tamamını ihlal ettiği sonucuna vardık. Teklifler, müzakerelerin başarılı bir şekilde sonuçlandırılması için bir temel sağlamıyor” ifadelerine başvurmuştu. Fordo tesisinde yüzde 20 oranında zenginleştirme sürecinin başlatılmasını protesto eden sözcü, İran’ın görüşmelere paralel olarak nükleer kapasitesini geliştirmesinin kabul edilemez olduğunu vurgulamıştı.
Rusya’nın müzakerelerdeki baş temsilcisi Mihail Ulyanov ise görüşmelerde bir anlaşmaya varılabileceği umudunu dile getirdi. Viyana’daki Rus diplomat, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, söz konusu temasların bu yöndeki yöntem ve araçlara ilişkin görüşler farklı olsa da anlaşmayı yeniden hayata geçirme konusunda Washington ve Tahran’ın çok ciddi olduğunu kanıtladığını ifade etti. Ulyanov, AFP’nin haberine göre “Müzakerecilerin görevi bu farklılıkların üstesinden gelmek. Amaç birliği göz önüne alındığında ise bu mümkün” vurgusunda bulundu.
İran Dışişleri Bakanlığı’ndan üst düzey yetkili ise Pazar günü, “ABD’nin yaptırımlara son verme konusundaki isteksizliğinin müzakerelerin önündeki başlıca zorluk olduğu artık açık. ABD yönetiminin azami baskı politikasından vazgeçtiği ve Avrupalıların gerekli siyasi iradeyi gösterdiği zaman, anlaşmaya giden yolun hızla açılacağına inanıyoruz” açıklamalarında bulundu.
İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Çarşamba akşamı yaptığı açıklamada, “Müzakereler konusunda ciddi olan İslam Cumhuriyeti, diğer taraflardan makul önerilerini dikkate almalarını bekliyor. Müzakere ekibinin kesin çabası, bu süreçte İran ulusunun yaptırımların kaldırılması hedefine ulaşmaktır” ifadelerine başvurdu.
Abdullahiyan’ın açıklamaları, Şura Meclisi Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komisyonu üyeleriyle dört saatten fazla süren toplantıda kaydedildi. Toplantıda Viyana’daki müzakereler dahil olmak üzere dış politika meseleleri ele alındı. Komisyon Sözcüsü Mahmud Abbaszade Mişkini, ISNA haber ajansına verdiği demeçte, “Sunulan tartışmalara göre, İran müzakerelere iyi niyet ve ciddiyetle katıldı. Diğer taraflar da bir anlaşmaya varma yönünde ciddiyet göstermeli. Görünüşe göre bir iki tarafın da kazanacağı bir anlaşma için uygun gerekçeler var” dedi.
Hükümete bağlı haber ajansları İran Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi’ne bağlı Noor News ajansı tarafından yayınlanan “Viyana Müzakereleri Yeni Turunun Başlangıcı ve Birkaç Önemli Mesaj” başlıklı kısa metne yer verdi. İran’ın yaptırımların kaldırılması ve nükleer adımlara yönelik tekliflerine atıfta bulunan metinde medya, İran girişimini bozmak amacıyla yalan üretmekle suçlandı. Yedinci turda verilen yanıtları görüşmelerin durması ardından İran piyasalarında dolar kurundaki yüzde 6’lık artışa bağlayan ajans, “Bu hafta döviz kurundaki şüpheli artış, Batı medyasıyla olumsuz sinerjilere yol açtı. Ancak hükümetin akıllıca müdahalesi ile durum değişti, döviz piyasası düşmeye başladı” ifadelerine başvurdu.
İran’ın sunduğu iki taslağa değinen ajans, “İyi bir anlaşmaya varma yönünde yaptırımların kaldırılması gerektiğini vurgulamaya devam eden İran, söz konusu iki taslağın nükleer anlaşmadaki önceki anlaşmalarla tutarlı olduğunu resmen açıkladı. İran’ın son günlerde diplomatik alandaki önemli faaliyeti, yaptırımları kaldırma ve iyi bir anlaşma elde etme programını ilerletme yönünde tüm enerjiyi kullanmaya kararlılığını gösteriyor. Psikolojik ve siyasi baskı süreci, İran’ı ilkeli duruşlarından geri adım atarak teslim olmayı kabul etmeye zorlamayı sürdürüyor” açıklamalarında bulundu.
Ajans, aynı zamanda önceki görüşmelerde Axios web sitesinin İran’ın uranyumu yüzde 90’a kadar zenginleştirmeye yönelik ilk adımları hakkında yayınladığı İsrail verilerine atıfta bulundu. Bu veriler, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) İran’ın altıncı nesil santrifüjleri çalıştırdığını ve Fordo tesisinde uranyumu yüzde 20’ye kadar zenginleştirmeye başladığını doğruladığı bir rapor yayınlamasından bir gün önce gelmişti.
İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Pazartesi günü, AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’den söz konusu raporla ilgili endişelerini dile getirdiği bir telefon aldığını aktardı. İran’ın faaliyetlerini Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması (NPT) çerçevesinde sürdürdüğünü, yüzde 90 oranında zenginleştirme haberinin teyit edilemeyeceğini de ekledi.
Silah Sınırlama Kurumu araştırmalarına göre uranyumun yüzde 20’ye kadar zenginleştirilmesi, silah üretme derecesinde zenginleştirme yönünde gerekenin yaklaşık yüzde 90’ını teşkil ediyor.
Adil es-Salimi şarkulavsat
