İsrail, “Avrupa-Akdeniz Enerji Köprüsü Kurmak – Avrupa-Akdeniz Gaz ve Elektrik Ağlarının Enerjide Stratejik Önemi” konulu Roma Yüksek Düzey Konferansında kararlaştırıldığı gibi Doğu Med Boru Hattı’na da katılacak(1).
Doğu Akdeniz boru hattı ile Poseidon boru hattı olarak tanımlanana bu hat Levenatin havzasında 150 km deniz açıklığı, Kıbrıs’tan Girit’e 650 km ve Girit’ten peloponneus’a 400 km uzunluğunda açık deniz boru hattı ile yılda ortalama 15 milyar metreküp doğu-med boru hattı olarak tanımlanmıştır. Bu haliyle TANAP projesinin alternatifidir. Bu hattın ana ortakları İsrail, Kıbrıs Rum kesimi, Yunanistan ve İtalya olarak tanımlanmıştır. Projeye Mısır ve Libya’da yakın zamanda dahil edilme planları çerçevesinden ABD-AB ilişki ABD’nin Rus ve Katar gazı bağımlılığını yok etmek ve bölgede ekonomik Pazar birlikteliği ile yeni bir güç oluşturma hedefi sağlanmaya çalışılmaktadır. Kendi tabirleri le “Pazara giden çoklu yollar Mısır, İsrail ve AB arasındaki politik uyumu güçlendirecektir”(2).
9 kasım 2014’te Yunanistan, Kıbrıs Rum kesimi ve Mısır yöneticileri Kahire’de bir araya gelmiş daha sonra 12 kasımda Yunan, İsrail ve Kıbrıs tarafı toplantı yapmıştır. Toplantılarının ana konusu Barbaros sismik gemisinin Kıbrıs açıklarındaki faaliyetleri ve Müslüman kardeşler-Türkiye il skisi olmuştur. Enerji temelli bir toplantıda Müslüman kardeşlerin görüşülmesi de dikkat çekici bir konudur(3).
Türkiye doğu enerjilerinin batıya aktarılması noktasında en temel bölgedir ve önemini korumaya devam etmektedir. Sadece Rus gazı noktasında 50 milyar metreküplük bir miktarın Avrupa’ya aktarılması, hattın önemini ora taya koymaktadır.
2008 yılında imzalanan ve İsrail in gaz ihtiyacının neredeyse yüzde 40’nıoluşturaniyıllık 9 milyar metreküp kapasiteli ve 2028 yılına kadar gaz tedarik anlaşması 2012 yılında iptal edildi. Davalık konusu olan anlaşma uzun süren bir süreçten sonra Mısır’ın İsrail ile 500 milyon dolarlık bir anlaşma imzalaması ile son buldu(4).Bu hattını Mısır gazının Planlanan hat üzerinden Avrupa ya aktarılması içinde önemli bir fırsat olduğunu yine planlamalar arasında yer almaktadır.
Yunanistan Güney Kıbrıs İsrail yapılan anlaşmadan sonra sürekli askeri olarak çeşitli tatbikatlar yapmaya başlamış,1-2 günlük anlaşmalar haftaya yaygın olarak yapılmaya başlamıştır. Bu ayrıntıda dikkate alınası gereken noktalardan biridir(5).Bir diğer dikkat çeken nokta Deniz tatbikatlarının Türkiye’nin Akdeniz de yaptığı tatbikatlardan hemen sonra yapılmasıdır(6).Bu noktada denizlerdeki hakimiyetin ve güvenliğin önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Hava kuvvetleri noktasında da önemli tatbikatlar yapılmakta ve bu tatbikatlara mevcutta sayılan ülkelere haricinde ABD ve İtalya hava kuvvetleri de katılmaktadır(7).
Bu noktada ABD tarafından Eski başkan yardımcısı ve hali hazırda Başkan adayı Joe Biden’nın “ABD Güney Kıbrıs ilişkilerinin umut verici olarak değerlendirmesi ve stratejik ortaklık olarak tanımlaması ve ABD şirketlerinin bölgede devasa yatırım yapmasının önemini ortaya koyması ABD’nin konuya bakış açsını da ortaya koymaktadır(8).Tabi Biden’nın Kıbrıs taraflarına baskı kuruduğu iddiaları ve Kıbrıs barışının temelinde bölgedeki petrol anlaşmalarının olduğu iddiaları hali hazırda devam etmektedir(9).
Libya Anlaşmasından sonra neden kazanlar kaynamaya başladı.
Türkiye uzun yıllardan beri Münhasır ekonomik bölge anlaşmaları içerisinde yer almamış ve Yunanistan’ın Akdeniz’deki iddiaları sebebiyle Akdeniz’de herhangi bir ekonomik anlaşma imzalamamıştır. Münhasır Ekonomik Bölge Exclusive economic zone, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi uyarınca devletlerin deniz kaynakları üzerindeki hakları tamamını kullanması hakkıdır. Münhasır ekonomik bölgeler denilerde kıyısı bulunan ülkelerin karşılıklı anlaşması ile sınırlarının belirlenmesi mümkündür(10). Türkiye Cumhuriyeti’nde uluslararası anlaşmalardan ve Kanunların verdiği haklarını kullanarak Libya ile karşılıklı olarak 27 kasım 2019’da MEB anlaşması imzalamıştır(11).Yapılan anlaşmaya ilk karşı çıkan Mısır ve Yunanistan olmuştur. Atina ve Kahire, mutabakatın uluslararası hukuka aykırı olduğunu belirtirken; Güney Kıbrıs, Lahey’de bulunan Uluslararası Adalet Divanı’na başvuru için hazırlıklara başlamıştır(12).
Yunanistan Hükümet sözcüsü Stelios Petsas, anlaşmanın “Türkiye ile Libya’nın deniz bölgeleri komşu olmadığından ve iki ülke arasında ortak bir deniz sınırı bulunmadığından, kötü niyetle yapıldığını ve deniz hukukunu ihlal ettiğini” belirtmiştir(13).Buda söylem Yunanistan’ın anlaşmadan ne kadar rahatsız olduğunun göstergesidir.
Ömer Gök kafkassam güvenlik ve terör uzmanı
———/—————————————
1 https://www.energia.gr/article/87667/symmetohh-kai-toy-israhl-ston-agogo-east-med-symfonhthhke-sthn-diaskepsh-gia-thn-energeia-sth-romh
2
3″ https://www.hudson.org/content/researchattachments/attachment/1459/2015_03_us_policyandthe_strategic_relationshipof_greece_cyprusand_israel_power_shiftsinthe_eastern_mediterranean.pdf
3 https://arabic.cnn.com/middleeast/2014/11/09/egypt-greece-cypriots-muslim-brotherhood
4 https://www.aljazeera.com/ajimpact/egypt-500m-settlement-israel-electric-corp-190617073543578.html
5 https://greece.greekreporter.com/2019/05/21/cyprus-to-hold-joint-military-exercises-with-israel-until-may-29/
6
7″ https://www.israeldefense.co.il/en/node/38302
7 https://www.airteamimages.com/general-dynamics-f-16-falcon_234_israel—israeli-airforce_189594.html
8 https://www.theguardian.com/world/2014/may/22/us-vice-president-joe-biden-visits-cyprus-energy-cooperation
9 https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2019/08/29/kibrista-joe-bidenla-ilgili-kirli-iliskiler-iddiasi/
10 Aydoğan Özman,Deniz Hukuku1 ,Turhan Kitapevi
11 https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50682215
12 https://www.euractiv.com/section/energy/opinion/turkey-libya-mediterranean-deal-is-about-energy-and-extending-ankaras-influence/
13 https://www.voanews.com/europe/greece-sends-letters-un-over-turkey-libya-deal
